پشت‌پرده از کار افتادن تلویزیون اسنوا و دوو
داستان از چند روز پیش آغاز شد؛ زمانی که سکوتی ناگهانی و صفحه‌ای سیاه، جایگزین تصاویر رنگی در تلویزیون کاربران ایرانی شد. کاربران تلویزیون‌های هوشمند دو برند اسنوا و دوو، یکی پس از دیگری با وضعیتی عجیب روبه‌رو شدند: پیامی مبنی بر بروزرسانی سیستم‌عامل روی صفحه ظاهر می‌شد و پس از آن، دستگاه دیگر روشن نمی‌شد و عملا از کار می‌افتاد. تلویزیون‌های اسنوا و دوو در ایران پس از دریافت یک بروزرسانی از کار افتادند و دلایلی از جمله اختلاف مالی با چین یا «نقص فنی» مطرح شد. هنوز خبر رسمی از سوی شرکت مادر مبنی بر حل شدن مشکل این تلویزیون‌ها منتشر نشده، اما روز چهارشنبه گروه انتخاب رسما اعلام کرد که تا ۴۸ ساعت مشکل حل خواهد شد. به‌علاوه اینکه، شنبه دبیرکل انجمن تولیدکنندگان لوازم‌خانگی نیز در گفت‌وگو با مهر گفت: پس از بررسی‌های فنی، منشأ اختلال در تلویزیون‌های اسنوا و دوو، شناسایی شده و از دیروز نیز مشکل تقریبا به‌طورکامل حل شده است.
صمت در گفت‌وگو با احسان فدایی، کارشناس و تحلیلگر صنعت لوازم‌خانگی به موضوع پیش‌آمده درباره تلویزیون‌های یادشده پرداخته است.
تلویزیون‌های اسنوا و دوو در ایران پس از دریافت یک بروزرسانی از کار افتادند و دلایلی از جمله اختلاف مالی با چین یا «نقص فنی» مطرح شد.
روایت اول : از کار افتادن تلویزیون‌های اسمارت اسنوا و دوو
در روایت اول موضوع به هک و بدافزار ارتباط داده شد. این روایت در همان ساعات اولیه بروز مشکل که شبکه‌های اجتماعی به کانون اصلی این بحران تبدیل شدند، عنوان شد. کاربران سردرگم و نگران، به‌دنبال پاسخ می‌گشتند. پیام‌ها مشابه بودند: «لویزیون اسمارت اسنوا از کار افتاده»، «گویا به بدافزار آلوده شده‌اند»». سگارو یکی از کاربران فعال در ایکس، این وضعیت را یک «مشکل سراسری عجیب» توصیف کرد و نوشت: «فعلا مشخص نیست هک بوده یا آپدیت نرم‌افزاری نامناسب». این نگرانی‌ها زمانی تشدید شد که تلاش کاربران برای تماس با خط پشتیبانی ۱۶۹۹ و شرکت گارانتی‌کننده، به‌نتیجه نمی‌رسید و به‌گفته برخی، خطوط از دسترس، خارج شده بودند.
روایت دوم: اختلاف مالی
همان‌طور که کاربران در زومیت این مشکل را تایید می‌کردند، زمزمه‌های جدیدی شکل گرفت که داستان را از یک نقص فنی ساده، به یک سناریوی پیچیده‌تر تبدیل می‌کرد. پیام‌های تاییدنشده‌ای که در فضای مجازی دست به‌دست می‌شد، از یک اختلاف مالی بزرگ خبر می‌داد. براساس این روایت که کاربری به نام ۱Behnam در ایکس نیز به آن اشاره کرد، مشکل نه هک بوده و نه بدافزار، بلکه ریشه در روابط تجاری میان گروه انتخاب (عرضه‌کننده این محصولات در ایران) و یک شرکت چینی طرف قرارداد داشته است.
این گزارش‌های غیررسمی، مدعی بودند که به‌دلیل عمل‌نکردن گروه انتخاب به برخی تعهدات مالی، شرکت چینی از طریق یک «بروزرسانی اجباری»، دسترسی تلویزیون‌ها در ایران را مختل کرده است تا طرف ایرانی را برای پرداخت بدهی خود تحت فشار قرار دهد. در این میان، ادعای جالب دیگری نیز مطرح شد: گویا گروه انتخاب برای جلوگیری از این اتفاق، قصد داشته سرورهای آپدیت در چین را مسدود کند، اما موفق به جلب همکاری وزارت ارتباطات نشده است.
