تاثیر تجارت آزاد بر صادرات کشورها

بررسی تجربیات جهانی نشان می‌دهد که تجارت آزاد نقش مهمی در توسعه صادرات کشورها ایفا می‌کند. با حذف تعرفه‌های گمرکی، هزینه نهایی تولید کاهش می‌یابد و محصولات داخلی با نرخ رقابتی‌تری وارد بازارهای خارجی می‌شوند. این امر به افزایش حجم صادرات کمک می‌کند. همچنین تجارت آزاد باعث می‌شود تولیدکنندگان داخلی از محدودیت‌های بازار داخلی فراتر رفته و به بازارهای بین‌المللی دسترسی پیدا کنند. از سوی دیگر، رقابت در بازارهای بین‌المللی، تولیدکنندگان را وادار به ارتقای کیفیت محصولات و کاهش هزینه‌های تولید می‌کند که این موضوع، به افزایش توان رقابتی کالاهای داخلی در سطح جهانی منجر می‌شود. کشورهایی که سیاست‌های تجارت آزاد را دنبال می‌کنند، معمولا مقصد جذاب‌تری برای سرمایه‌گذاران خارجی هستند، چراکه این سیاست‌ها ریسک تجارت را کاهش داده و سودآوری را افزایش می‌دهد.

آمار و عملکرد تجارت ایران با اوراسیا

در سال ۱۳۹۸، ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا موافقت‌نامه تجارت ترجیحی را به‌امضا رساندند که براساس آن، تعرفه‌های گمرکی برای برخی کالاها کاهش یافت. نتایج اجرای این توافق نشان داد که صادرات ایران به کشورهای عضو اوراسیا در اقلام مشمول توافق، رشدی ۸۲ درصدی داشته است. این آمار، نشان‌دهنده تاثیر مثبت سیاست‌های تجارت آزاد بر توسعه صادرات کشور است. باتوجه به این موفقیت، مذاکرات برای ارتقای این توافق به یک موافقت‌نامه تجارت آزاد آغاز شد و در نهایت، در دی‌ ۱۴۰۲، ایران و اتحادیه اوراسیا توافقنامه‌ای را امضا کردند که براساس آن، بیش از ۸۷ درصد کالاهای تجاری تحت‌پوشش قرار گرفته‌اند و تعرفه‌های آنها به صفر خواهد رسید. این اقدام می‌تواند تحولی اساسی در تجارت خارجی ایران ایجاد کند.

ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا؛ گام‌های بلند برای توسعه تجارت

اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) که شامل کشورهای روسیه، بلاروس، قزاقستان، ارمنستان و قرقیزستان است، بازاری با جمعیت بیش از ۱۶۰میلیون نفر را در بر می‌گیرد. این اتحادیه با هدف تسهیل تجارت میان اعضای خود و ایجاد یک بازار مشترک، از سال ۲۰۱۵ فعالیت خود را آغاز کرده است. ایران نیز باتوجه به ظرفیت‌های گسترده اقتصادی خود، طی سال‌های اخیر تلاش کرده است تا روابط تجاری خود را با این اتحادیه تقویت کند.

فرصت‌های پیش‌روی ایران در بازار اوراسیا

اجرای موافقت‌نامه تجارت آزاد با اوراسیا، مزایای متعددی را برای اقتصاد و صادرات ایران به‌همراه خواهد داشت:

افزایش حجم تجارت دوجانبه

 پیش از اجرای موافقت‌نامه تجارت ترجیحی، حجم مبادلات تجاری ایران با کشورهای عضو اوراسیا حدود ۲ میلیارد دلار بود که پس از اجرای این توافق، این رقم به ۵ میلیارد دلار افزایش یافت. انتظار می‌رود که با اجرای تجارت آزاد، این رقم به‌طور قابل‌توجهی رشد کند.

دسترسی ایران به یک بازار استراتژیک

 باتوجه به نیازهای متنوع کشورهای عضو اوراسیا، ایران می‌تواند در زمینه صادرات محصولات کشاورزی، صنایع غذایی، خدمات فنی و مهندسی و حتی محصولات پتروشیمی فرصت‌های بی‌نظیری را به‌دست آورد.

