شرایط بنزین در کشورمان مساعد نیست و با ناترازی روبه‌رو هستیم. طبق برخی محاسبات و نقل قول‌های مسئولان و کارشناسان بنزین با نرخ ۱۸هزار تومان تولید و با نرخ بالغ بر ۴۰ هزار تومان وارد می‌شود و با نرخ یارانه‌ای به‌میزان هزار و 500 یا ۳ هزار تومان در اختیار مصرف‌کننده نهایی قرار می‌گیرد. این شرایط مشکلاتی را به‌وجود آورده است که از آن جمله می‌توان به قاچاق بنزین و افزایش بی‌رویه مصرف در کشور اشاره کرد.

برخی کارشناسان معتقدند، بهترین راهکار این است که به واقعی‌سازی نرخ بنزین بپردازیم و آن را با نرخ فوب خلیج‌فارس در اختیار مصرف‌کنندگان قرار دهیم. به این ترتیب، از یک‌طرف بستر قاچاق بنزین برچیده می‌شود و از طرف دیگر، از مصرف بی‌رویه جلوگیری می‌کنیم. البته بسیاری دیگر از کارشناسان بر این باور هستند که این اقدام ممکن است تورم‌زا باشد.

براساس طرح ارائه‌شده از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس، هر شهروند ایرانی صرف‌نظر از اینکه خودرو دارد یا نه، از میزان مشخصی سهمیه بنزین یارانه‌ای در ماه بهره‌مند می‌شود. به‌زعم کارشناسان، اختصاص سهمیه ۵۰ لیتری به‌ازای هر فرد در ماه می‌تواند نیازهای افراد را برطرف کند.

افراد نمی‌توانند به‌راحتی این سهمیه را بفروشند

هدایت‌الله خادمی، نماینده سابق مجلس، در ارتباط با اختصاص سهمیه بنزین به هر شهروند ایرانی به صمت گفت: صحبت‌های بسیاری پیرامون این موضوع در مجلس مطرح می‌شد و چنین طرحی در ظاهر، مزایایی دارد و گفته می‌شود که بنزین، متعلق به تمام مردم کشور است و نیاز است به تمام مردم و به‌صورت مساوی تعلق گیرد. در این طرح، آمده است که به افراد فاقد خودرو نیز، سهمیه بنزین تعلق می‌گیرد. چنین امری را باید ظاهر ماجرا دانست که ضررهایی را نیز به‌دنبال خواهد داشت.

خادمی ادامه داد: این طرح را باید مشابه موضوع یارانه‌ها دانست که بعد از واریز نخستین مرحله، دولت نمی‌تواند از آن جلوگیری کند و باید تداوم داشته باشد. در صورت واریز نخستین مرحله بنزین به حساب افراد، نمی‌توان مقابل این طرح ایستاد یا میزان سهمیه را کاهش داد. لازم به ذکر است که نیاز است هر سال، میزان این سهمیه افزایش یابد و چنین امری سبب افزایش مصرف بنزین در کشور خواهد شد.

وی گفت: زمانی که بنزین به فردی که فاقد خودرو است، اختصاص داده شود، نحوه فروش دشواری خواهد داشت. فردی که در روستا زندگی می‌کند و عشایر است، با چه شیوه‌ای باید این سهمیه را به‌فروش برساند؟ اگر هم بتواند این سهمیه را بفروشد، باید با نرخ توافقی این اقدام را انجام دهد که موضوع بسیار پیچیده‌ای خواهد بود. با این اقدام، ممکن است در آینده صحبت‌هایی از سوی مردم مطرح شود که باید نفت و گاز نیز میان مردم تقسیم شود.

پرداخت سهمیه سوخت به افراد تاثیری در زندگی‌شان ندارد

وی افزود: باتوجه به کاهش شدید ارزش ریال در کشور، اختصاص این سهمیه، تاثیری در زندگی افراد نخواهد داشت. ما باید بدانیم که چرا در کشور مشکل بنزین پیدا کرده‌ایم. تعداد پالایشگاه‌هایی که در کشور احداث شده بسیار کم است و در سایر کشورها تعداد پالایشگاه‌ها زیادتر است.

در کشورهایی مانند هند، نفت را از دنیا خریداری کرده و در پالایشگاه‌ها اقداماتی را روی آن انجام می‌دهند. چرا ما خام‌فروشی می‌کنیم و در پالایشگاه‌ها به‌صورت مواد غیرخام، نفت را به‌فروش نمی‌رسانیم؟ اگر در کشور بنزین تولید می‌کردیم، به‌علت آنکه کالایی است که قابل‌تحریم نیست، می‌توانستیم هم نیاز داخلی را برطرف کنیم و هم امکان صادرات و اشتغال وجود داشت.

