با آغاز رسمی درگیری نظامی میان ایران و اسرائیل، بورس اوراق بهادار تهران با دستور اضطراری سازمان بورس تعطیل شد. این تصمیم در حالی اتخاذ شد که فعالان بازار سرمایه پیش از این، بارها نسبت به تأثیرپذیری شدید بازار از تحولات ژئوپلیتیکی هشدار داده بودند. براساس اعلامیه رسمی سازمان بورس، تعطیلی بورس تا اطلاع ثانوی ادامه خواهد داشت. در این بین، سهامداران خرد و حقوقی که در هفته‌های اخیر با امید به بهبود روند معاملات وارد بازار شده بودند، اکنون با قفل شدن سرمایه‌هایشان در نمادهای بسته‌شده مواجه‌اند. هیچ‌گونه سیگنالی نیز از بازگشایی قریب‌الوقوع بازار مخابره نشده است.

با بسته ماندن نمادها، عملاً ارزش دارایی‌ها در ترازنامه سهامداران راکد باقی می‌ماند، اما تورم، نااطمینانی سیاسی و احتمال آسیب به زیرساخت‌های اقتصادی کشور باعث می‌شود ارزش واقعی این دارایی‌ها به شکل پنهان کاهش یابد. در واقع، بازار بسته است اما افت ارزش در حال رخ دادن است. از سوی دیگر، صندوق‌های سرمایه‌گذاری، شرکت‌های کارگزاری و فعالان نهادی نیز با بحران نقدینگی روبه‌رو شده‌اند؛ چرا که منابع ورودی جدید به شدت کاهش یافته و هزینه‌های جاری همچنان پابرجاست.

بازار سرمایه همواره آیینه‌ای از انتظارات آتی اقتصاد است؛ اکنون که سایه تحرکات نظامی بر سر اقتصاد ایران سنگینی می‌کند، این آیینه شکسته و مات شده است. با انتشار خبر تنش‌های نظامی، صف فروش‌های گسترده در روزهای گذشته تشکیل شده بود، اما حالا حتی فعالان بازار سرمایه فرصت نقد کردن دارایی‌های خود را ازدست داده‌اند. صمت در گفت‌وگو با کارشناسان آثار تعطیلی موقت بازار سرمایه در سایه تحرکات نظامی را بررسی کرده است که در ادامه می‌خوانید:

تجربه‌های مشابه بین‌المللی و درس هایی برای بازار سرمایه ایران

تجربه‌های بین‌المللی، به‌ویژه جنگ روسیه و اوکراین، نمونه‌ی قابل توجهی برای بررسی تأثیر جنگ بر بازارهای سرمایه است. در ساعات اولیه حمله روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، بازارهای سهام جهان واکنش شدیدی نشان دادند. بورس‌های اروپا و آسیا افت شدیدی را تجربه کردند و شاخص بورس مسکو (MOEX) در یک روز بیش از ۴۵ درصد سقوط کرد. این یکی از بزرگ‌ترین ریزش‌های روزانه تاریخ بازار سرمایه روسیه بود.

بانک مرکزی روسیه به‌سرعت معاملات بازار سهام را تعلیق کرد تا از ریزش بیشتر و خروج دسته‌جمعی سرمایه جلوگیری کند. بورس مسکو برای چند هفته بسته ماند و تنها به‌صورت تدریجی با محدودیت‌های شدید ازگشایی شد. مشابه همان کاری که حالا بورس تهران انجام داده است. دولت روسیه و بانک مرکزی این کشور برای جلوگیری از فروپاشی سیستم مالی اهدافی مانند تزریق سرمایه و حمایت از بانک‌ها و نهادهای مالی، ممنوعیت موقت فروش سهام توسط سرمایه‌گذاران خارجی، افزایش نرخ بهره به ۲۰ درصد برای کنترل سقوط روبل و دخالت مستقیم دولت در خرید سهام برخی شرکت‌های استراتژیک را پیگیری و محقق کردند.

در بازار روسیه نیز، پس از بازگشایی بورس، حجم نقدشوندگی بسیار پایین آمد و سهام با فشار فروش و کاهش ارزش ادامه‌دار مواجه شدند.

یکی از مهم‌ترین پیامدهای جنگ، خروج گسترده سرمایه‌گذاران خارجی از بازار روسیه بود. تحریم‌های غرب باعث شد بسیاری از مؤسسات مالی خارجی دیگر حق معامله با بازار روسیه را نداشته باشند. بورس روسیه عملاً به یک بازار بسته و داخلی تبدیل شد. این وضعیت، احتمالاً برای بورس ایران نیز تهدیدی مشابه دارد، با این تفاوت که ایران پیش‌تر هم تحت تحریم‌های شدید بوده است.

