مهربانی بی‌ضابطه ممنوع!
حیوانات آزاد در طبیعت به 2 دسته کلی تقسیم‌بندی می‌شوند؛ بخش نخست آن دسته از حیوانات غیراهلی نظیر پلنگ، شیر و ... را شامل می‌شود که باید در طبیعت رها باشند تا در چرخه زیستی خود قرار بگیرند.
شاید شما هم جزو آن دسته افرادی باشید که با دیدن حیوانات رهاشده در سطح شهر به ویژه در این روزهای سرد سال، دل تان بخواهد غذایی برای آنها تهیه کنید و به طورقطع این عمل را ناشی از احساس دوستی با محیط زیست و حیوانات می دانید؛ احساسی که بی شک در باطن ماجرا مقدس است، اما خوب است بدانید بیشتر دامپزشکان و کارشناسان محیط زیست معتقدند غذارسانی چه در زیستگاه های طبیعی برای حیوانات غیراهلی، چه برای حیوانات اهلی رهاشده در سطح شهر که به انسان ها وابسته هستند، عملی اشتباه است. آنها تنها تحت شرایطی غذارسانی را مجاز می دانند که آن هم نباید از سوی افراد عادی و شهروندان انجام بگیرد. این شرایط باید با پژوهش و اصولی همراه باشد که در نهایت موجب به خطر افتادن رفاه حیوانات نشود. صمت در این گزارش، به بررسی شرایط غذارسانی به حیوانات به ویژه در فصول سرد سال پرداخته و معایب ومزایای غذارسانی به حیوانات رها در سطح شهر را بررسی کرده است. آنچه مسلم است در این روند جای اقدامات حمایتی دولت خالی است.
دست به چرخه زیستی حیوانات نزنید
حیوانات آزاد در طبیعت به 2 دسته کلی تقسیم بندی می شوند؛ بخش نخست آن دسته از حیوانات غیراهلی نظیر پلنگ، شیر و ... را شامل می شود که باید در طبیعت رها باشند تا در چرخه زیستی خود قرار بگیرند. دسته دوم حیوانات اهلی هستند که به دلیل بی مسئولیتی انسان ها در سطح شهر رها شده اند. ایمان معماریان، دامپزشک، در گفت وگو با صمت می گوید: به طورمعمول دسترسی به غذا برای حیوانات بخش نخست که در چرخه زیستی طبیعت قرار دارند، ممکن است در یک فصل دسترسی به منابع غذایی برای آنها بیشتر و در فصلی کمتر باشد. این نوسان در دسترسی به غذا، خود عامل مهمی برای تعادل بخشی به کنترل جمعیت طبیعی حیوانات و چرخه های تولیدمثلی آنها است. در این شرایط، روند طبیعی بر زندگی آنها حاکم می شود که نیازی به دخالت انسان در غذارسانی نیست. در واقع کاهش درجه هوا یا افزایش آن، دلیل علمی برای غذارسانی های غیراصولی انسانی نیست و اگر افراد دست به چنین اقدامی بزنند، ناشی از یک نگرش اشتباه است. به گفته این دامپزشک، نحوه دسترسی به غذا برای حیوانات از سوی طبیعت تعیین می شود که این روند در چرخه زیستی آنها نهادینه شده است. گفتنی است، طبیعت در طول میلیون ها سال این گونه به روند تکاملی خود ادامه داده و حیوانات هم بر طبق آن از گذشته تاکنون جمعیت خود را کنترل کرده و به تولیدمثل پرداخته اند. معماریان در ادامه می گوید: به طورمعمول نوع و مزان غذاهایی که حیوانات می خورند تا زنده بمانند از سوی طبیعت بکر تعیین می شود. در واقع، آنها می دانند که در چه زمانی از سال چه بخورند و چقدر باید به بدن شان غذارسانی کنند.
