تبدیل ۲۰ درصد ذخایر ارزی کشور به طلا

۱۳ اسفند ادعایی در فضای مجازی درباره واردات و ذخایر استراتژیک طلای کشور منتشر شد که دادسرای فرهنگ و رسانه، ناشر آن را برای ارائه توضیحات و مستندات در رابطه با ادعای مطرح‌شده احضار کرد و مشخص شد، وی هیچ مدرک و سندی دال بر گم شدن ۶۱ تن طلای بانک مرکزی ندارد و بر همین اساس به‌دلیل ادعای کذب علیه وی اعلام جرم صورت گرفت و برای وی پرونده قضایی تشکیل شد. بانک مرکزی نیز با انتشار اطلاعیه‌ای ضمن تکذیب ادعاهای مطرح شده، از پیگیری قضایی آن خبر داد.

اما فارغ از این ادعا، حقیقت این است که بانک‌های مرکزی سراسر جهان برای نگهداشت بخشی از ثروت کشورها و پشتیبانی از ارزش پول ملی، اقدام به خرید طلا می‌کنند. از آنجا که مهم‌ترین وظیفه بانک‌های مرکزی، حفظ ارزش پول ملی است، در واقع سبد دارایی بانک‌های مرکزی در دنیا متشکل از دارایی‌هایی مختلف از جمله طلا، ارزهای جهان روا و اوراق قرضه و سایر دارایی‌ها است. بانک مرکزی ایران نیز از این قاعده مستثنا نیست و از زمان تاسیس تاکنون به این امر اهتمام داشته و بخشی از دارایی را به‌صورت طلا نگهداری می‌کند که البته ذخایر طلای کشورها هیچ‌گاه رسانه‌ای و علنی نمی‌شود. البته واردات طلا منحصر به بانک مرکزی نیست، سال گذشته و با تمهیدات انجام‌گرفته، صادرکنندگان برای رفع تعهد ارزی خود می‌توانستند طلا وارد کشور کنند که بخشی از این طلاها در مرکز مبادله ارز و طلای ایران عرضه می‌شود و موضوعی پنهانی نیست. اما باید یادآور شد که اواخر آذر امسال، محمدرضا فرزین رئیس کل بانک مرکزی در این‌باره گفته بود: ایران جزو ۵ کشور اول دارنده ذخایر طلای جهانی است و ۲۰ درصد ذخایر ارزی کشور در خزانه بانک مرکزی تبدیل به طلا شده است و بالاترین مجموع ذخایر طلا براساس نسبت مجموع ذخایر ارزی جهان را در اختیار دارد. به‌گفته وی، بانک مرکزی یکی از بالاترین ذخایر طلا را ـ براساس خریدهای داخلی و خارجی ـ نسبت مجموع ذخایر ارزی داراست. بر این اساس می‌توان گفت تبدیل بخشی از ذخایر ارزی به طلا باتوجه به نقدشونگی بالای طلا در شرایط تحریمی، ایده‌ای مناسب در راستای تنوع‌بخشی به ذخایر است. همین ایده و روش‌ها بود که امسال به کمک تراز تجاری کشور آمد، به‌طوری‌که تراز تجاری منفی ۱۷میلیارد دلاری پارسال، در ۱۱ماهه امسال بدون محاسبه واردات طلا به منفی ۳ میلیارد دلار بهبود یافته است. همچنین محمدرضا فرزین در یک برنامه تلویزیونی درباره شایعه مطرح‌شده در فضای مجازی مبنی بر گم شدن طلا در این بانک توضیحاتی براساس آمار ارائه کرد. وی افزود: به‌اعتقاد بنده، شاید به‌دلیل اینکه برخی واقعیات مطرح نمی‌شود، دشمن هر دروغی را مطرح می‌کند و با انتشار شایعات و تبدیل آنها به باور، در تلاش هستند بازار را بر هم زنند.

ایران چند تن ذخیره طلا دارد؟

چندی پیش نیز مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی به میزان ذخایر طلای ایران پرداخت و میزان این ذخایر را حدود یک درصد از ذخایر جهان خواند.

براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، ذخایر طلا در ایران حدود ۸۰۰ تن است که کشور را در رتبه ۱۸جهان با تقریبا یک درصد از ذخایر جهان قرار می‌دهد. به‌گزارش مهر، مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش «آسیب‌شناسی زنجیره‌های فلزات راهبردی کشور؛ طلا» به بررسی وضعیت استخراج و فرآوری این فلز گرانبها در جهان و ایران پرداخته است. براساس آمار اعلام‌شده در این گزارش در سال ۲۰۲۲، ارزش کل صادرات جهانی طلا ۴۶۹ میلیارد دلار بوده که آن را به هفتمین محصول تجاری جهان تبدیل کرده است.

بیش از ۷۵درصد از صادرات زنجیره طلا متعلق به شمش خالص بوده است. از این‌رو می‌توان دریافت که وجود ذخایر طلا، به‌خودی‌خود نمی‌تواند مزیتی برای کشورها در این صنعت باشد، بلکه ایجاد ساختار مناسب برای تبادلات بانکی بین‌المللی و استفاده از فناوری‌های نوین و صرفه مقیاس در تولید شمش امکان حضور موثر در بازارهای جهانی طلا را فراهم می‌کند.

بیشتر واردات طلا در جهان مربوط به کشورهای سوئیس و امارات‌متحده‌عربی است. باتوجه به آنکه بیشترین تولید شمش خالص جهان نیز در این کشورها انجام می‌شود و این کشورها تولیدکننده معدنی طلا محسوب نمی‌شوند، مشخص است که واردات این کشورها مربوط به شمش طلای ناخالص و صادرات آنها شمش طلای خالص است.

5کشور استرالیا، روسیه، افریقای‌جنوبی، ایالات‌متحده و چین بیش از نیمی از ذخایر جهان را به خود اختصاص داده‌اند. ایران به‌سبب قرار گرفتن روی کمربند کانی‌سازی طلا (کانسنگ پورفیری)، ظرفیت بالایی برای افزایش ظرفیت تولید این ماده معدنی در اختیار دارد.

باتوجه به اطلاعات موجود ذخایر طلا در ایران حدود ۸۰۰تن است که کشور را در رتبه ۱۸جهان با تقریبا یک درصد از ذخایر جهان قرار می‌دهد. همچنین تولید کانسنگ طلا از معادن کشور در سال ۱۴۰۲ به ۱۴ تن رسیده است. به‌عبارت دیگر، سهم ایران از تولید معادن طلا در حدود ۰.۴ درصد است. در حالی‌ که ذخایر ثبت‌شده و تولید شمش در کشورهای دارای ساختار مشابه زمین‌شناسی به‌مراتب بالاتر گزارش شده است.

این گزارش عوامل مهم توسعه نیافتن تولید بالادست در زنجیره طلای کشور را بررسی و بیان کرده است: در زنجیره طلا، به‌دلیل استفاده از سیانور و یون سیانید، همواره امکان آلوده ساختن محیط‌زیست وجود دارد. بر این اساس، سازمان‌های حفاظت محیط‌زیست و منابع‌طبیعی و آبخیزداری کشور، به‌علت ایجاد آلودگی ناشی از نفوذ سیانور (حضور غلظت بالایی از سیانید، تیوسیانید و ترکیبات پیچیده سیانید فلزات در پساب‌های حاصل از فرآوری طلا) در مرحله فرآوری، با صدور پروانه اکتشاف طلا مخالفت می‌کنند. این در حالی است که می‌توان به‌منظور خنثی‌سازی و سیانیدزدایی محلول‌های حاوی سیانید از پساب‌ها، با هدف جلوگیری از آلوده‌سازی محیط‌زیست و آب‌های زیرزمینی، از روش‌های مختلفی استفاده کرد.