خادمی خاطرنشان کرد: مشکل بنزین در کشور به‌علت آنکه خودروهایی با مصرف بالا در کشور وجود دارد، برطرف نخواهد شد. اگر مردم بتوانند به‌راحتی، خودرو وارد کشور کنند، قطعا به‌نفع کشور خواهد بود. مصرف خودروهای داخلی، حدود ۳۰ درصد از خودروهای خارجی بیشتر است. از طرف دیگر، زیرساخت‌های باری حمل‌ونقل عمومی وجود نخواهد داشت. زمانی که زیرساخت حمل‌ونقل عمومی در کشور وجود نداشته باشد، مردم مجبور می‌شوند تا با خودروهای شخصی فعالیت روزانه‌شان را انجام دهند و در خیابان تردد داشته باشند. لازم به ذکر است که در تهران، راه‌اندازی مترو اقدام بسیار مناسبی بود، اما این اقدام در سایر شهرها، چندان موفق نبوده و به‌همین‌علت شاهد افزایش تردد خودروهای شخصی و افزایش مصرف بنزین در کشور هستیم.

نیاز به افزایش تعداد پالایشگاه داریم

خادمی گفت: از سوی دیگر، حمل و نقل ریلی، هزینه ارزان‌تری نسبت به حمل‌ونقل جاده‌ای دارد و این سوال مطرح خواهد شد که چرا در کشور حمل‌ونقل ریلی وجود ندارد؟ مشاهده می‌شود که در تمام کارخانه‌های کشور، حمل‌ونقل ریلی معنایی ندارد و از آن استفاده نمی‌کنند. برای مثال، کارخانه‌های فولاد، اگر بخواهند محصول خود را ارسال کنند، ابتدا باید آن را سوار کامیون کرده و به مسیر حمل‌ونقل ریلی برسانند. اگر سیستم حمل‌ونقل در کشور توسعه پیدا کند، هزینه‌ها ۷ برابر کاهش پیدا می‌کند و ایمنی بالا می‌رود و در کشور اشتغال ایجاد می‌شود.

وی افزود: ما در کشور به پالایشگاه نیاز داریم تا از خام‌فروشی جلوگیری شود. با احداث پالایشگاه، امکان تولید بنزین افزایش پیدا می‌کند و می‌توانیم صادرات خوبی داشته باشیم، همچنین ساخت پالایشگاه، نیاز داخلی را برطرف کرده و اشتغال ایجاد خواهد کرد. ما به راحت‌طلبی عادت کرده‌ایم و نفت را خام‌فروشی می‌کنیم و هر زمان که نیاز داشته باشیم، بنزین را وارد می‌کنیم. این اقدام چیزی جز راحت‌طلبی نیست.

 اگر سهمیه بنزین به همه افراد داده شود، چگونه می‌توان این مقدار را کاهش داد؟ چگونه می‌توان سال بعد، این میزان سهمیه را افزایش داد؟ کسی که خودروی شخصی ندارد، مجبور می‌شود تا این بنزین را با نرخ دلخواه به‌فروش برساند و فروش بنزین با نرخ دلخواه، قطعا سبب ایجاد تورم خواهد شد. تورم، منجر به کاهش شدید ارزش ریال خواهد شد.

با کمبود بنزین مواجهیم

فرزین سوادکوهی، کارشناس انرژی، در ارتباط با بحث وضعیت بنزین در کشور به صمت گفت: به‌طورکلی این نکته را باید در نظر گرفت که در ۲ سال اخیر، با کمبود تولید بنزین مواجه بوده‌ایم. این کمبود تولید به‌دلیل مشکلات صنعت پالایش، اورهال‌های پالایشگاهی و هزینه‌های بالای سرمایه و نگهداری بوده و این عوامل توجیه تولید را از بین برده است.

سوادکوهی ادامه داد: باتوجه به آنکه پالایشگاه‌ها تلاش بسیاری در راستای تولید می‌کنند، در بسیاری از مواقع نمی‌توانند به‌میزانی که در گذشته تولید می‌کردند، برسند. در واقع باید گفت چنین عاملی، یک چالش بسیار بزرگ برای پالایشگاه‌های کشور به‌شمار می‌رود.