پاسخ رسمی
در حالی که 2 روایت متفاوت در میان کاربران دست به‌دست می‌شد، سرانجام گروه انتخاب، سکوت خود را شکست. روابط‌عمومی و امور بین‌الملل گروه انتخاب با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد: «مشکل پیش‌آمده برای تلویزیون‌های اسمارت اسنوا و دوو مسئله‌ای فنی است و حداکثر تا ۲۴ساعت آینده رفع خواهد شد». این گروه همچنین به مشتریان اطمینان داد که نگران سخت‌افزار و نرم‌افزار تلویزیون خود نباشند.
آیا هنگ کردن اخیر تلویزیون‌ها می‌تواند به‌طورمستقیم بر اعتماد عمومی و در نتیجه بازار فروش لوازم‌خانگی تاثیر بگذارد؟
به‌طورقطع بله. اتفاقاتی از این جنس، اگرچه ممکن است در ظاهر یک ایراد فنی به‌نظر برسند، اما در لایه‌های عمیق‌تر، مستقیما به مقوله‌ای مثل اعتماد گره خورده‌اند؛ آن هم در بازاری که همین حالا نیز از نظر روانی و اقتصادی در وضعیت شکننده‌ای به‌سر می‌برد. ماجرای اخیر فقط یک ایراد در عملکرد یک محصول نبود، بلکه به یک معنا نقض امنیت روانی مصرف‌کننده بود. مردم انتظار دارند وقتی محصولی را خریداری می‌کنند، به‌ویژه کالایی گران‌قیمت مثل تلویزیون یا یخچال، آن کالا برای مدت مشخصی کارآیی بدون دردسر داشته باشد و از سوی برند سازنده نیز، پشتیبانی شود. اما حالا تصور کنید تلویزیونی که تازه خریداری شده، به‌یک‌باره با پیغام‌های عجیب مواجه شود یا تصویرش قطع شود؛ این فقط یک اختلال فنی نیست، بلکه ضربه‌ای است به اطمینانی که مشتری برای خرید هزینه کرده است.
اگر این بی‌اعتمادی گسترش یابد، نه‌تنها فروش محصولات کاهش می‌یابد، بلکه برند نیز دچار افت جایگاه در بازار می‌شود. به‌عبارتی، یک حادثه می‌تواند سهم یک برند از بازار را به‌شدت کاهش دهد و کل اکوسیستم اعتماد بین مصرف‌کننده و تولیدکننده را مخدوش کند.
برخی منابع گفته‌اند؛ این اتفاق ناشی از همکاری یک برند ایرانی با شرکت خارجی KTC بوده؛ شرکتی که ظاهرا به چند برند دیگر نیز قطعات یا نرم‌افزار فروخته است. آیا این موضوع می‌تواند یک خطر بالقوه برای سایر برندهای داخلی هم محسوب شود؟
متاسفانه بله. آنچه اتفاق افتاده، صرفا محدود به یک برند خاص یا یک مدل مشخص از تلویزیون نبوده است. موضوع اصلی این است که شرکت کی‌تی‌سی به‌عنوان تامین‌کننده برخی لانچرها، پلتفرم نرم‌افزاری نمایشگر نه‌تنها با برندهای بزرگ داخلی همکاری داشته، بلکه دامنه فعالیتش به دیگر شرکت‌های مطرح ایرانی نیز گسترش پیدا کرده است. لانچرها وظیفه دارند وقتی تلویزیون روشن می‌شود، اطلاعات اولیه را بارگذاری و نمایش دهند و متصل به سرورهایی هستند که اطلاعاتی نظیر صفحات بازدیدشده، داده‌های رفتاری و... را جمع‌آوری می‌کنند. نکته نگران‌کننده اینجاست که سرورهای این شرکت در خارج از کشور قرار دارند، به‌ویژه در چین. این یعنی اطلاعات کاربران ممکن است بدون شفافیت کافی، به سرورهایی منتقل شوند که ما هیچ نظارتی بر آنها نداریم.
این مسئله اگرچه ممکن است در ابتدا فنی به‌نظر برسد، اما در واقع به حوزه امنیت داده‌های کاربران ورود می‌کند. از آنجا که همکاری این شرکت با برندهای مختلف گسترده بوده، آسیب آن نیز می‌تواند فراگیر باشد، حتی اگر هنوز به‌طورکامل عیان نشده باشد.
شنیده‌ایم که گروه انتخاب در حال توسعه لانچر بومی با نام «دان» است. این پروژه می‌تواند جایگزینی برای لانچرهای خارجی باشد یا هنوز فاصله زیادی با تجاری‌سازی دارد؟
خبر توسعه لانچر بومی از سوی گروه انتخاب مدتی است که منتشر شده و پروژه‌ای با نام «دان» در دست بررسی و توسعه است. این پروژه اگرچه از نظر فنی گامی مثبت تلقی می‌شود، اما هنوز در مرحله‌ای قرار دارد که نمی‌توان با اطمینان گفت جایگزین کاملی برای لانچرهای فعلی خواهد بود. توسعه یک پلتفرم نرم‌افزاری بومی که بتواند از نظر عملکرد، امنیت و پایداری با نمونه‌های خارجی رقابت کند، هم زمانبر است و هم هزینه‌بر.
