صنعت چاپ پرظرفیت اما فراموش‌شده 

علی مزرعتی، فعال صنعت چاپ با اشاره به روزهای سخت صنعت چاپ به صمت گفت: درحال‌حاضر مهم‌ترین چالش پیش‌روی صنعت چاپ ایران، بی‌ثباتی شدید در تامین مواد اولیه است و علاوه بر این مشکل، کمبود نیروی متخصص، فرسودگی تجهیزات و ماشین‌آلات، نبود نقدینگی، مشکلات تامین و تخصیص ارز، مشکلات گمرکی و ترخیص تجهیزات، به‌صرفه نبودن دستمزد چاپ، عدم‌حمایت دولت و در دسترس نبودن دوره‌های آموزشی تخصصی برای بروزرسانی مهارت نیروهای انسانی وضعیت صنعت چاپ را سخت و سخت‌تر کرده است. 

مزرعتی افزود: در شرایط کنونی فعالان صنعت چاپ برای ادامه حیات و تامین مواد اولیه و قطعات و لوازم یدکی، ناچار هزینه بالا و صرف زمان طولانی هستند. ضمن اینکه برای دور زدن تحریم‌ها باید از راه‌های سخت و گرانی مواد اولیه مورد نیازشان را تامین کنند. فرآیندهای صدور مجوز، واردات مواد و انجام فعالیت‌ها، با بروکراسی‌های پیچیده و طولانی مواجه هستند. این موضوع، رکود در زمینه بروزرسانی تجهیزات و استفاده از فناوری‌های نوین را در پی داشته و مانع جذب سرمایه‌گذاری لازم در صنعت چاپ می‌شود. این در حالی است که تجهیزات صنعت چاپ به سرعت زیادی تغییر می‌کنند، اما صنعت چاپ ما از دنیا عقب مانده است. ناگفته نماند که ارزش دلاری ماشین‌آلات صنعت چاپ بسیار بالاست و فعال این صنعت نمی‌تواند به‌راحتی نسبت به خریداری آنها اقدام کند. این به‌نوبه خود مشکل بزرگی است و حل آن قاعدتا نیاز به حمایت‌های بالادستی دولت و وزارتخانه‌های مربوطه دارد.

معضل کمبود نیروی ماهر

مزرعتی در ادامه تامین نبودن تیروهای ماهر موردنیاز صنعت چاپ را از دیگر مشکلات بزرگ این صنعت دانست و افزود: صنعت چاپ امروز به‌دلایل گوناگون که واضح است و بیشتر صنایع با آن دست و پنجه نرم می‌کنند کمبود نیروی انسانی متخصص و ماهر دارد. وی ریشه بخش اعظم مشکلات صنعت چاپ را در نبود برنامه مشخص و چشم‌انداز بلندمدت برای این صنعت عنوان کرد و گفت: نداشتن برنامه بلندمدت، ضعف بزرگ صنعت چاپ است که در شرایط سخت کنونی که نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و منسجم داریم، مسیر آن را با موانع بی‌شمار پر کرده و ادامه حیات را برای بسیاری از واحدهای فعال در این صنعت دشوار کرده است. در این وضعیت وقتی آینده این صنعت برای سرمایه‌گذار مبهم است، طبیعتا جذب سرمایه‌ای را هم شاهد نخواهیم بود. صنعت چاپ یک صنعت بسیار بااهمیت و تاثیر‌گذار است، اما متاسفانه از سوی دولت توجه چندانی به آن نمی‌‌شود و به نوعی نادیده گرفته شده است. این صنعت نه تنها در برنامه‌های خرد که در سیاست‌گذاری‌های کلان اقتصادی هم دیده نشده و این در حالی است که کمتر صنعت و فعالیت اقتصادی را می‌توان نام برد که ردی از صنعت چاپ در آن نباشد. جامعه تحت‌پوشش این صنعت بسیار بزرگ است و ضمن اینکه در بخش‌های گوناگون اشتغالزایی قابل‌توجهی ایجاد کرده است.

این کارشناس صنعت چاپ با اشاره به اینکه در شرایط حساس کنونی صنعت چاپ نیازمند نگاه و رویکردی نویی از سوی دولت و متولیان است، اظهار کرد: صنعت چاپ ظرفیت بالایی دارد تا بتواند در توسعه اقتصادی کشور تاثیرگذار باشد، اما پیش از هر چیزی باید اهمیت آن درک شود و در برنامه‌های کلان اقتصادی گنجانده شود، حمایت شده و اگر جایی امکان دارد مانعی از پیش پای آن برداشته شود. 

