بساط «کتاب‌سازان» در گوشه و کنار شهر
چند سالی است که بساط فروشندگان کتاب در شهر غیرقابل چشم‌پوشی است؛ البته نه دستفروشانی که کتاب‌های دست دوم را می‌فروشند، زیرا این قشر، افرادی هستند که به ادامه چرخه نشر کمک می‌کنند؛ در واقع با خرید کتاب دست دوم -به‌دلایلی همچون کمبود فضای لازم برای نگهداری کتاب در خانه، مهاجرت و فوت کسی که کتاب‌ها را روزگاری جمع کرده- با قیمتی پایین‌تر از نرخ پشت جلد کتاب نو، به چرخه نشر کمک می‌شود، اما بساط‌گستران افرادی هستند که کتاب‌ها را به شکل غیرقانونی چاپ می‌کنند.
از نگاه فعالان عرصه نشر، «کتاب‌سازان» که دامنه بساط خود را به غرفه‌های مترو، خیابان‌ها و مکان‌های مختلف کشانده بودند، با حضور خود در فروشگاه‌های زنجیره‌ای، راهی را دنبال می‌کنند که می‌تواند موجب از بین رفتن بیخ و بُن فرهنگ چاپ کتاب در کشور شود.
بساط‌گستران کتاب به‌طور معمول در میدان‌های بزرگ شهر، ایستگاه‌های مترو، نمایشگاه‌هایی که در مدارس و دانشگاه‌ها برپا می‌شود، غرفه‌هایی که در شرکت‌ها و کارخانه‌ها اقدام به فروش کتاب می‌کنند و در فضای مجازی، فعالیت می‌کنند. این افراد کتاب را با تخفیف‌های بالای ۵۰ درصد می‌فروشند؛ تخفیف‌هایی که گاه تا بیش از ۸۰ درصد هم می‌رسد، اما مگر ناشر از انتشار کتاب چقدر سود می‌کند که این افراد می‌توانند تا این حد تخفیف دهند؟
به گزارش ایرناپلاس، بساط‌گستران کتاب بعد از سال‌ها فعالیت، روش‌های جدیدی برای کسب سود بیشتر و ادامه این کار طراحی می‌کنند. اقدام جدید این گروه، فروش کتاب در فروشگاه‌های زنجیره‌ای با تخفیف ۵۰ درصد و حتی بالاتر از آن است.
این قشر که کتاب‌هایی را چاپ می‌کنند و آن را با ۵۰ درصد تخفیف یا بیش از آن می‌فروشند، ناشرانی هستند که عنوان کتاب را از پرفروش‌های یک نشر انتخاب و با تغییرات اندکی در متن کتاب، چاپ می‌کنند، به همین دلیل می‌توانند کتاب را با تخفیف‌های بالا بفروشند، زیرا این ناشران هزینه مولف، مترجم، ویراستار، صفحه‌بند و بسیاری از هزینه‌های جاری یک ناشر را ندارند و فقط هزینه کاغذ و چاپ را می‌پردازند. برخی از این ناشران پیش از این حتی از یارانه دولتی کاغذ هم استفاده می‌کردند اما با نظارت بیشتر بر این حوزه امید است کاغذ با یارانه دولتی به‌دست ناشرنماها نرسد.
فروش کتاب در مکانی غیر از کتابفروشی
فتح‌الله فروغی، مدیر انتشارات شورا و دبیر انجمن فرهنگی ناشران کودک و نوجوان، سوپرمارکت را مکان مناسبی برای فروش کتاب نمی‌داند، در حالی که به گفته او، فروش کتاب در فروشگاه زنجیره‌ای می‌تواند آثار مثبتی به همراه داشته باشد. فروغی در این زمینه به ایبنا گفت: سوپرمارکت کارکرد فروش کتاب را ندارد. تجربه‌های ناموفق پیشین نیز بیانگر این است که در سوپرمارکت‌ها مردم با چشم خریدار به کتاب نگاه نمی‌کنند و از تقدس و حرمت آن کاسته می‌شود، زیرا سوپرمارکت به‌طور معمول محل خرید آنی(فوری) است. مخاطب در سوپرمارکت ایستایی ندارد و نیازمند خرید نیازهای روزانه‌اش است. به‌گفته این ناشر، کارکرد فروشگاه‌های زنجیره‌ای با سوپرمارکت‌ها متفاوت است، زیرا در فروشگاه‌های زنجیره‌ای، به‌طور معمول برنامه‌های مشخصی برای عرضه و فروش کتاب وجود دارد؛ آنچنانکه کتاب در این فروشگاه‌ها در محلی خاص و متمرکز ارائه می‌شود. فروش کتاب در مکانی غیر از کتابفروشی‌ها نیز ممکن است و می‌تواند مفید باشد؛ به‌شرط اینکه با یک برنامه و جایگاه تعریف‌شده به آن پرداخته شود.