باتوجه به اینکه در کشور ذخایر کانسنگ سولفیدی طلا بیشتر از ذخایر اکسیدی است و همچنین باتوجه به نرخ تولید معادن در سال‌های گذشته، ذخایر اکسیدی طلا رو به اتمام است؛ از این‌رو بهره‌برداری از کانسنگ سولفیدی طلا اهمیت پیدا می‌کند. استفاده از روش‌های اکسیداسیون در این ذخایر علاوه بر اینکه میزانی از طلای محتوا را به سد باطله می‌فرستد، نیازمند زمان بیشتری برای تولید محصول است؛ بنابراین در کل بازیابی کمتری نسبت به روش‌های مختص فرآوری کانسنگ سولفیدی دارد. ازاین‌رو ضروری است، تدابیر لازم برای ایجاد و توسعه واحدهای فرآوری مبتنی بر کانسنگ سولفیدی استفاده شود.

بزرگ‌ترین کشور دارای بیشترین ذخایر طلای جهان

طلا برای هزاران سال به درجات مختلف به‌عنوان وسیله مبادله عمل کرده است. در قرن ۱۷ تا ۲۰ میلادی، پول کاغذی صادرشده توسط دولت‌های ملی برحسب طلا تعریف می‌شد و به‌عنوان یک ادعای قانونی برای طلای فیزیکی عمل می‌کرد. تجارت بین‌المللی با استفاده از طلا انجام می‌شد. به‌همین‌دلیل، کشورها به دلایل اقتصادی و سیاسی نیاز به حفظ انبار طلا داشتند.

اکثر کشورها حمایت از ارزهای خود را با طلا متوقف کردند. سوئیس آخرین کشوری بود که در سال ۱۹۹۹ استاندارد طلا را به‌طورکامل کنار گذاشت. برای صنایع، طلا نشان‌دهنده کالایی است که در پزشکی، جواهرات و الکترونیک استفاده می‌شود. برای بسیاری از سرمایه‌گذاران، چه نهادی و چه خرده‌فروشی، طلا محافظی در برابر تورم یا رکود است.

براساس آمارهای موجود، ایالات‌متحده‌امریکا به‌عنوان بزرگ‌ترین دارای ذخایر طلای جهان، از سال ۱۹۵۲ همچنان در صدر قرار دارد. در پایان سه‌ماهه دوم سال ۲۰۲۴، این کشور با بیش از ۸هزار و۱۳۳ تن طلا، بیشترین میزان ذخایر طلای جهان را در اختیار دارد که معادل ۷۲.۴ درصد از کل ذخایر ارزی ایالات‌متحده است.

پس از امریکا، آلمان با ۳هزار و۳۵۱ تن و ایتالیا با ۲هزار و۴۵۱ تن طلا در رده‌های دوم و سوم قرار دارند، به‌طوری‌که این میزان طلا به‌ترتیب ۷۱.۴ درصد و ۶۸.۳ درصد از ذخایر ارزی این کشورها را تشکیل می‌دهد. فرانسه و روسیه نیز با ۲هزار و۴۳۶ و ۲هزار و۳۳۵ تن طلا در رده‌های چهارم و پنجم قرار دارند. جایگاه چین در این فهرست ششم است و برای امسال ذخایر طلای این کشور به ۲هزار و۲۶۴ تن می‌رسد که تنها ۴.۹ درصد از کل ذخایر ارزی آن را شامل می‌شود. همچنین، کشورهای ژاپن، هند، هلند و ترکیه به‌ترتیب در رده‌های هفتم تا دهم قرار دارند.

در زمینه خرید طلا، بانک‌های مرکزی بزرگ‌ترین خریداران هستند و چین به‌عنوان بزرگ‌ترین خریدار خالص در سال ۲۰۲۳ با خرید ۲۲۴ تن طلا شناخته شده است. به‌علاوه، ترکیه در نیمه اول سال ۲۰۲۴ به‌عنوان بزرگ‌ترین خریدار این فلز قیمتی ثبت شده است.

همچنین طبق گزارش موسسه تامسون رویترز در سال ۲۰۱۶، ایران در جایگاه پنجم خریداران طلا قرار داشته و میزان طلای خریداری‌شده بیش از ۳۹ تن بوده است. همچنین، خرید طلا در سه‌ماهه اول سال ۲۰۱۷ نسبت به سال گذشته ۲۷ درصد افزایش داشته است.