 

نوسانات بعد از بازگشایی بازار سرمایه تابع رفتار حقوقی‌ها است

همایون دارابی، کارشناس بازار سرمایه؛ توجه داشته باشید که ۲۰ درصد بورس ما متعلق به افراد حقیقی است، مضاف بر اینکه بیشتر سهامداران حقیقی دارایی‌های زیر ۱۰۰ میلیون تومان در بازار سرمایه دارند.

حدود ۸۰ درصد بازار سرمایه ما در دست حقوقی‌ها و دولتی‌ها است. اگر این نهادها به عنوان بازیگران بزرگ بازار با همدیگر هماهنگ باشند مشکلی در بازار ایجاد نمی‌شود و می‌توان گفت اوضاع قابل کنترل می‌شود و می‌توان اجازه نداد که شرایط احساسی در بازار حاکم شود. بازار سرمایه ما در ایران شوک‌های سیاسی بسیاری را تجربه کرده است و این بار هم می‌توان از تجربیات گذشته برای کنترل شرایط بهره برد. تیم مدیریتی هم که اکنون در سازمان بورس هستند با توجه به سابقه‌ای که در اقتصاد کشور دارند توانایی کنترل شرایط را دارند.

بازار به کار خود ادامه خواهد داد و مثل شوک‌های دیگر بازار سرمایه از آن عبور خواهد کرد. ما پیش از این شاهد عملیات‌های نظامی وعده صادق ۱ و ۲ هم بوده‌ایم و این بار هم می‌توان مدیریت کرد.

در تجربه کشورهای دیگر هم دیده شده که در مواقع بحرانی بازار را موقتا متوقف می‌کنند تا از خروج هیجانی سرمایه جلوگیری کنند. در این مدت تعطیلی بازیگران اصلی بازار می‌توانند با یکدیگر هماهنگ شوند.

موج فشار فروش بعد از بازگشایی بازار هم بسیار تابع رفتار حقوقی‌ها است. اگر صندوق‌ها و حقوقی‌ها هماهنگ باشند فکر نمی‌کنم مشکلی ایجاد شود.

 

نباید تعطیلی و توقفی در بورس اتفاق می‌افتاد

فردین آقابزرگی، کارشناس بازار سرمایه؛ شرایط فوق العاده و غیرقابل پیش‌بینی درحال‌حاضر در کشور حاکم است. درحال‌حاضر تمام بازارهای مالی مانند بازار نفت ۱۰ تا ۱۴ درصد نوسان و افزایش داشته است. کامودیتی‌ها و نرخ طلا هم به همین ترتیب نوسان و افزایش داشته‌اند. در چنین شرایطی نوسانات بازارهای جهانی اجتناب ناپذیر است. به خصوص در مناطقی که محوریت تنش‌ها هستند، مانند ایران. حتی اسرائیل که بورس قابل توجهی نداشته است، ساعاتی متوقف بود و مجدد بازگشایی شد. بورس ایران هم به همین ترتیب خواهد بود.

اما به شخصه معتقدم نباید تعطیلی و توقفی در بورس اتفاق می‌افتاد چراکه تعطیلی بازار سرمایه تبعاتی مانند فشار فروش بعد از بازگشایی را در روزهای آتی خواهد داشت، به این دلیل که وضعیت کنونی قابلیت پیش‌بینی ندارد و مشخص نیست تنش‌ها تا چه زمانی ادامه خواهد داشت و درصورت ادامه دار شدن تعطیلی سهامدارانی که نیاز به تامین نقدینگی دارند تحت فشار قرار می‌گیرند و بلافاصله بعد از بازگشایی نمادها و شروع به کار بورس با افزایش فشار فروش مصادف خواهند بود.

ناگفته نماند که در بازار سرمایه در کل سال گذشته ۲۳ درصد بازدهی در شاخص کل داشته‌ایم و در شاخص هم وزن هم حدود ۱۴ تا ۱۵ درصد رشد داشته‌ایم. تا پایان اردیبهشت ماه بازدهی حدود ۲۵ درصد در بورس تهران به ثبت رسید. در شاخص هم وزن هم تا ۲۰ درصد افزایش بازدهی داشته‌ایم که بازدهی بسیار مناسبی بوده است.

به طور کلی تصمیمات کلی کشور درخصوص مسائل سیاسی و برون مرزی وضعیت اقتصادی را تحت تاثیر قرار خواهد داد و ادامه دار شدن مخاصمات و آسیب زیرساخت‌ها افول اقتصادی به دنبال خواهد داشت.

