هیچ مالیاتی حذف‌شدنی نیست
یکی از منابع مالی مهم کشورها برای تامین هزینه‌های جاری «مالیات» است و تلاش در راستای حفظ و توسعه این منبع در واقع تلاشی برای رفاه و توسعه است، زیرا محل هزینه‌کرد منابع مالیاتی گسترش زیرساخت‌ها و امکانات رفاهی است. در سال‌های اخیر یکی از بحث‌های مهم در محافل مالیاتی عدم حاکمیت عدالت در وصول مالیات است؛ بهگونهای که حقوق‌ودستمزدبگیران و صاحبان مشاغل خرد پیش از دریافت حاصل دسترنج‌شان که گاه کفاف کمترین‌ها را هم نمی‌دهد، مالیات آن را می‌پردازند، اما در مقابل سفته‌بازان و فعالان اقتصاد سایه با درآمدهای سرشار، حتی در فهرست مالیات‌پردازان جایی ندارند. در آخرین اظهارات از این دست وزیر اقتصاد گفت: «باتوجه به تورم و شرایط اقتصادی نباید از مشاغل خرد مالیات گرفت و مالیات در این بخش را باید عملا به حداقل رساند. اگر روی بخش‌های بزرگ‌تر تمرکز کنیم می‌توان مالیات این بخش‌ها را جبران کرد.»کارشناسان این گفته‌های همتی را عادلانه می‌دانند، اما بر این نکته تاکید دارند که حذف هیچ مالیاتی از ساحت اقتصادی ممکن نیست و تنها می‌توان با تغییر در قوانین، صاحبان درآمدهای خرد را مشمول معافیت‌های مالیاتی قرار داد. صمت در گزارش پیش رو نظر کارشناسان را درباره امکان اجرایی شدن پیشنهادی چون حذف مالیات خرده‌بگیران از درآمدهای مالیاتی کشور جویا شده است.
نباید از مشاغل خرد مالیات گرفت
وزیر اقتصاد با اشاره به اینکه باید ظرفیت‌های جدید اقتصادی شناسایی شود، گفت: نباید از همه مشاغل خرد مالیات اخذ شود. عبدالناصر همتی، وزیر امور اقتصاد و دارایی در همایش اجلاس سراسری مدیران مالیاتی کشور گفت: امیدوارم شاهد اصلاح مسیر توسعه اقتصاد کشور توسط سازمان مالیاتی باشیم. وی ادامه داد: در ۶ ماه نخست سال شاهد یک بلاتکلیفی بودیم که این بلاتکلیفی در کشور موجب شد به پیش‌بینی درآمدی خود نرسیم، اما انشاالله تا پایان سال قصد داریم این پیش‌بینی درآمدی را تحقق ببخشیم. همتی تصریح کرد: علاوه بر تمرکز بر تامین مالیات باید بسترسازی تغییرات اقتصادی نیز انجام شود و شناسایی ظرفیت‌های جدید اقتصادی نیز صورت پذیرد.
وزیر اقتصاد گفت: باتوجه به تورم و شرایط اقتصادی نباید از مشاغل خرد مالیات گرفت و مالیات این بخش را باید عملا به حداقل رساند. در برخی نقاط کشور و روستاها مشاغل خرد توانایی پرداخت مالیات ندارند و اگر روی بخش‌های بزرگ‌تر تمرکز کنیم، می‌توان عدم دریافت مالیات این بخش‌ها را جبران کرد.
همتی ادامه داد: من معتقدم باتوجه به گردش مالی که اکنون وجود دارد، فرار مالیاتی بسیار بالا است که این روند باید اصلاح شود. برای حل این معضل باید اطلاعات مالیاتی به‌صورت آنلاین ارائه شود. وزیر اقتصاد ادامه داد: باید مردم به این اعتماد برسند که قرار نیست سازمان مالیاتی اطلاعات مالی‌شان را منتشر کند.