ضرورت بروزرسانی مستمر 

مزرعتی درباره لزوم بروزرسانی صنعت چاپ با فناوری‌های نوین گفت: صنعت چاپ از جمله صنایعی است که به‌صورت مداوم نیازمند بروزرسانی فناوری‌ها و تجهیزات خود است تا بتواند با پیشرفت‌های جهانی همگام شود و کیفیت محصولات را حفظ کند. فناوری‌های نوین چاپ، از جمله چاپ دیجیتال، مرکب‌های دوستدار محیط زیست، و ماشین‌آلات کم‌مصرف، فرصت‌هایی برای افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و بهبود کیفیت فراهم می‌آورد. اما در شرایط کنونی، صنعت چاپ کشور با مشکلات عدیده‌ای مواجه است که مانع از انجام این بروزرسانی‌های ضروری می‌شود. محدودیت در دسترسی به منابع مالی، مشکلات ارزی، تحریم‌های اقتصادی و بروکراسی پیچیده اداری، همگی باعث شده‌اند بسیاری از چاپخانه‌ها نتوانند تجهیزات خود را ارتقا دهند یا فناوری‌های جدید را به کار گیرند. این مسئله نه‌تنها مانع افزایش رقابت‌پذیری و توسعه پایدار صنعت چاپ می‌شود، بلکه به‌تدریج منجر به کاهش کیفیت محصولات و از دست رفتن بازارهای داخلی و بین‌المللی خواهد شد.

مزرعتی در پایان تاکید کرد: بدون حمایت‌های هدفمند و تسریع در روند به‌روزرسانی فناورانه، صنعت چاپ کشور در معرض عقب‌ماندگی قرار می‌گیرد و نمی‌تواند نقش مؤثر خود را در اقتصاد فرهنگی و صنعتی ایفا کند. به همین دلیل، ایجاد زیرساخت‌های مالی، تسهیل واردات تکنولوژی‌های نوین و اصلاح فرآیندهای اداری امری ضروری است که باید با اولویت در دستور کار قرار گیرد. صنعت چاپ با تمام چالش‌هایی که دارد، صنعتی با ظرفیت بالاست که اگر مورد حمایت جدی قرار گیرد می‌تواند بسیار در اقتصاد نقش مثبتی داشته باشد. 

صنعت چاپ در نقطه بلاتکلیفی

بابک عابدین، فعال صنعت چاپ نیز با اشاره به اینکه صنعت چاپ مشکلات متعددی دارد به صمت اظهار کرد: صنعت چاپ در همه بخش‌ها دچار مشکلات است. به عنوان نمونه، سال گذشته بسته شدن ثبت‌سفارش ماشین‌آلات در مقطعی آسیب‌های زیادی به فعالان این صنعت وارد کرد و تاثیرات منفی زیادی بر خطوط تولید گذاشت. صنعت چاپ در بخش گمرک و واردات ماشین‌آلات و تجهیزات موردنیاز مدت‌هاست گرفتاری مشکلاتی از نوسانات ارز تا تخصیص ارز و بروکراسی پیچیده ترخیص کالاست. در کنار این چالش‌ها، تامین ارز مواد اولیه نیز با مشکلاتی مواجه بود. صف‌های طولانی برای دریافت ارز و عدم‌تامین به‌موقع مواد اولیه، تقاضا در بازار را افزایش داد و قیمت‌ها به‌شدت بالا رفت و ما در همین برهه فرصت‌های صادراتی زیادی را از دست دادیم. بخش زیادی از مشکلات این صنعت به ابلاغ بخشنامه‌های متعدد و بعضا بخشنامه‌های خلق‌الساعه و بدون پشتوانه کارشناسی برمی‌گردد. 

عابدین ادامه داد: مشکل بزرگ دیگر، کمبود و قطعی برق است. تعطیلی چاپخانه‌ها در ساعات کاری روز به‌دلیل قطع برق، موجب شد بهره‌وری این صنعت کاهش یابد و انگیزه فعالان این صنعت برای ادامه فعالیت کم شود. 

فعال صنعت چاپ افزود: به تمام چالش‌هایی که صنعت چاپ به موازات سایر صنایع و در مواردی شدیدتر با آنها روبه‌رو است، دو متولی بودن این صنعت را نیز اضافه کنید. همین امر در این شرایط بحرانی با ناهماهنگی‌های ناشی از آن وضعیت را برای صنعت چاپ سخت کرده است. واقعیت این است که عدم‌هماهنگی بین سازمان‌های مرتبط با صنعت چاپ و نبود شناخت کافی از نیازهای این صنعت در وزارت صنایع، مشکلات زیادی ایجاد کرده است. صنعت چاپ دو متولی دارد در دو وزارتخانه جداگانه؛ متولی صنعت چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و متولی ماشین‌آلات و تجهیزات این صنعت وزارت صمت است. تنها دستاورد داشتن متولیان متعدد برای صنعت چاپ، ناهماهنگی و در نهایت ناشناخته ماندن این صنعت از سوی آنهاست. صنعت چاپ به عنوان یک صنعت استراتژیک در جایگاه واقعیت و با اهمیتی ناایستاده است. 