غذارسانی کمکی به حیوانات نمی کند
همان گونه که اشاره شد، این روند برای طبیعت دست نخورده حاکم است و افراد عادی که شناختی از آن ندارند، نباید در فرآیند غذارسانی به حیوانات اخلال ایجاد کنند؛ آن هم غذاهایی که به طورمعمول پسماند غذاهای انسانی است. برخی معتقدند اینکه افراد بدون اطلاعات و خودجوش غذارسانی کنند، نه تنها کمکی به حیوانات نمی کند، بلکه ریسک به خطر افتادن جان حیوانات بیشتر می شود. این فرآیند تنها برای شرایطی مجاز است که به فراخور دخالت های بیش از اندازه انسان در طول سال ها چرخه زیستی حیوانات با اخلال مواجه شده باشد و یا غذای لازم در برهه ای از زمان در دسترس حیوان نباشد. کارشناسان در چنین شرایطی غذارسانی به حیوان را مجاز می دانند. معماریان در این رابطه می گوید: در شرایطی که طبیعت به دلیل دخالت های انسانی از حالت بکر خارج شود، می توان مجوز غذا یا آبرسانی در طبیعت را صادر کرد که البته این فرآیند هم نباید از سوی افراد عادی انجام شود. در واقع، اینکه هر انسانی به شکل خودجوش به فرآیند غذارسانی بپردازد، امری اشتباه است. وی معتقد است: در کل، پیش از دخالت انسان در چرخه های زیستی، غذارسانی مجاز نیست؛ اما در صورت بروز آلودگی های زیست محیطی به گونه ای که دسترسی حیوانات به غذا محدودتر شود و تحدیدی برای انقراض گونه های مختلف به حساب بیاید، بعد از کارشناسی های دقیق و در نظر گرفتن شاخص های متعدد؛ میزان، نوع، زمان و نحوه غذارسانی باید طبق اصولی که برای حیوانات مخاطره آمیز نباشد، انجام بگیرد. در اصل، پژوهش ها مشخص می کند که غذارسانی باید چه اصولی داشته باشند. برای مثال، اگر غذا در یک منطقه واحد ریخته شود، ممکن است در اثر اجتماع حیوانات، انتقال بیماری های مختلف به راحتی انجام بگیرد، بنابراین غذارسانی باید از کانال کارشناسان و مسئولان کاربلد محیط زیستی انجام شود.
غذاهای پرچرب، ممنوع
به گفته معماریان، در بسیاری از غذارسانی های غیراصولی، حجم غذا و نوع ماده غذایی برای حیوانات مشکل ایجاد می کند، چرا که به طورمعمول کربوهیدرات و چربی بالایی به بدن حیوانات می رسد و این موجب ایجاد نبود تعادل در جمعیت آنها می شود. گفتنی است، برخی حیوانات در برخی فصول باید غذای کمتری بخورند و وزن خود را کاهش دهند تا دوام بیشتری در طبیعت داشته باشند. با غذارسانی بی ملاحظه انسانی، ممکن است روند زیست آن با اخلال مواجه شود.
معماریان درباره غذارسانی انسانی به آن دسته از حیوانات اهلی که در سطح شهر رها شده اند، نظیر سگ و گربه می گوید: غذارسانی برای این دسته از حیوانات به لحاظ زیست محیطی امری اشتباه است؛ از آنجایی که این حیوانات به منابع غیرطبیعی انسانی نظیر پسماندها و زباله های خانگی دسترسی دارند، روزبه روز جمعیت شان نسبت به ظرفیت طبیعی رو به افزایش است. ناگفته نماند که در شهرها افزون بر سگ و گربه، حیوانات اهلی دیگر هم زندگی می کنند که آنها هم به دلیل مدیریت نشدن پسماندها جمعیت شان رو به افزایش است. وی می گوید: حیواناتی نظیر سگ و گربه در اصل نباید رها شوند، چرا که رها شدن آنها، هم برای خودشان آسیب زا است و هم در صورت افزایش جمعیت، برای انسان ها هم خطرآفرین هستند. باید به این موضوع هم واقف باشیم که زیاد شدن یک گونه حیوانی در محیط زیست شهری منجر به از بین رفتن یا به خطر افتادن زیستگاه حیوانات دیگر می شود و ممکن است، مورد هجوم حیواناتی که جمعیت بیشتری دارند، قرار بگیرند.
غذا رسانی به حیوانات کار انسان نیست!
در ادامه، سراغ یکی دیگر از پژوهشگران در زمینه حیوانات بی سرپرست رفتیم؛ مجتبی طباطبایی، کارشناس محیط زیست در گفت وگو با صمت می گوید: غذارسانی در طبیعت بکر فعلی اشتباه است. این طبیعت دور از دسترس انسان و به عنوان زیستگاه همیشگی موجودات شناخته می شود، به همین دلیل، دخالت انسان در قلمرو حیوانات وحشی امری غلط است؛ چرا که حیوانات در طول چند هزار سال توانایی تامین غذای خود را داشته و در جریان تکامل زنجیره غذایی خود حفظ کرده اند. به همین علت، دخالتی نباید در این چرخه از سوی انسان شکل بگیرد، اما باتوجه به دستکاری انسانی در قلمرو طبیعت، نظیر جاده سازی و ... ، محیط طبیعی برای حیوانات محدود شده است.
به گفته این کارشناس محیط زیست، در برخی موارد، ممکن است حیوانات حیات وحش دچار کمبود غذا شوند که در گام نخست، باید کارشناسی شود تا در یک بازه زمانی مشخص و در صورت نیاز از سوی سازمان های ذی ربط غذارسانی انجام بگیرد، اما اینکه مردم به صورت خودجوش دست به این رفتار بزنند، امری غلط است که از اتفاق سلامت حیوانات را با خطر روبه رو می کند.