به‌گفته همتی باید درباره مطالبات مالیاتی کلان به‌سرعت عمل کرد، زیرا باتوجه به شرایط تورمی عملا ارزش مقدار مالیاتی از بین می‌رود و جریمه تاخیر با توجه به حجم آن افزایش می‌یابد. باید فشار مالیاتی از ۸۰ درصد پایین مردم برداشته شود و به آن ۲۰ درصد بالا اختصاص یابد. وی تصریح کرد: ما تصویری دقیق از وضعیت درآمدی و معاملاتی همه مردم نداریم و اطلاعات موجود کامل نیست. چگونه می‌شود شخصی که هیچ ملک و دارایی و اموالی به‌نام خود ندارد، اما تراکنش ۵ هزار میلیارد تومانی دارد؟! این مسئله باید حل شود. وی ادامه داد: توسعه، تامین بودجه، کنترل تورم و نرخ ارز با اجرای درست قانون دست‌یافتنی است.
همتی ادامه داد: مستند بودن ادعای مالیاتی و مستدل بودن آن بسیار مهم است؛ همان‌طور که ما قصد داریم اعتماد را به سهامداران برگردانیم باید اعتماد را نیز به مودیان برگردانیم و رضایت آنها را جلب کنیم. به‌گفته همتی روش پرداخت یارانه نیازمند بازنگری است و براساس جمع‌آوری اطلاعات مالیاتی راهکار مناسب‌تری است؛ باید برخوردهای چهره به چهره و مستقیم مودیان با کارکنان مالیاتی را کاهش دهیم و تمام فرآیند به‌صورت الکترونیکی انجام شود.
وزیر اقتصاد گفت: باید تمام دغدغه سازمان امور مالیاتی تامین بودجه و ارائه پیشنهاد برای تغییر ساختار و توسعه اقتصادی کشور باشد. سازمان امور مالیاتی تعهد دارد ۱۲۵۰ همت مالیات جذب کند؛ به‌طوری که بالای ۶۰، ۷۰ درصد حقوق کارکنان دولت را این سازمان تامین می‌کند. به‌گفته این مقام مسئول سازمان مالیات باید یک سند تحول مالیاتی تهیه و ارائه کند.
برخی از منابع مالیاتی کارآمد نیستند
یک اقتصاددان درباره جایگاه مالیات در نظام اقتصادی کشورها گفت: در همه جای دنیا هر کسی درآمدی کسب کرده، به‌موجب فعالیتی در اقتصاد، آن درآمد را به‌دست آورده؛ پس باید مالیات آن را پرداخت کند. به بیان شفاف‌تر به‌طور قطع فعالیت هر فردی در فضای اقتصادی، هزینه‌هایی برای بخش عمومی دارد که استفاده‌کنندگان از این فضا باید آن را پرداخت کنند؛ دقیقا مثل این می‌ماند که ما در خانه‌ای ساکن باشیم؛ طبیعتا هزینه‌های تعمیر و نگهداری آن را نیز پرداخت می‌کنیم. پس تمامی فعالان حاضر در حوزه اقتصاد باید مالیات پرداخت کنند.
فرشاد پرویزیان، اقتصاددان در گفت‌و‌گو با صمت به کارکردهای گوناگون مالیات اشاره کرد و گفت: یکی از کارکردهای مهم مالیات این است که تبدیل به منبع درآمدی برای دولت شود تا دولت بتواند با استفاده از آن وظایف اجرایی خود را انجام دهد و کارکرد دیگر مالیات تخصیص بهینه منابع است؛ پس از این نظرها باید مالیات از تمام تنفس‌کنندگان در فضای اقتصادی اخذ شود؛ منتها با در نظر گرفتن جوانب گوناگون.
وی در ادامه با شاره به چالش‌های حوزه مالیات بیان کرد: در کشور ما میزان فرار مالیاتی بسیار چشمگیر است و افراد زیادی با درآمدهای بالا در شمار پرداخت‌کنندگان مالیات جا ندارند؛ البته نه در این قالب که از آنها مالیات بر درآمدشان مطالبه شود، اما آنها از پرداخت آن طفره بروند؛ عدم وصول مالیات این افراد بیشتر از این محل است که فعالیت شناخته‌شده‌ای ندارند تا دولت سراغ‌شان برود و از آنها مالیات بخواهد؛ مانند افرادی که پولی در دست دارند و با آن ملک، طلا، سکه، ارز و... خریدوفروش می‌کنند، اما در مقابل در شرایطی که خط فقر ۲۰ میلیون تومان است، برخی از کارمندان و کارگران در حالی که حقوق زیر ۲۰ میلیون تومان دریافت می‌کنند، قبل از دریافت دستمزدشان مالیات آن را می‌پردازند.