البته تلاش‌هایی که از سوی بخش تحقیق و توسعه این شرکت در حال انجام است، قابل‌تقدیر است. در حال حاضر، گزارش‌ها حاکی از آن هستند که بروزرسانی‌های نرم‌افزاری جدید، مبتنی بر این لانچر داخلی تهیه می‌شوند تا دیگر چنین اختلالاتی تکرار نشود. با این حال، فاصله زیادی با تولید انبوه و عرضه تجاری وجود دارد.
به‌طورکلی، چقدر از این ماجرا را باید محصول تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی بدانیم؟ آیا می‌توانستیم با شرکای بهتری کار کنیم، اگر محدودیت‌ها نبود؟
بی‌تردید ریشه اصلی این‌گونه مشکلات، تحریم‌ها و فضای محدود همکاری بین‌المللی برای شرکت‌های ایرانی است. در شرایط عادی، شرکت‌های معتبر بین‌المللی که ساختارهای استاندارد، پروتکل‌های امنیتی و چارچوب‌های حرفه‌ای دارند، به‌سادگی وارد بازار ایران نمی‌شوند، زیرا نگران تبعات حقوقی و تحریمی هستند. در نتیجه، تولیدکنندگان داخلی ناچارند با تامین‌کنندگان درجه‌دوم یا کمتر شناخته‌شده همکاری کنند که ریسک فنی و امنیتی بالاتری دارند. این موضوع به‌وضوح در ماجرای اخیر خود را نشان داده است. اگر دست تولیدکننده باز بود و می‌توانست با برندهایی مانند ال‌جی یا سامسونگ کار کند، بی‌تردید این حجم از آسیب به مشتری وارد نمی‌شد. اما چون ناچار به همکاری با شرکت‌هایی نظیر KTC هستیم، تبعاتی مثل خرابی سیستم‌عامل، مشکلات امنیتی و حتی پیامدهای روانی برای مصرف‌کننده اتفاق می‌افتد.
باوجود بحران فعلی، آیا لوازم‌خانگی هوشمند در ایران اساسا به مرحله‌ای رسیده‌اند که نگران تبعات این چنینی برای آنها باشیم؟
واقعیت این است که هنوز بخش عمده‌ای از لوازم‌خانگی هوشمند در ایران بیشتر در حد نمایش و تبلیغات هستند تا بهره‌برداری واقعی. برای مثال بسیاری از یخچال‌هایی که به‌عنوان «هوشمند» معرفی می‌شوند، فقط به چند قابلیت ساده نرم‌افزاری محدود هستند و به شبکه واقعی اینترنت اشیاء یا هوش‌مصنوعی متصل نیستند. یخچال‌ها و ماشین‌های لباسشویی پیشرفته برندهای کره‌ای یا اروپایی به‌طور واقعی با سیستم‌های ابری و هوش‌مصنوعی کار می‌کنند. اما در ایران، ما هنوز در مرحله ابتدایی این فناوری هستیم. بنابراین، در حال حاضر تهدیدهای جدی مانند آنچه برای تلویزیون‌ها رخ داد، در بخش یخچال و دیگر کالاها وجود ندارد.
در پایان، برای جلوگیری از تکرار چنین اتفاقاتی؟ چه راه‌حلی را پیشنهاد می‌کنید و پیام شما به مصرف‌کننده ایرانی چیست؟
ما باید چند مسیر را به‌صورت موازی دنبال کنیم. نخست، تولیدکننده داخلی باید شفاف با مردم صحبت کند و به‌جای شعارهایی مثل بومی‌سازی صددرصدی، واقعیت‌ها را بگوید. دوم، در حوزه زیرساخت و نرم‌افزار، نیاز داریم یک پلتفرم بومی واقعی با قابلیت رقابت توسعه دهیم. سوم، حاکمیت باید تسهیلگر همکاری‌های فناورانه با شرکت‌های معتبر جهانی باشد، ولو به‌صورت محدود یا در قالب توافق‌های خاص. پیام من به مصرف‌کننده ایرانی این است که در شرایط فعلی، احتیاط را رعایت کنند و پیش از انجام هرگونه بروزرسانی در محصولات متصل به اینترنت، منتظر بررسی‌های کارشناسی بمانند، اما در عین حال نباید دچار ترس دائمی شوند؛ چراکه بسیاری از این مشکلات قابل حل هستند.