عابدین با اشاره به اینکه صنعت چاپ ایران با تمام چالش‌هایی که دارد از ظرفیت برخوردار است، اظهار کرد: این صنعت می‌تواند در اقتصاد کشور سهم بالایی داشته باشد. صنعت چاپ جهانی در سال‌های اخیر رشد و توسعه قابل توجهی داشته و به‌عنوان بخش مهمی از اقتصاد فرهنگی و صنعتی کشورهای مختلف شناخته می‌شود. در مقابل، صنعت چاپ ایران با محدودیت‌های جدی در تامین تجهیزات و مواد اولیه روبه‌رو است و سهم اندکی از بازار جهانی دارد. آمارهای اخیر نشان می‌دهد که صادرات محصولات چاپی ایران در مقایسه با واردات بسیار محدود است. 

وی ادامه داد: باوجود ظرفیت‌های بالقوه، ضعف در بهره‌وری، کمبود حمایت‌های مالی و عدم‌تطابق با استانداردهای بین‌المللی، مانع از حضور پررنگ ایران در بازار جهانی شده است. برای ارتقای جایگاه صنعت چاپ کشور، لازم است حمایت‌های هدفمند و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و بهبود فرآیندها به صورت جدی پیگیری شود.

یک ظرفیت بالای صادراتی

فعال صنعت چاپ با بیان اینکه ایران نیز با مزیت‌های نسبی در زمینه تولید محصولات چاپی و بسته‌بندی، می‌تواند سهم بیشتری از بازارهای جهانی را به خود اختصاص دهد، افزود: با توجه به مرزهای گسترده کشور و دسترسی به بازارهای مختلف، ظرفیت بالایی برای صادرات وجود دارد. اگر بتوانیم نیازهای کیفی و کمی بازارهای خارجی را تامین کنیم، صنعت چاپ ایران می‌تواند به یکی از ارکان کلیدی در صادرات غیرنفتی تبدیل شود و درآمدهای قابل‌توجهی برای کشور ایجاد کند..

وی در ادامه خاطرنشان کرد: بحران‌های اقتصادی، تحریم‌های بین‌المللی، نوسانات ارزی و مشکلات تامین مواد اولیه، صنعت چاپ کشور را به شدت تحت‌تاثیر قرار داده‌اند. کاهش دسترسی به تکنولوژی‌های نوین، افزایش هزینه‌ها و محدودیت در واردات مواد مصرفی، توان تولید و کیفیت محصولات چاپی را به نحو چشمگیری کاهش داده است. علاوه بر این، ضعف مدیریت در بخش‌های مختلف باعث شده‌اند صنعت چاپ در مواجهه با چالش‌های روزافزون، تاب‌آوری پایینی داشته باشد و بسیاری از بنگاه‌ها در معرض تعطیلی یا کاهش فعالیت قرار گیرند.

عابدین در پایان تاکید کرد: برای نجات این صنعت، نخست باید اصلاحات ساختاری در سیاست‌های حمایتی و رفع بروکراسی‌های زائد انجام شود تا روند بروزرسانی ماشین‌آلات و فناوری‌ها تسهیل شود. تامین منابع مالی و تسهیلات کم‌بهره برای سرمایه‌گذاری در تکنولوژی‌های پاک و مدرن از دیگر اولویت‌هاست. در این میان، آموزش نیروی انسانی متخصص و توسعه ظرفیت‌های پژوهشی، نقشی کلیدی در افزایش کیفیت و رقابت‌پذیری محصولات ایفا می‌کند. همچنین، همکاری نزدیک میان بخش خصوصی، دولت و نهادهای تحقیقاتی ضروری است تا راهکارهای بومی و موثر برای مشکلات صنایع چاپی طراحی و اجرا شود. تنها با این رویکرد‌های همگرا، صنعت چاپ می‌تواند از بحران‌های جاری عبور کرده و به جایگاه شایسته خود در بازارهای داخلی و بین‌المللی بازگردد.

سخن پایانی

بنابر این گزارش صنعت چاپ ایران امروز در میانه راهی سخت و پیچیده قرار دارد. 

در حالی که چالش‌های محیطی و نوسانات بازار، تهدیدات خارجی و تکنولوژیکی خود را به این صنعت وارد می‌کند، ضعف‌های ساختاری، مدیریتی و کمبود منابع داخلی نیز بر این فشارها می‌افزاید. گزارش تحلیلی حاضر حاکی است که بدون اصلاح همزمان در حوزه فناوری، سیاست‌گذاری، مدیریت و آموزش، تحقق توسعه پایدار صنعت چاپ دشوار خواهد بود.