هزینه برای هیچ
پرویزیان با تاکید بر اینکه با شرایط توصیف‌شده، قطعا گفته‌های اخیر وزیر اقتصاد مبنی بر تلاش برای دریافت نکردن مالیات از افراد دارای درآمدهای خرد و حقوق‌بگیران، درست است، گفت: در حال حاضر به‌دلیل وضعیت حاکم بر اقتصاد، بیش از ۷۰ میلیون نفر از جمعیت کشور یارانه دریافت می‌کنند که دست‌کم ۴.۵ میلیون نفر از اینها کارمندان دولت هستند؛ چرا دولت باید از این افراد مالیات بگیرد و در مقابل به آنها یارانه بدهد. با این روش دولت فقط هزینه حسابداری‌اش را بالا می‌برد. باز هم تاکید می‌کنم همه افراد باید مالیات بپردازند، اما اقدام درست این است که افراد یادشده جزو مشمولان معافیت مالیاتی قرار بگیرند و مالیات‌شان صفر شود. وی در تکمیل بحث یادشده با اشاره به مولفه‌ای تاثیرگذار در نظام مالیاتی بیان کرد: یک بحث مهم در موزه مالیات بحثی است به‌نام کارآیی مالیاتی که در کشور ما وضعیت آن چندان مطلوب نیست؛ با این توضیح که در ایران هزینه نیروی انسانی برای حساب‌و‌کتاب و دریافت مالیات از اصناف خرد و کارگران و... گاهی از مجموع مالیات اخذشده از این بخش‌ها بیشتر می‌شود؛ پس چه نیازی است ما برای دریافت این مالیات هزینه بپردازیم. پرویزیان در ادامه با اشاره به اینکه حدود ۶۰ درصد از اقتصاد کشور ما از مالیات معاف است، با ذکر مثالی اظهار کرد: ما بخش کشاورزی را به‌طور کامل از پرداخت مالیات معاف کردیم؛ چرا؟! براساس این قانون هم کشاورزی که نیم هکتار زمین دارد، مالیات پرداخت نمی‌کند که اقدام درستی است و هم یک کشت‌وصنعت بزرگ که این مورد محل اشکال است. این اقتصاددان در پایان تاکید کرد: براساس آنچه توصیف شد، ما باید به سمت اصلاح نظام مالیاتی بر محور تعریف پایه‌های جدید برویم و افراد دارای درآمدهای خرد را از مالیات معاف کنیم، زیرا این افراد عموما از قشر یارانه‌بگیر هستند و منبع یارانه آنها نیز چاپ نقدینگی و به‌تبع آنها خلق تورم است؛ بنابراین بهتر است از این افراد مالیات دریافت نشود و در مقابل یارانه‌ای هم پرداخت نشود تا دست‌کم از محل تورم ناشی از خلق پول متحمل آسیب نشوند.
استفاده از ابزار تشویق به‌جای بخشودگی جرایم
عضو کمیسیون مالیات، کار و تامین اجتماعی اتاق بازرگانی ایران درباره سازکارهای حاکم در نظام مالیاتی کشور بیان کرد: در حال حاضر شرایط بهگونهای است که تمام مراودات مالی و پولی قابل ردیابی و پیگیری است و بر همین اساس اخذ مالیات از درآمد افراد کاری سخت و پیچیده نیست؛ مگر اینکه مراودات در خارج از کشور باشد.
احمد اثنی‌عشری، عضو کمیسیون مالیات، کار و تامین اجتماعی اتاق بازرگانی ایران در پاسخ به این سوال صمت که آیا می‌توان افراد با درآمد خرد یا حقوق‌ودستمزدبگیران را از فهرست مالیات‌پردازان حذف کرد، گفت: اینکه ما از یک گروه خاص که در فضای اقتصادی کشور کسب درآمد کرده‌اند مالیات دریافت نکنیم، منطقی نیست، اما باید مالیات را با ضریب‌های متناسب با درآمد از افراد گوناگون اخذ کرد و دریافت مالیات براساس یک نرخ از همه فعالان اقتصادی درست نیست.
