کاهش بارندگی، تغییرات اقلیمی و فشار مضاعف بر سفره های آب زیر زمینی، روند پایان منابع آب را سرعت بخشیده اند.این روند پایان منابع آب را سرعت بخشیده اند.

ادامه این روند می تواند پیامدهای جدی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی ایجاد کند.

برای اینکه بتوانیم آب رو به‌درستی و به‌صورت پایدار مدیریت کنیم، اول باید دلایل اصلی کمبود و ناهماهنگی در منابع آب رو بشناسیم و بعد راه‌حل‌های کاربردی برای رفع آن‌ها ارائه دهیم.

در این گزارش، ابعاد مختلف بحران آب در ایران را بررسی و راهکارهایی برای بهبود این شرایط پیشنهاد می شود.

عوامل اصلی ناترازی آب در ایران

کاهش منابع آب تجدید پذیر

کاهش بارندگی و تغییر الگوی فصلی بارش در سال های اخیر میزان منابع آب تجدید پذیر ایران را بشدت کاهش داده.

خشک شدن رودخانه ها، کم شدن حجم آب مخازن سدها، و کاهش آب ورودی به دریاچه ها از اثرات آن هستند.

تغییرات اقلیمی باعث شده دوره های خشکسالی طولانی تر و شدید تر شوند.

در کنار این، بهره برداری بیش از حد از منابع طبیعی، توان بازسازی خودکار اکوسیستم های آبی را کاهش داده و موجب شده بسیاری از حوضه های آبریز به نقطه بحرانی نزدیک شوند.

مصرف بی‌رویه در بخش کشاورزی

بخش کشاورزی ایران حدود ۹۰ درصد مصرف آب کشور را به خود اختصاص داده است.

استفاده از روش های سنتی آبیاری و کشت محصولات پر آب (مانند: کاهو، نیشکر، هندوانه، توت فرنگی و ...) در مناطق خشک، فشار مضاعفی بر منابع آبی وارد کرده است.

عدم تناسب میان نوع محصول و شرایط اقلیمی باعث می شود که حجم زیادی از آب هدر رود.

بسیاری از چاه های کشور به دلیل حفر عمیق و برداشت بی رویه توان تغذیه مجدد خود را از دست داده اند.

با تغییر روش‌های کشت و استفاده از فناوری‌های جدید آبیاری، می‌توانیم مصرف آب را تا حد زیادی کاهش دهیم.

مدیریت ناکارآمد منابع آب

برداشت مداوم و بیش از حد، از سفره های آب زیرزمینی، ذخایر استراتژیک کشور را در معرض نابودی قرار داده است. افت سطح اب های زیرزمینی در بسیاری از دشت ها کم شده و بسیار مشکل ساز خواهد شد؛

مشکلاتی نظیر فرونشست زمین که در بخش هایی از کشور مشاهده می شود.

این کاهش نه تنها دسترسی به آب را دشوارتر می کند، بلکه کیفیت آب با افزایش شوری و آلودگی نیز کاهش می یابد.

از طرفی احیای سفره های آب زیر زمینی فرایندی طولانی و پرهزینه است که نیازمند برنامه ریزی دقیق و محدودیت برداشت است.

رشد جمعیت و توسعه شهری

افت شدید سفره‌های آب زیرزمینی.

رشد سریع جمعیت و توسعه شهرنشینی  از دیگر عوامل مهم تاثیرگذار در ناترازی منابع آب در ایران است.

افزایش جمعیت باعث افزایش تقاضا برای مصرف آب شرب، بهداشت و فعالیت های خانگی، بهداشتی، صنعتی و کشاورزی برای فراهم کردن امنیت غذایی شهروندان می شود.

توسعه شهرها بدون برنامه ریزی صحیح در مصرف منابع آب فشار مضاعفی بر منابع آبی سطحی و زیر زمینی وارد می کند. افزایش جمعیت شهری نیازمند تامین آب پایدار است؛ اما در بسیاری از مناطق ایران این امر به دلیل محدودیت منابع آب بسیار دشوار شده است.