چه کسانی باید فروشنده کتاب باشند؟
هومان حسن‌پور، رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، ۱۱ آذر در برنامه «تقاطع فرهنگ» رادیو گفت‌وگو، درباره کتاب‌هایی که از روی آثار پرفروش ناشران کپی‌برداری و در فروشگاه زنجیره‌ای فروخته می‌شود، گفت: این کتاب‌ها نه‌تنها حق مولف و مترجم را از میان برده‌اند، بلکه از استواری معنایی و ادبی نیز برخوردار نیستند. این یک سانحه یا فاجعه و از بین بردن بیخ و بُن فرهنگ چاپ کتاب در کشور است. پیش‌تر این کتاب‌ها در مکان‌های عمومی نظیر مترو، بیمارستان‌ها، کنار خیابان و... به فروش می‌رسید، در حالی‌که هر کالایی فروشنده تخصصی خود را دارد و باید در جای مناسب به فروش برسد.
رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران درباره روند فعالیت ناشرنماها توضیح داد: این افراد سودجو متن را از روی دست یک ناشر کپی می‌کنند و با افزایش ۲۰ درصدی نرخ کتاب‌های موردنظر، تخفیفی ۴۰ درصدی برای آن در نظر می‌گیرند و آن را عرضه می‌کنند. نکته نگران‌کننده اینجاست که وقتی یک مولف اثر خود را به‌دست ناشر اصلی می‌سپارد، مخاطب با مطلب اورجینال (اصل) روبه‌رو است اما با بروز چنین پدیده‌ای، آثار دست اول در انبار ناشران خاک می‌خورد و انگیزه ادامه کار از بین می‌رود.
همچنین کتابفروشان بی‌انگیزه شده و تغییر کاربری می‌دهند؛ دیگر آنکه مترجمان و مولفان قلم خود را بر زمین می‌گذارند، زیرا هیچ بهره‌ای از چاپ کپیِ کتاب نمی‌برند. در فروشگاه‌های زنجیره‌ای و نیز فضای مجازی، افراد حرفه‌ای باید فروشنده کتاب باشند.
ضرورت آگاه‌سازی مخاطب
یکی از دلایلی که کتاب‌های چاپ‌شده توسط ناشرنماها سر از فروشگاه‌های زنجیره‌ای معروف در می‌آورند، بی‌اعتمادی کتابفروشان به این کتاب‌هاست. کتابفروشان آثار ناشران اصلی را در فروشگاه می‌فروشند، زیرا بیشتر آثاری که توسط ناشر کپی‌بردار منتشر می‌شود، با مسائلی مانند فقدان برخی صفحات کتاب، بی‌نظمی و بی‌کیفیتی در چاپ مواجه است. اشکال در ترجمه و محتوای کتاب و کیفیت پایین جلد، شاخصه دیگر این کتاب‌ها شمرده می‌شود.
اگر این ناشران اقدام به تغییر ترجمه کتاب کنند، به‌دلیل همکاری نکردن با مترجمان کاربلد، ترجمه ضعیفی ارائه می‌دهند. اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران اعلام کرده، در پرونده‌ای فردی در طول ۲ سال حدود ۲۰ عنوان کتاب در حوزه‌های مختلف فلسفه، موسیقی، ادبیات و... ترجمه کرده است؛ مشخص است که هیچ مترجم حقیقی قادر به انجام چنین کاری نیست.
در راستای کنترل این معضل، آگاه‌سازی مخاطب، ضرورتی است که باید توسط متخصصان این حوزه و رسانه‌ها انجام شود، زیرا همه مردم با روند انتشار آثار کتاب‌سازی شده آشنا نیستند. این مسئله زمانی اهمیت بالای خود را نشان می‌دهد که فعالیت ناشرنماها گسترش یافته و به فروشگاه‌های زنجیره‌ای نیز رسیده باشد، زیرا با فروش کتاب‌های کپی‌برداری شده در فروشگاه‌های زنجیره‌ای، مردم می‌توانند با این دیدگاه که کالای باکیفیت در آن مجموعه فروخته می‌شود، این کتاب‌ها را خریداری کنند؛ به‌ویژه در شرایط اقتصادی که منجر شده کتاب از سبد خرید خانواده‌ها خارج شود، ارائه تخفیف بالا می‌تواند مشوق خوبی باشد.
سخن پایانی
اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، به‌ویژه کارگروه صیانت از حقون ناشران، مولفان و مترجمان این اتحادیه، سال‌هاست برای محدود کردن فعالیت ناشران کتاب‌ساز تلاش می‌کند اما این کتاب‌سازها حق بسیاری از متخصصان را که در این حوزه سرمایه‌گذاری کردند و زحمت می‌کشند، پایمال می‌کنند. باوجود نظارت‌ها و اقدامات جدی و قانونی کارگروه صیانت در همکاری با وزارت فرهنگ و ارشاد و پلیس امنیت، هنوز هم این دست از اقدامات ادامه دارد.