وی در تشریح روند دریافت مالیات، با اشاره به تقسیم‌بندی‌های مالیاتی، اظهار کرد: مالیات به دو بخش قابل تقسیم است؛ یکی مالیات بر درآمد و دیگری نرخ‌های مالیاتی که برای گروه‌هایی خاص تعیین می‌شود و رقم آن مشخص است. در دسته دوم می‌توان با تمهیداتی در طول سال یا همان زمان فروش مالیات مربوطه را اخذ کرد اما در بخش‌های تولیدی یا بخش‌هایی که محاسبه درآمدشان در طول سال مشکل است، می‌توان و باید مالیات را در پایان هر سال دریافت کرد.
اثنی‌عشری در پایان تاکید کرد: گاهی برخی از مودیان دسته دوم، مالیات تعیین‌شده را پرداخت نمی‌کنند و دولت برای وصول این مالیات‌ها از ابزار جریمه استفاده می‌کند، اما به‌مرور زمان این جرایم هم پرداخت نمی‌شود و در نهایت دولت برای وصول اصل مالیات به بخشودگی جرایم روی می‌آورد که ما همیشه به این مسئله معترض بوده و تاکید کرده‌ایم نباید بخشودگی جرایم مالیاتی وجود داشته باشد و اتفاقا باید با سختگیری زیاد اصل مالیات به اضافه جرایم از مودیان دریافت شود و در ازای آن از قوه تشویق و تخفیف برای خوش‌حسابان مالیاتی استفاده کرد.
یک کارشناس مسائل مالیاتی درباره اجرایی بودن برنامه‌هایی چون حذف خرده‌بگیران از نظام مالیاتی کشور با تقسیم‌بندی مالیات در دسته‌های خرد یا کلان گفت: تقسیم‌بندی مالیات در دسته‌های خرد یا کلان برمبنای خوداظهاری است؛ یعنی اگر فردی اظهار درآمد کم کند طبیعتا مالیات دریافتی از او کمتر و کسی که اظهار درآمد بیشتر کند مالیات بیشتری از او دریافت می‌شود.
سیاوش غیبی‌پور، کارشناس حوزه مالیات در گفت و گو با صمت در بیان راهکارهایی برای کاهش فشار مالیاتی به مشاغل خرد و حقوق‌بگیران بیان کرد: تنها راه عدم دریافت مالیات از مشاغل خرد، افزایش آستانه معافیت موضوع ماده ۱۰۱ است. با افزایش این آستانه بسیاری از مشاغل دیگر مشمول مالیات نخواهند شد. برای حذف مالیات حقوق‌بگیران نیز باید مشمولیت ماده ۸۴ جابه‌جا شود تا از این طریق فشار کمتری به خرده‌بگیران وارد شود.
وی چالش بزرگ نظام مالیاتی کشور را عدم شفافیت اطلاعات و آمار دانست و تصریح کرد: برای اخذ متناسب و مطلوب مالیات باید سیستم داده‌های درآمدی کامل شود. اگر داده‌های درآمدی کامل شود، به‌صورت خودکار افراد دارای درآمد کمتر از پرداخت مالیات معاف می‌شوند و افراد با درآمد بالا مالیات‌شان را می‌پردازند. در حال حاضر داده‌ها کامل نیست و بر همین اساس بسیاری از افراد که درآمد سرشاری دارند، در سیستم مالیاتی دیده نمی‌شوند. برای برقراری عدالت مالیاتی باید ابتدا این مشکل را حل کرد.
سخن پایانی
کارشناسان تاکید دارند حذف هیچ مالیاتی از نظام اقتصادی ممکن نیست، زیرا افرادی که از فضای اقتصادی کشور برای کسب درآمد استفاده می‌کنند باید هزینه نگهداری و حفظ این فضا را بپردازند؛ اما باید و می‌توان قوانین را با هدف برقراری عدالت مالیاتی به نفع خرده‌بگیران تغییر داد و آنها را از پرداخت مالیات معاف کرد؛ معافیتی که نتیجه آن رشد -هرچند ناچیز- مالی طبقات ضعیف جامعه و بقای آنها در گردونه زندگی اجتماعی است.