وی گفت: موضوع دیگری که در ارتباط با بحث بنزین مطرح می‌شود، افزایش مصرف است و مصرف بنزین به‌صورت روزانه در حال افزایش است. همان‌طور که در جریان هستید، خودروهای ساخت داخل بسیاری، وارد ناوگان حمل‌ونقل کشور می‌شود و این تولید، نیازمند سوخت است. از آنجایی که ساخت خودروها در داخل کشور، با تکنولوژی قدیمی است، این خودروها مصرف سوخت بسیار بالایی خواهند داشت.

مصرف خودروهای داخلی بالا است

وی افزود: به‌طورمتوسط، خودروهای تولید داخل که بخش عمده‌ای از ناوگان حمل‌ونقل را تشکیل می‌دهند، معمولا در هر ۱۰۰ کیلومتر ۹ الی ۱۱ لیتر، بنزین مصرف می‌کنند. در حالی که خودروهای خارجی که نرخ چندانی در سطح جهان ندارند، در هر ۱۰۰ کیلومتر ۴ الی ۵ لیتر، مصرف بنزین دارند. این خودروها یا وارد کشور نمی‌شوند یا با ۱۰ برابر نرخ به کشور وارد می‌شوند، بنابراین مردم توانایی خرید این خودروها را ندارند و مجبور می‌شوند خودروهای تولید داخل را خریداری کنند که نسبت به مصرف بالای سوخت آنها اشاره کردیم.

سوادکوهی ادامه داد: بنابراین چنین امری سبب می‌شود تا تراز تولید و مصرف از بین برود و کشور در شرایط کمبود بنزین قرار گیرد. در صورت پیش آمدن چنین وضعیتی و کمبود بنزین در کشور، دولت مجبور می‌شود تا واردات بنزین را انجام دهد. باید گفت که دولت توانایی چنین هزینه‌ای را ندارد و راهی جز گران کردن بنزین برای دولت نمی‌ماند. باید اضافه کرد گران کردن سوخت استراتژیکی مانند بنزین، می‌تواند تبعات اجتماعی ناگواری برای کشور داشته باشد. همان‌طور که تجربه سال‌های گذشته ثابت کرد افزایش نرخ بنزین، چه اتفاقاتی را در پی داشت و چه ناآرامی‌هایی شکل گرفت. بنابراین، تغییر در ترکیب نرخ بنزین، خطر کردن برای دولت به‌حساب می‌آید.

وی گفت: مردم این آمادگی را دارند و می‌دانند که اگر مصرف بنزین کمتری داشته باشند، به‌نفع خودشان است. اگر مصرف بنزین در کشور کاهش پیدا کند، به همان میزان آلایندگی در کشور کمتر خواهد شد. اما باید گفت که مردم حق انتخاب ندارند و قدرت انتخاب‌شان بسیار محدود است و مجبور هستند با همین شرایطی که وجود دارد، پیش بروند.

سوادکوهی خاطرنشان کرد: دولت باید فکری اساسی در ارتباط با موضوع بنزین کند و تلاش داشته باشد تا انحصار از صنعت خودروسازی برداشته شود. همچنین اجازه دهد تا تکنولوژی‌های جدید وارد کشور شود و صنعت خودروسازی ما از این تکنولوژی‌ها استفاده کند.

وی افزود: بدون تردید باتوجه به مشکلاتی که در صنعت پالایش وجود دارد، شکی نیست که بنزین به کشور وارد می‌شود. اینکه چه میزان و از کدام کشور، بنزین وارد کشور می‌شود، مشخص نیست و اطلاع‌رسانی نمی‌شود. فقط دلگرمی داده می‌شود که مخازن ما تکمیل است.

چندی پیش برای جبران کمبود بنزین، از مخازن استراتژیک استفاده شد، اما این کار بسیار اشتباه بود. مخازن استراتژیک برای شرایط خاص پیش‌بینی شده و در صورت امکان نباید به آن دست زد، اما چندین بار این اتفاق افتاده است.

سخن پایانی

در طرح اختصاص سهمیه بنزین به نفر، کسانی که بیشتر از سهمیه یارانه‌ای به بنزین نیاز دارند، باید آن را بخرند و کسانی که اضافه بنزین دارند، می‌توانند آن را به‌فروش برسانند. هرچند این ایده در حد پیشنهاد است و هنوز در دستور کار مسئولان قرار ندارد، اما بررسی آن می‌تواند به موضوع، کمک قابل‌توجهی بکند، به‌ویژه آنکه مسئله بنزین در بودجه سال آینده نامشخص است.