کدام کشورها بیشترین میزان خرید طلا را دارند؟

روسیه با ۱۲۳۰.۶ متریک تن با گرفتن رتبه اول، بیش از هزار و 200 تن طلا به ذخایر خود در دهه گذشته اضافه کرده است. با در نظر گرفتن تحریم‌های غرب، روسیه خود را آماده می‌کند و تا آنجا پیش می‌رود که پول خود، روبل، را به طلا پیوند می‌دهد. چین با ۱۲۱۰.۲ متریک تن همیشه یکی از کشورهایی است که باید تصمیمات اقتصادی آن را دنبال کرد. بانک خلق چین با افزودن بیش از هزار و 200 تن متریک در ۱۰ سال گذشته، در مجموع رتبه‌بندی جهانی، دقیقا پشت‌سر ایالات‌متحده قرار دارد. با این حال، در ماه‌های اخیر با افزایش نرخ طلا، خریدهای جدید متوقف شد. ترکیه نیز طی دهه گذشته با ۴۷۵.۶ متریک تن، ذخایر طلای خود را از ۱۱۶متریک تن به بیش از ۵۸۴ تن افزایش داده است. ترکیه با نزدیک به ۲۰ درصد ذخایر طلای خود، یکی از خریداران برتر به‌دلیل سابقه طولانی مالکیت و سرمایه‌گذاری طلای داخلی است. بانک مرکزی هند در سال‌های اخیر در حال انجام چند حرکت بزرگ در بازار طلا بوده است. خریدهای بانک در نیمه اول سال ۲۰۲۴ بالاترین میزان از سال ۲۰۱۳ بوده است و از مجموع 2 سال گذشته پیشی گرفته است. برای هند، جایی که طلا از اهمیت فرهنگی عمیقی برخوردار است، این فلز در استراتژی اقتصادی آن نقش محوری دارد. قزاقستان، بزرگ‌ترین تولیدکننده طلای جهانی، به‌طورپیوسته ذخایر خود را افزایش داده است که در حال ‌حاضر مجموعا به ۲۳ میلیارد دلار می‌رسد. این کشور قصد دارد سهم طلا از ذخایر خود را اندکی کاهش دهد، اما همچنان یک بازیگر اصلی در بازار جهانی است و ۲ درصد از تولید جهانی طلا را به خود اختصاص می‌دهد.

سخن پایانی

طلا در سطح بین‌الملل به‌عنوان یک کالای واسط استاندارد و همگانی موردپذیرش است و به‌همین‌دلیل حجم مبادلات و نرخ آن تاثیر مستقیمی بر اقتصاد خواهد داشت. بنا به گزارش شورای جهانی طلا ۱۸۴ هزار تن طلا در سپرده‌های بانکی، ذخایر دولتی و مجموعه‌های شخصی دنیا وجود دارد.

طلا راهی را برای دولت‌ها فراهم کرد تا از ارزش ارزهای فیات خود حمایت کنند. از آنجایی که استاندارد طلا دیگر در سطح جهانی اعمال نمی‌شود، این پرسش مطرح می‌شود که چرا کشورها همچنان ذخایر طلا دارند؟ مانند سرمایه‌گذاران منفرد، دولت‌ها باید پرتفوی خود را متنوع کنند. نگهداری گزینه‌های سرمایه‌گذاری مختلف ریسک را کاهش می‌دهد و ایمنی را تضمین می‌کند. اگرچه استاندارد طلا مربوط به گذشته است، اما بسیاری از دولت‌های کشورها همچنان معتقدند که نگهداری طلا درجاتی از ثبات را برای ارزهای آنها فراهم می‌کند. طلا به‌عنوان محافظ در برابر تورم عمل می‌کند که به افزایش اعتماد در اقتصاد یک کشور کمک می‌کند.

تقاضا برای طلا در میان سرمایه‌گذاران و مصرف‌کنندگان جواهرات و همچنین بانک‌های مرکزی بالا است. به‌اندازه یک‌پنجم طلای جهان توسط بانک‌های مرکزی استخراج می‌شود.