گرانی مواد اولیه، دستمزد بالا و کاهش کیفیت تولید از دیگر عوامل کاهش صادرات فرش دستباف است. برخی کارشناسان می‌گویند یکی از دلایل از دست رفتن بازار جهانی فرش ایرانی، افت کیفیت فرش است.

معجزه‌ای در کار نیست

مهدی حقیقت‌نژاد، رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف اصفهان با انتقاد از سنگ‌اندازی‌های دولت در صنعت فرش به صمت گفت: دولت نباید در روند صادرات فرش سیستمی عمل کند و بهتر است صادرکنندگان فرش را به حال خود بگذارد. وضعیت فعلی صادرات فرش به جایی رسیده که دیگر توقع هیچ کمکی را از دولت نداریم. همین که دولت کاری با صادرکنندگان و فعالان این حوزه نداشته باشد، کافی است.

وی با اشاره به تحریم ظالمانه‌ای که علیه صنعت فرش صورت گرفته است، بیان کرد: تا زمانی‌که تغییری مثبت در روابط بین‌الملل رخ ندهد، وضعیت به همین منوال باقی خواهد ماند. اما برای بهبود روابط بین کشورها فرصتی ۱۰ تا ۱۵ساله و برنامه‌ریزی بلند مدت لازم است و

به راحتی نمی‌توان به آن دست یافت.

رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف اصفهان در رابطه با وضعیت صادرات فرش دستباف امسال اظهار کرد: درحال‌حاضر آمار دقیقی از صادرات فرش سال ۱۴۰۲ نداریم اما وضعیت صادرات امسال نسبت به سال ۱۴۰۱ بدتر شده است که به نظر می‌رسد منجر به حذف آمار از سایت مرکز ملی فرش نیز شده است. اصلا نباید توقع بهبود روند صادرات فرش دستباف را داشت، چراکه هیچ معجزه‌ای در کار نیست.

وی درباره اقدام اخیر دولت برای حمایت از صادرات فرش دستباف گفت: رفع تعهد ارزی صادرات فرش دستباف، مشکلات زیادی برای صادرکنندگان ایجاد کرده است به همین دلیل برخی از صادرکنندگان رغبتی به صادرات این کالا ندارند. حقیقت‌نژاد با بیان دلایل حذف آمار از سایت مرکز ملی فرش گفت: آمار و ارقام فعلی فروش در بازارهای خارجی را نمی‌توان صادرات دانست و آمار این بخش تقریبا صفر است.

وی با اشاره به تاثیر آمار صادراتی در حضور فتعالان اقتصادی در رویدادهای نمایشگاهی گفت: پس از برگزاری نمایشگاه باید آمار خروج فرش ثبت شود اما با رویت آمار و انتشار آن فعالان نسبت به این صنعت ناامید شده و ممکن است شرکت‌کنندگان سال آینده تمایلی نسبت به شرکت در نمایشگاه نداشته باشند.

ترکیه بازار را گرفت

رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف اصفهان با بیان اینکه ترکیه رقیب جدی برای فرش دستباف ایرانی در بازار جهانی است، افزود: چند سالی است که ترکیه بازارهای جهانی را برای صادرات فرش به‌دست گرفته و با تولیدات به‌روز، هر سال شرایط خود را توسعه می‌دهد.

رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف اصفهان در تشریح عوامل تاثیرگذار در کاهش صادرات فرش تصریح کرد: سیاست‌های غلط، اقتصاد بیمار و تحریم‌ها از جمله عوامل تاثیرگذار بر کاهش صادرات فرش هستند.

حقیقت‌نژاد با بیان راهکار اصلی بهبود صادرات فرش دستباف اظهارکرد: راهکار اصلی رفع تحریم‌ها و بهبود روابط بین‌الملل است. در شر ایطی که صادرات و فروش با موانع و محدودیت‌های جدی همراه است، تولید نیز راه به جایی نمی‌برد. این در حالی است که در صورت توسعه صادرات، می‌توان افزایش هزینه‌های تولید را جبران کرد و در راستای رونق تولید نیز گام برداشت. این فعالان اقتصادی با بیان اینکه فرش دستباف ایرانی برای مصرف داخل تولید نمی‌شود، گفت: تنها ۵ درصد افراد دارای سطح مالی بالای جامعه ممکن است خریدار فرش دستباف باشند، بنابراین هدف‌گذاری تولید فرش دستباف ایرانی، بازارهای صادراتی است.

از کدام تسهیل صادرات حرف می‌زنید؟

در ابتدای گزارش گذری به صحبت‌های اخیر معاون صنایع عمومی وزارت صمت داریم.

محمدمهدی برادران، معاون صنایع عمومی وزارت صمت در جدیدترین اظهاراتش اعلام می‌کند: برای تولیدکنندگان فرش حمایت‌ها و مزایایی در نظر گرفته‌ایم که بتوانند صادرات را افزایش دهند، به‌طوری‌که فرش دستباف از تعهد بازگشت ارز معاف شده است و می‌توان به‌صورت مسافری یا روش‌های دیگر آن را صادر کرد.

