سامانه‌های نوین آبیاری به مجموعه‌ای از تکنیک‌ها و فناوری‌ها اطلاق می‌شود که به منظور بهینه‌سازی مصرف آب در کشاورزی طراحی شده‌اند. این سامانه‌ها شامل روش‌هایی مانند آبیاری قطره‌ای، آبیاری تحت فشار، آبیاری بارانی و سیستم‌های خودکار آبیاری هستند. هدف اصلی این سامانه‌ها، تامین آب مورد نیاز گیاهان به صورت دقیق و بهینه است.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان با اشاره به اینکه ۶۵ هزار هکتار از ۱۸۶ هزار هکتار زمین‌های آبی کشاورزی در این استان به سامانه‌های نوین آبیاری مجهز است، می‌گوید: این سامانه‌ها به کشاورزان این امکان را می‌دهند که آب را به صورت دقیق و بهینه به گیاهان برسانند که این امر به کاهش هدررفت آب و افزایش کارآیی مصرف آن کمک می‌کند.

بهینه‌سازی مصرف آب و کاهش فرسایش خاک

سامانه‌های نوین مثل آبیاری قطره‌ای و آبیاری بارانی به کشاورزان این امکان را می‌دهد که آب را به صورت هدفمند و بهینه به ریشه گیاهان برسانند. این روش‌ها می‌توانند مصرف آب را به شدت کاهش دهند و در مواقع کمبود آب، به کشاورزی پایدارتر کمک کنند. از سویی استفاده از سامانه‌های نوین آبیاری، به کشاورزان این امکان را می‌دهد که رطوبت خاک را بهینه‌سازی کنند که این موضوع می‌تواند باعث افزایش تولید و بهبود کیفیت محصولات کشاورزی شود، چون آبیاری نامناسب باعث فرسایش خاک و افت کیفیت آن می‌شود. این سامانه‌ها با کنترل و توزیع مناسب آب می‌توانند فرسایش خاک را کاهش دهند و آن خاک را حفظ کنند.

ایجاد و احیای قنات‌ها و مرمت لوله‌های قدیمی به طور کلی می‌تواند تاثیر زیادی در کاهش مصرف آب، بهینه‌سازی مدیریت منابع آبی و افزایش پایداری کشاورزی داشته باشد. با توجه به چالش‌های آب در ایران، این اقدامات نه‌تنها می‌توانند به حفاظت از منابع آبی کمک کنند، بلکه به افزایش تولید نیز منجر می‌شوند. با این حال، برای به‌دست‌آوردن نتایج مثبت، نیاز به همکاری میان دولت، کشاورزان و مسئولان ذی‌ربط در طراحی و اجرای این پروژه‌ها وجود دارد.

مدیر آب و خاک سازمان کشاورزی استان زنجان با اشاره به اجرای هزار و 1160 کیلومتر طرح انتقال آب با کانال و لوله‌گذاری، می‌گوید: اجرای طرح احیا و مرمت ۳۰۰ رشته قنات به طول ۱۶۰ کیلومتر تا سال ۱۴۰۲ انجام شده است.

هوش‌مصنوعی و مدیریت مصرف آب

عضو هیات‌علمی دانشگاه زنجان در رابطه با تاثیر هوش‌مصنوعی در مدیریت آب، می‌گوید: هوش مصنوعی (AI) به عنوان یک فناوری نوین و تحول‌ساز، ظرفیت بالایی در بهینه‌سازی مصرف آب در حوزه کشاورزی دارد. با توجه به مشکلات مربوط به کمبود آب و خشکسالی در ایران، استفاده از هوش‌مصنوعی می‌تواند به مدیریت بهتر منابع آب و بهبود عملکرد کشاورزی کمک کند.

رضا عزیزی می‌افزاید: با استفاده از هوش مصنوعی، سیستم‌های آبیاری می‌توانند به‌طور خودکار عملکرد بهینه را پیدا کنند. به عنوان مثال، با تحلیل اطلاعات جوی و شرایط خاک، سیستم می‌تواند زمان و میزان آبیاری را به‌طور‌خودکار تنظیم کند و از حداکثر رطوبت خاک بهره‌برداری کند. این سیستم‌ها می‌توانند در سامانه‌های آبیاری قطره‌ای و بارانی به‌کار گرفته شوند.

وی ادامه می‌دهد: هوش مصنوعی می‌تواند با استفاده از تحلیل داده‌های بزرگ، اطلاعات مفیدی در زمینه روانه‌سازی و مدیریت منابع آب ارائه دهد. از طریق تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع‌آوری‌شده از چندین سال، می‌توان الگوهای مصرف آب را شناسایی و پیش‌بینی‌های دقیقی درباره نیاز آبی برای آینده انجام داد.

پیش‌بینی نیاز آبی گیاهان با تحلیل داده‌های برحسب تاریخ و شرایط جوی، نیاز آبی گیاهان را پیش‌بینی کند. با استفاده از الگوریتم‌های یادگیری ماشین (Machine Learning) این امکان فراهم شده است که کشاورزان زمان و مقدار آبیاری را بهینه‌سازی کنند. این کار باعث می‌شود تا آب به میزان لازم و در زمان مناسب به گیاهان برسد و از هدررفت آب جلوگیری شود.

بکارگیری هوش مصنوعی در مدیریت مصرف آب در کشاورزی ایران می‌تواند به بهینه‌سازی مصرف آب، افزایش تولید و کاهش هزینه‌ها کمک کند. با توجه به چالش‌های کمبود آب و خشکسالی در ایران، این فناوری می‌تواند به‌عنوان یک راه‌حل کارآمد برای مقابله با این مشکلات تبدیل شود و به کشاورزی پایدار و مقرون به صرفه منجر شود. اجرای چنین سامانه‌هایی نیازمند همکاری دستگاه‌های دولتی، بخش خصوصی و کشاورزان به‌منظور ایجاد بستر مناسب و برنامه‌های آموزشی است.

پایداری اصلی‌ترین مبانی مدیریت

کارشناس و استاد دانشگاه شاخه مهندسی آبیاری و آبادانی می‌گوید: کشاورزی یک فعالیت اقتصادی محسوب می‌شود در حالی که مبنای اولیه توجیه‌پذیری یک فعالیت اقتصادی مقرون به صرفه بودن cost effective آن است مثبت بودن نسبت فایده به هزینه بدیهی‌ترین نماد یک فعالیت اقتصادی توجیه پذیر و پایدار است. مسعود پارسی می‌افزاید: از سوی دیگر پایداری از اصلی‌ترین مبانی مدیریت همه جانبه در بخش کشاورزی است.  این دو مقوله در اغلب مواقع هم راستا و موید یکدیگر نیستند مشخص‌تر اینکه در مناطق خشک که رقابت در مصرف آب بسیار شدید است. بهره‌برداری از منابع آب مستلزم قیود و محدودیت‌هایی است که لزوما با بیشینه کردن سود از فعالیت‌های کشاورزی در یک راستا نیست.