این مسئله موجب شده تا برداشت بی رویه از سفره های آب زیرزمینی افزایش یابد و تعادل طبیعی این منابع به هم بخورد و باعث خشک شدن چاه ها و آسیب به اکوسیستم شود.

پیامدهای ناترازی آب

ناترازی آب در کشور پیامدهای متعددی دارد که بر زندگی مردم، اقتصاد و محیط زیست تاثیرگذار است.

خشکسالی و بیابان‌زایی

خشک شدن خاک و از بین رفتن گیاهان موجب گسترش بیابان زدایی، خشک سالی و ایجاد کانون های گرد وغبار در کشور شده است.

کاهش تولیدات کشاورزی و مهاجرت روستاییان

کمبود آب منابع کشاورزی را تهدید می کند و باعث کاهش عملکرد محصولات می شود و درآمد کشاورزان را کاهش می دهد.

از این رو بسیاری از روستاییان را ناچار به مهاجرت کرده است؛ که این امر بر زیرساخت های شهری فشار وارد می کند.

تنش‌های اجتماعی و منطقه‌ای بر سر منابع آب

با افزایش کمبود آب، رقابت و اختلافات میان مناطق و حتی کشورهای همسایه بر سر حق استفاده از منابع آبی شدت می یابد.

آلودگی منابع آب به دلیل کاهش جریان و تمرکز آلاینده‌ها

کاهش جریان آب در رودخانه ها و منابع آبی سبب تمرکز آلاینده ها در آب می شود و کیفیت آب را بشدت کاهش می دهد؛ که این پیامدهای زیست محیطی و بهداشتی در پی دارد.

راهکارهای پیشنهادی برای کاهش ناترازی

برای مقابله با بحران اب در ایران، مجموعه ای از زاهکارها باید در نظز گرفته شود.

اصلاح الگوی کشت و استفاده از روش‌های نوین آبیاری

تغییر کشت محصولات کم آب و استفاده از فناوری های نوین آبیاری میتواند مصرف آب در بخش کشاورزی را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.

افزایش بهره‌وری آب در صنعت و کشاورزی

به کارگیری فناوری های بهینه در مصرف آب و بازیافت آن در بخش های صنعتی و کشاورزی از جمله راهکار های مهم است.

تغییر سیاست‌های قیمت‌گذاری آب برای مدیریت تقاضا

تنظیم قیمت ها به گونه ای که مصرف کنندگان به سمت استفاده بهینه از آب و کاهش مصرف آب سوق پیدا کنند.

این امر می تواند مدیریت مصرف را بهبود ببخشد.

احیای منابع آب زیرزمینی و حفاظت از حوضه‌های آبریز

اجرای طرح های احیا ، مدیریت جامع منابع آب های زیرزمینی و حفاظت از مناطق حساس ، به حفظ منابع آب کمک می کند.

آموزش عمومی و فرهنگ‌سازی در مصرف بهینه آب

افزایش آگاهی عمومی توسط برنامه های آموزشی و رسانه ها از این جهت ضرورت دارد که مصرف بهینه آب و مشارکت مردمی را در حفظ منابع آبی بالا می‌برد.

نتیجه گیری:

بحران آب در ایران یکی از چالش های جدی زیست محیطی و اقتصادی کشور است ؛ که نیازمند توجه ویژه مسئولان ، کارشناسان و مردم می‌باشد .

رشت بی رویه جمعیت ، مدیزیت ناکارآمد و مصرف بی رویه آب سبب شده است تا کشور در معرض خطرات جدی قرار بگیرد .

با اجرای راهکارهای پیشنهادی و بالا بردن فرهنگ مصرف بهینه آب می‌توان از خطرات ناشی از کمبود منابع آب کشور پیشگیری نمود.

عدم توجه به این موضوع تبعاتی همچون تشدید خشکسالی ، کاهش امنیت غذایی و تنش های اجتماعی را به دنبال خواهد داشت که می تواند آینده کشور ایران را با چالش های بزرگی مواجه کند .