«راه لاجورد» یک مسیر ترانزیتی جدید است که از آسیای میانه و افغانستان به دریای خزر و سپس به ترکیه و اروپا می‌رود؛ این راه‌گذر از یک مسیر تاریخی که سنگ لاجورد بَدَخشان و سایر سنگ‌های نیمه‌قیمتی افغانستان از مسیر آن به قفقاز، روسیه، بالکان، اروپا و شمال افریقا صادر می‌شد، گرفته شده است. موافقت‌نامه بازرگانی و ترانزیتی راه لاجورد در سال ۱۳۹۶ میان کشورهای افغانستان، ترکمنستان، آذربایجان، گرجستان و ترکیه به امضا رسید اما تاکنون این پروژه اجرایی نشده است. در این پروژه، شهر تورغندی در استان هرات افغانستان از طریق خطوط راه‌آهن و بزرگ‌راه‌ها به عشق‌آباد پایتخت ترکمنستان و سپس بندر ترکمن‌باشی (دریای خزر) متصل خواهد شد و پس از عبور از دریای خزر به باکو (پایتخت آذربایجان)، تفلیس (پایتخت گرجستان)، و سپس استانبول ترکیه ادامه خواهد یافت.

تحولات اخیر در «راه لاجورد» در یک ماه گذشته، دیدارهای مهمی میان مقامات طالبان و جمهوری آذربایجان در زمینه توسعه راه‌گذر لاجورد با هدف تقویت روابط تجاری و اقتصادی میان ۲ کشور و همچنین تسهیل حمل‌ونقل کالا از طریق این راه‌گذر صورت گرفته است. باکو به‌عنوان یکی از بازیگران اصلی در این راه‌گذر، به‌ویژه در زمینه توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و انتقال انرژی از اهمیت بالایی برخوردار است. طالبان به‌عنوان مقامات رسمی افغانستان در این دیدارها تاکید کردند که قصد دارند به صورت فعال در توسعه و بهره‌برداری از این راه‌گذر مشارکت کنند. در عین حال، آذربایجان هم به‌عنوان یک شریک اقتصادی و تجاری به دنبال افزایش حجم تجارت با افغانستان از طریق این راه‌گذر است.

موانع پروژه

راه‌گذر لاجورد با چالش‌های زیادی مواجه است. افزایش تنش‌ها در افغانستان، می‌تواند یک محیط ناپایدار و نامطمئن ایجاد کرده که بر چشم‌انداز توسعه آن تأثیر منفی بگذارد. همچنین، هزینه‌های بالای حمل‌ونقل به دلیل عبور از دریای خزر و نیاز به انتقال کالا از طریق حمل‌ونقل ریلی، جاده‌ای و دریایی، این راه‌گذر را نسبت به سایر مسیرهای ترانزیتی به یک گزینه گران‌تر و پیچیده‌تر تبدیل می‌کند.

دور زدن ایران هدف اصلی «راه لاجورد» درحالی‌که راه‌اهن خواف-هرات میان ایران و افغانستان راه‌اندازی شده و چندین قطار در این مسیر به حرکت درآمده‌اند و ترکیه و افغانستان می‌توانند از طریق ایران به یکدیگر متصل شوند اما آنکارا و باکو قصد دارند تا با کم کردن اهمیت راهبردی که ایران می‌تواند در این پروژه داشته باشد، تهران را تحت فشار قرار دهند. راه لاجورد در حالی طراحی شده است که مسیر ایران به عنوان بهترین و کوتاه‌ترین و به صرفه‌ترین مسیر تجارت از شرق به غرب، چه با قطار و چه با کامیون برای افغانستان، مسیری کوتاه‌تر است. به نظر می‌رسد که هدف ترکیه و آذربایجان از اجرای این پروژه، تحت فشار گذاشتن ایران برای راه‌گذر زنگزور است که ایران موضع بسیاری سختی برای افتتاح این راه‌گذر دارد. «راه‌گذر زنگزور»، در صورت اجرا مرز دائمی ایران و ارمنستان را برای همیشه از یکدیگر جدا و قطع می‌کند.

منافع اسرائیل از «راه‌گذر لاجورد»

از طرفی این راه‌گذر برای اسرائیل هم مزایای مختلفی دارد. رژیم صهیونیستی می‌تواند از این راه‌گذر برای تقویت روابط خود با کشورهای آسیای میانه و قفقاز بهره ببرد. در این راستا، اسرائیل می‌تواند از این مسیر برای انتقال کالاهای خود به کشورهای مختلف در منطقه استفاده کند، همچنین با توجه به منافع امنیتی، ممکن است تمایل داشته باشد که از آن برای محدود کردن نفوذ ایران در این منطقه استفاده کند.

«راه لاجورد» یک مسیر ترانزیتی جدید است که می‌تواند به میزان قابل‌توجهی نقش ایران را در ترانزیت کالا از آسیای میانه به اروپا تحت‌الشعاع قرار دهد. این راه‌گذر نه‌تنها به کشورهای آسیای میانه، افغانستان و جمهوری آذربایجان امکان دسترسی به بازارهای جهانی را می‌دهد بلکه برای اسرائیل نیز فرصتی برای گسترش نفوذ اقتصادی و کاهش وابستگی به ایران در منطقه فراهم می‌آورد.