افزایش رقابت‌پذیری محصولات ایرانی

 کاهش تعرفه‌ها باعث می‌شود که محصولات ایرانی با نرخ رقابتی‌تر وارد بازارهای اوراسیا شوند که این موضوع می‌تواند موجب رشد صادرات و تثبیت جایگاه ایران در این بازارها شود.

تنوع‌بخشی به مقاصد صادراتی

 با اجرای این موافقت‌نامه، ایران می‌تواند وابستگی خود به برخی بازارهای خاص را کاهش داده و مقاصد صادراتی متنوع‌تری را برای محصولات خود ایجاد کند.

تجارت آزاد با اوراسیا؛ فرصت مناسبی برای گسترش تجارت

محمد لاهوتی، رئیس کمیسیون توسعه صادرات اتاق ایران با بیان اینکه مشکلات تجارت خارجی، در فرصت آماده‌سازی کشور برای اجرایی شدن تجارت آزاد با اوراسیا باید با هم دیده و حل شوند به صمت گفت: پیوستن به موافقت‌نامه‌های بین‌المللی تجاری و اقتصادی، آورده‌های مثبتی برای کشورها دارد و تجارت آزاد ایران و اوراسیا هم از این منظر حائزاهمیت است. حجم صادرات ما با اوراسیا بعد از اجرای تجارت ترجیحی، نسبت به سال‌های گذشته از لحاظ ارزش و وزن، حدود ۲۰ درصد رشد داشته و به یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار رسیده است. لاهوتی حجم واردات ما از اوراسیا را نیز حدود یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار اعلام کرد و گفت: در حال ‌حاضر تاحدودی تراز تجاری ما با اوراسیا برابر و اندکی به‌نفع کشورهای مقابل است؛ اما اگر آمادگی لازم را نداشته باشیم، این اعداد به‌نفع کشورهای عضو اوراسیا، مثبت‌تر خواهد شد.

وی بااشاره به اینکه سیاست اصلی کشور، تجارت با کشورهای همسایه است، ادامه داد: حضور کشورهای قدرتمندی مثل روسیه و قزاقستان و بقیه کشورهای منطقه اوراسیا می‌تواند فرصت مناسبی برای گسترش تجارت ما؛ چه در بخش سرمایه‌گذاری مشترک و چه در موضوع افزایش صادرات باشد.

تدوین نقشه‌راه تجارت با اوراسیا با تعامل با بخش خصوصی

پیش از این نیز، کامبیز کریمی، نایب‌رئیس اتاق مشترک ایران و روسیه در رابطه با تجارت ایران و اوراسیا به صمت گفت: خوشبختانه منطقه اوراسیا، منطقه‌ای است که ما کالاهای با ارزش‌افزوده بالا به آنجا صادرات کرده‌ایم و سبد کالایی صادراتی ما نیز سبد متنوعی است. صادرات ما به چین و هند شامل اقلام بسیار سنگینی هستند، اما عمدتا صادرات ما خام‌فروشی است. اما صادرات به اوراسیا مصالح ساختمانی، محصولات پلیمری، پلاستیک، خشکبار و... را شامل می‌شود.

وی در ادامه تاکید کرد: البته من موافق نیستم که امتیازات گمرکی را روی صادرات محصولات آب‌بر استفاده کنیم. چون این امکان وجود دارد که از اوراسیا محصولاتی وارد کنیم که بتواند برای کشور ارزان‌تر تمام شود. به‌ویژه محصولات آب‌بر مثل گوشت و نهاده‌های دامی که آنها ظرفیت فراوانی دارند و ما برعکس چندان ظرفیتی در این حوزه‌ها نداریم.