حال در ادامه بااشاره به صحبت‌های فوق و البته تجربیات تلخ از وعده‌های رنگین برخی مسئولان که هیچ‌گاه عملی نشدند، صحت این موضوع را از مرتضی میری، رئیس کمیسیون فرش، صنایع‌دستی و هنر اتاق ایران جویا شدیم.

مرتضی حاجی‌آقامیری، رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع‌دستی اتاق بازرگانی ایران در ابتدا بااشاره به انتشار خبری مبنی بر حذف پیمان‌سپاری برای فرش به صمت گفت: چنین مصوبه‌ای اصلا وجود ندارد. تعهد بازگشت ارز صادرات فرش دستباف بانظر به تمامی مشکلات موجود و توضیحاتی که دادیم، همچنان پابرجاست و در بهمن و اسفند سال گذشته پس از تلاش‌های بسیار مقرر شد این تعهد در محدوده ۲۰ درصد و تنها مرتبط با مواد اولیه باشد، اما دوباره در بودجه ۱۴۰۳ این موضوع حذف و سبب بروز مشکلات متعدد خواهد شد. این مصوبه هیات‌وزیران به همت میراث‌فرهنگی در اواخر دولت سیزدهم اخذ شده و بانک مرکزی نیز با اجرای آن مشکلی ندارد، اما با این وجود همچنان اجرایی نشده است، در نتیجه تعهد ارزی فرش دستباف همچنان مانند قبل اجرا می‌شود.

وی بااشاره به پیگیری حذف پیمان‌سپاری برای فرش از محمدمهدی برادران، معاون صنایع عمومی وزارت صمت اظهار کرد: معاون صنایع عمومی وزارت صمت پس از پیگیری برای حذف پیمان‌سپاری فرش اعلام کرد که چنین بحثی بیان نشده و انتشار این خبر تنها برداشت خبرنگار بوده است.

حاجی‌آقامیری در رابطه با صادرات فرش دستباف به‌صورت مسافری نیز بیان کرد: باتوجه به شرایط اقتصادی فعلی، تعداد سفر به‌حدی نیست که ارسال مسافری را نوعی آمار تجارت در نظر بگیریم، در نتیجه صادرات مسافری تاثیری در تسهیل صادرات فرش ندارد.

رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع‌دستی اتاق بازرگانی ایران درباره وضعیت صنعت فرش در سال ۱۴۰۳ گفت: با شرایط فعلی و گذشت شش‌ماهه نخست سال ۱۴۰۳، بی‌شک همان روند سال‌های گذشته را خواهیم داشت و تغییر معناداری اتفاق نخواهد افتاد.

وی با انتقاد از ادغام مرکز ملی فرش با اداره کل صنایع خلاق اسباب‌بازی گفت: فعالان این حوزه به‌دنبال تشکیل سازمان ملی فرش و صنایع‌دستی ایران زیرنظر نهاد ریاست‌جمهوری هستند. حال باتوجه به چارت وزارت صمت در دولت چهاردهم، مرکز ملی فرش از صنایع خلاق جدا و مجدد تبدیل به مرکز ملی فرش شده است، اما مرکز ملی فرش از جایگاه زیرمجموعه صنایع عمومی خارج شده و زیرمجموعه معاونت خدمات تجاری قرار گرفته است.

رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع‌دستی اتاق ایران باتوجه به تحریم‌های داخلی و خارجی صنعت فرش بیان کرد: از دوران شیوع کرونا تاکنون، شاهد کاهش شدید ورود گردشگر به کشور هستیم. با این حال همین تعداد اندک گردشگری که وارد کشور می‌شوند، در صورت خرید فرش دستباف ایرانی باتوجه به چالش‌های موجود در نظام بانکی نمی‌توانند هزینه خرید فرش را پرداخت کنند. از سوی دیگر، تنها راه ارسال فرش برای توریست‌ها، پست بود که متاسفانه ۲ سال پیش ممنوع شد. ارسال پستی فرش به‌دلیل امکان ارسال فرش به امریکا بسیار دارای اهمیت بود، چراکه شبکه پست اصلا تحریم‌پذیر نیست که متاسفانه دولت تنها راه ارتباطی برای صادرات فرش به امریکا را نیز بست. این در حالی است که امریکا مقصد ۴۴ درصد فرش صادراتی جهان، از سال ۹۷ ایران را تحریم کرده است.

سقوط بازارهای هدف صادراتی

مسعود سپهرزاد نبود تبلیغات مناسب در کشورهای اروپایی را که خریدار فرش ایرانی هستند، علت کاهش صادرات دانست و گفت: به‌علت نبود تبلیغ و بازارسازی مناسب، بازارهای اروپایی را تقریبا از دست داده‌ایم و این نیاز به‌شدت احساس می‌شود که دوباره موج تبلیغات و جریان‌سازی برای احیای فرش ایرانی ایجاد شود.