اما این را هم در نظر داشته باشید که براساس تحقیقات آکادمیک و به اثبات رسیده در ایران بهبود وضعیت اقتصادی لزوما به معنی بهبود وضعیت بورس نیست و همینطور برعکس، نامناسب بودن وضعیت اقتصادی به معنی مناسب تر شدن وضعیت اقتصادی نیست؛ تجارب دو دهه گذشته این اتفاق را کاملا به اثبات می‌رساند. در تمام سنواتی که فراز و نشیب داشته‌ایم بورس بازدهی و حرکت خود را داشته است، چراکه همبستگی و وابستگی بسیار شدیدی با ارزش پول ملی دارد. اما معتقدم با وجود کاهش ارزش پول ملی بورس بازدهی خود را مانند گذشته که تنش‌های تاریخی و نظامی داشته‌ایم ادامه خواهد داد.

مهم‌ترین آیتم برای بازار سرمایه و بورس افزایش سطح اعتماد عمومی است. جلوگیری از تصمیمات اقتصادی که به شکل ذینفعانه از سوی دولت گرفته می‌شود، افزایش سطح نقدشوندگی و شفافیت در بازار سرمایه، کوچک‌سازی دولت و کاهش هزینه‌های افسارگسیخته بودجه عمومی دولت جز برنامه‌های بلندمدتی است که در صورت محقق شدن می‌تواند سطح اعتماد سهامداران خرد را افزایش دهد و در اینجا نقش سازمان بورس در ارتباط با استیفای حقوق سهامداران بسیار با اهمیت است که ظرف یک سال گذشته نمونه‌های بارزی از جدیت در وصول مطالبات سهامداران خرد در زمان آقای صیدی داشته‌ایم.

نخستین چیزی که به نظرم سهامداران خرد باید در نظر داشته باشند نوع پرتفویی است که تشکیل می‌دهند و درنهایت نگاه کاملی به بازه‌های سرمایه‌گذاری بلندمدت تر داشته باشند. در این صورت طبیعتا بازدهی بهتری نسبت به سایر بازارها خواهند داشت.

 

سخن پایانی

بازار سرمایه ایران، که باید نماد شفافیت، اعتماد و رشد اقتصادی باشد، اکنون در تاریک‌ترین دوران خود قرار گرفته است. تعطیلی بورس شاید تصمیمی موقتی برای کنترل بحران باشد، اما آنچه سهامداران را بیش از هر چیز آزار می‌دهد، نبود افق روشن و صدای روشنی از سوی سیاست‌گذاران است. اگر راهکاری برای بازگرداندن اعتماد به بازار ارائه نشود، باید منتظر موجی از خروج سرمایه و رکود عمیق‌تر بود؛ اتفاقی که اقتصاد ایران در شرایط جنگی، تاب تحمل آن را ندارد. درحال‌حاضر دیگر نمی‌توان مدعی شد که بازار سرمایه ایران دچار شوک سیستماتیک شده یا هنوز در مرحله واکنش‌های احساسی است. اکنون و در شرایط تعطیلی بورس دغدغه اصلی فعالان بازار سرمایه امکان نقدشوندگی دارایی‌ها است. اکنون سهامداران باید چه تصمیمی درباره دارایی‌های خود بگیرند؟ و در صورت ادامه‌دار شدن درگیری نظامی، چشم‌انداز ارزش پرتفوی سهامداران را چطور می‌توان پیش‌بینی کرد؟ در چنین شرایطی آیا می‌توان انتظار داشت حقوقی‌ها و بازیگران بزرگ بازار در بازگشایی احتمالی، برای کنترل فشار فروش وارد عمل شوند یا آنها هم به فکر خروج هستند؟ اعتماد عمومی به بازار سرمایه در سال‌های اخیر به شدت آسیب دیده بود؛ آیا این رخداد آخرین ضربه به این اعتماد است؟ یا می‌توان راهی برای بازسازی آن متصور بود؟ در صورت پایان یافتن بحران، چه مدت زمانی طول می‌کشد تا بازار سرمایه دوباره به شرایط عادی و قابل اتکا بازگردد؟

اینها همه پرسش هایی است که باید منتظر ماند تا در چنین وضعیت غیرقابل پیش‌بینی تحرکات نظامی و تصمیمات دولتی کلان پاسخگوی آن باشد. چراکه تعطیلی بازار سرمایه، در کوتاه‌مدت از شوک جلوگیری می‌کند، اما مشکل اعتماد را حل نخواهد کرد. به اعتقاد کارشناسان بازار سرمایه بازار پس از بازگشایی معمولاً با موج دوم فروش روبه‌رو می‌شود. از این رو دخالت هدفمند دولت و نهادهای مالی برای تثبیت شاخص‌ها ضروری است.