کریمی با تاکید بر اینکه نقشه‌راه تجارت با اوراسیا باید با تعامل با بخش خصوصی تدوین شود، گفت: ما هنوز در ابتدای راه هستیم. شاید برخی صنوف کشور تجارت آزاد را برنتابند. یکی از مشکلات ما این است که ما سعی کرده‌ایم همه‌چیز را خودمان تولید کنیم. دیوار تعرفه را بالا برده‌ایم و همه‌چیز را تولید می‌کنیم. بنابراین ممکن است فشاری روی سازمان توسعه تجارت به‌عنوان متولی مذاکره با اوراسیا در راستای دادن امتیازاتی برای گرفتن امتیازات مهم‌تر درباره کالاهای مزیت‌دار ما وجود داشته باشد. امیدوارم سازمان توسعه با بخش خصوصی در این زمینه و همچنین درباره تهیه لیست نهایی اقلام تعامل کند.

نایب‌رئیس اتاق مشترک ایران و روسیه در پایان اظهار کرد: موافقت‌نامه تجارت آزاد ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، یکی از مهم‌ترین موافقت‌نامه‌های بازرگانی در تاریخ معاصر ایران است. تا قبل از این موافقت‌نامه، ایران یکی از منزوی‌ترین کشورها در حوزه موافقت‌نامه‌های عملیاتی بود. اما با این موافقت‌نامه، چشم‌انداز مثبتی برای باز شدن در کشورهای مهم به روی صادرات ایران ایجاد شده است.

فراهم کردن زیرساخت‌ها

کاظم شیردل، رئیس اتاق مشترک ایران و قرقیزستان، با تاکید بر فراهم کردن زیرساخت‌های تجارت با اوراسیا از سوی دولت به صمت گفت: بخش خصوصی در این مسیر باید به فکر ایجاد کنسرسیوم‌های صادراتی متشکل از چند شرکت کوچک و متوسط باشد.

شرکت‌های کوچک و متوسط را وارد این مسیر کنیم

روشنعلی یکتا، نایب‌رئیس اتاق مشترک ایران و روسیه نیز در این رابطه به صمت گفت: ظرفیت تجارت با اوراسیا زمانی محقق خواهد شد که شرکت‌های کوچک و متوسط را وارد این مسیر کنیم و اتاق ایران باید مسیر ورود این شرکت‌ها به بازار اوراسیا را هموار کند.

نایب‌رئیس اتاق مشترک ایران و روسیه بااشاره به نبود سیستم داوری‌های حقوقی برای حمایت از تجار ایرانی، خواستار فعال‌تر شدن مرکز داوری اتاق شده و گفته است: ما به‌دلیل تحریم‌ها در ناامن‌ترین دوران تجارت خود به‌سر می‌بریم.

تجار به حمایت حقوقی نیاز دارند، اما مرکز داوری اتاق از این موضوع غفلت کرده است. مرکز داوری ما باید برای امضای پروتکل‌های حقوقی با اوراسیا پیشقدم شود.

تولیدکننده درگیر موانع خارج از اختیار خود

امیر عابدی، رئیس اتاق مشترک ایران و قزاقستان نیز بر رفع نااطمینانی در اقتصاد، برای استفاده از مزیت‌های تجارت آزاد با اوراسیا تاکید کرده است.

وی در ادامه اظهار کرد: تا زمانی که سیاست‌ها در کشور ما به‌سمت ثبات و چشم‌انداز روشن از آینده اقتصادی و به‌نفع معیشت مردم و فعالان اقتصادی حرکت نکند، نمی‌توانیم از این تجارت آزاد به‌خوبی استفاده کنیم. توان تولید رقابتی ما به‌دلیل ناترازی، هر روز کاهش پیدا می‌کند و تولیدکننده درگیر موانعی خارج از اراده خودش است.

سخن پایانی

امضای موافقت‌نامه تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، فرصتی طلایی برای افزایش صادرات، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و رشد اقتصادی کشور است.

 با این حال، تحقق کامل این اهداف مستلزم توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل، هماهنگی استانداردهای تجاری، تسهیل رویه‌های گمرکی و تقویت روابط بانکی است.

در مجموع، این توافق می‌تواند نقطه عطفی در تجارت خارجی ایران باشد و جایگاه کشور را در بازارهای بین‌المللی ارتقا دهد.

 اکنون، زمان آن رسیده است که سیاست‌گذاران و فعالان اقتصادی با برنامه‌ریزی دقیق و بهره‌گیری از این فرصت استراتژیک، از مزایای تجارت آزاد حداکثر استفاده را ببرند.