 وی افزود: البته این نکته هم حائز اهمیت است که میل به خرید فرش ماشینی در بیشتر کشورهای جهان افزایش پیدا کرده است که آن هم به دلیل استفاده از ربات در بافت فرش‌های دستباف در هند و پاکستان است. در کشور هند، فرش‌ها ربات‌بافت هستند؛ یعنی دستگاه‌هایی دارند که به جای نیروی انسانی گره می‌زند و مراحل بافت را سریع‌تر انجام می‌دهد.

سپهرزاد یکی از مشکلات صنعت فرش ایران را کپی کردن صنعت فرش هند و پاکستان از نقشه‌های فرش ایرانی دانست و ادامه داد: فرش کپی‌شده از نقشه و رنگ فرش دستباف ما به نصف قیمت با نخ طبیعی و ربات‌بافت

به فروش می‌رسد. به مرکز ملی فرش گفته‌ایم که به جای برگزاری نمایشگاه در سطح شهرها، رنگ و نقشه‌های ایرانی را ثبت جهانی کنند. بنده هفت سال پیش در نمایشگاهی در آلمان فرشی را دیدم که مطمئن شدم فرش نقشه ماهی تبریز است، اما وقتی مبدأ صادراتی آن را جویا شدم، متوجه شدم که فرش از هند آمده است! ‌

وی در ادامه تصریح کرد: ما درحال‌حاضر به دلیل سرعت کم در بافت فرش توان پاسخگویی نیاز بازار را نداریم، اما تولیدکننده‌های صنعتی بین‌المللی به تولید چند هزار متر فرش ربات‌بافت رسیده‌اند. به گفته رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف تهران، علت مشکلات عمده تولید فرش، رکود حاکم بر بازار، نوسانات ارزی، نرخ بالای مواد اولیه و دستمزدها است. همچنین گران شدن فرش دستباف و قدرت خرید پایین مصرف‌کننده داخلی از دیگر عوامل رکود بازار فرش دستباف داخلی است. چرا که فرش ماشینی قسمت اعظمی از نیاز بازار را تامین کرده است.

وی در ادامه با تشریح میزان قاچاق فرش به کشور و مشکلاتی که برای تولیدکنندگان داخلی به وجود آمده گفت: برخی از فرش‌های دستباف، مانند فرش‌های دستباف ترکمن از مرزهای افغانستان به بازار داخلی ما قاچاق می‌شوند و تولیدکننده فرش به دلیل نرخ پایین فرش توان رقابت با این کالاها را ندارد.

صادرکننده فرش نیز به سبب افزایش نرخ ارز و مقدار دستمزد کم کارگران برای تولید فرش، دیگر نرخ خرید چند سال قبل را پرداخت نمی‌کند. امروز یک فرش ۶ متری بافت تبریز ما به نرخ ۶۰ میلیون تومان برای مقاصد صادراتی به فروش می‌رود در حالی که همین فرش را ۱۰ سال قبل به نرخ ۲۴۰ میلیون تومان به فروش می‌رساندیم.

این فعال بازار فرش ایران در ادامه با توضیح درباره برخی دیگر از مشکلات این صنف توضیح داد: یکی از مشکلات صادرکنندگان حوزه فرش مربوط به فروش ارز در سامانه نیما است. یک نکته توسط مقامات سیاست‌گذار درباره صادرکنندگان لحاظ نشده و این مهم است که فرش صادراتی ما امکان دارد سه تا چهار سال فروش نرود، بنابراین نباید از صادرکننده به صورت آنی توقع ارائه ارز در سامانه نیما را داشته باشند.

سخن پایانی

شرایط خاص بین‌المللی و سیاست خارجی کشور درهای صادرات را بر بسیاری از کالاهای ایرانی بسته و واقعیت این است که تحریم‌های اقتصادی عرصه را برای صادرکنندگان تنگ کرده و بازارهای خارجی را به روی آنها بسته است. در این خصوص شرایط دشوار بانکی، ضرورت بازگرداندن ارز و قوانین دست و پاگیر آن، افزایش نرخ حمل‌ونقل و نرخ مواد اولیه و کاهش تقاضا، مواردی است که خرید فرش دستباف ایرانی را که تقاضای زیادی در همه کشورهای دنیا داشته از چشم انداخته است. متاسفانه در حوزه تامین و توزیع مواد اولیه مصرفی فرش دستباف نابسامانی‌های زیادی وجود دارد که این موضوع موجبات تقلب، نارضایتی و عدم‌اطمینان تولیدکنندگان فرش دستباف را به ویژه در زمینه کیفیت و نرخ مواد اولیه فراهم آورده است.