حیوان دوستی یا نمایش
بارها شاهد غذا دادن افراد عادی در سطح شهر به سگ ها یا گربه های ولگرد بوده ایم؛ رفتاری که از نگاه برخی شهروندان، عملی مقبول و مقدس و از نگاه برخی دیگر هم، رفتاری غیرمنطقی است؛ طباطبایی در پاسخ به این پرسش که آیا افراد عادی مجاز به دادن ته مانده های غذای انسانی به حیوانات رهاشده در سطح شهر نظیر سگ و گربه ها هستند یا خیر می گوید: ابتدا باید به این نکته اشاره کنم که چند سالی می شود که در کشور غذارسانی به حیوانات رهاشده در محیط زیست شهری به نوعی ترند شده و به عنوان یک ویژگی شخصیتی شناخته می شود. در واقع، می توان از آن به عنوان یک مد نام برد.
به گفته مجتبی طباطبایی این عمل دارای موضع گیری های دوقطبی است؛ مخالفان غذارسانی بدون ذکر دلایل علمی معتقدند، غذارسانی انسانی منجر به افزایش جمعیت غیرقابل کنترل حیوانات می شود. برخی هم که موافق این روند هستند، بدون اینکه محدودیتی قائل شوند، غذارسانی با هر روندی، چه مدیریت شده و چه مدیریت نشده را مجاز می شمارند.
عقیم سازی؛ یک روش علمی
وی در ادامه می گوید: هر دو این دیدگاه ها اشتباه است. چه موافقان و چه مخالفان؛ دلایل علمی برای توجیه شان ندارند. صحبت مخالفان پذیرفتنی نیست، چون مسئله جمعیت حیوانات دارای پیچیدگی های خاص خود است. حیوانات شهری هم در واقع حیوانات اهلی هستند که برای ادامه حیات وابسته به انسان هستند. بنابراین، نمی توان نسبت به زیست آنها بی تفاوت بود. این حیوانات، به دلیل بی تفاوتی برخی مسئولان شهری در چند سال اخیر بی سرپرست شده اند؛ در حالی که بهترین زیستگاه برای این حیوانات، محیط زیست شهری است که باید برای پیشگیری از آسیب به آنها و انسان ها، اقداماتی چون واکسینه و عقیم سازی انجام بگیرد.
طباطبایی بااشاره به نظر موافقان غذارسانی به حیوانات رهاشده می گوید: غذارسانی وقتی که آلودگی زیست محیطی ایجاد نکند، ایرادی ندارد؛ اما باید مسئولانه و براساس اصول مشخصی انجام شود؛ فرآیندی که در مجامع بین المللی از آن به عنوان غذارسانی مسئولانه یاد می کنند.
برای مثال در سنگاپور پروتکلی به عنوان غذارسانی مسئولانه تهیه شده است که اگر شهروندی می خواهد دست به این اقدام بزند با خواندن این پروتکل می فهمد چطور باید این کار را انجام بدهد؛ نه آنکه به صورت خودسرانه و تنها از روی احساسات این فرآیند انجام شود. از طرفی هم، مسئولان شهری در این کشور به وظایف خود از جمله عقیم سازی و واکسیناسیون متعهد هستند. متاسفانه در ایران حیوانات رهاشده از جمله سگ های بی سرپرست وضعیت مطلوبی ندارند و شمار زیادی از آنها مریض و از خدمات بهداشتی و درمانی کمی برخوردار هستند و خطرات بسیاری آنها را تهدید می کند.
کاهش جمعیت حیوانات رها شده
طباطبایی بااشاره به روش های اصولی و علمی کاهش جمعیت حیوانات رهاشده معتقد است: یکی از این روش ها مدیریت دقیق پسماند است که خودبه خود منجر به کاهش جمعیت این دست از حیوانات در محیط های ممنوعه نظیر زمین بازی کودکان و ... می شود؛ همچنین این روند باعث کوچ آنها به مکان هایی می شود که وجودشان پذیرفته شده تر است و در این مکان ها باید دسترسی غذا برای حیوانات راحت تر شود. طباطبایی افزود: روش دیگر، کنترل دسترسی این حیوانات به منابع غذایی است که به عنوان ضایعات شناخته می شوند نظیر پسماندهای گوشتی و ... ، اما باید بدانیم که این کنترل نباید منجر به گرسنگی بیش از حد و بروز مشکلات رفاهی برای آنها شود، چرا که در نهایت، سلامت جامعه را تهدید می کند. به عبارت دیگر، در صورت گرسنه ماندن سگ ها، امکان هجوم به جمعیت های انسانی وجود دارد که انتقال بیماری را هم بیشتر می کند.
سخن پایانی
باتوجه به آنچه گفته شد، غذا دادن به حیوانات شهری فرآیندی اشتباه است. در واقع، عدم مدیریت پسماند، عامل اصلی آسیب به جمعیت حیوانی است. حال غذا دادن به این دست از حیوانات مانند این است که پسماند در کوچه و خیابان پخش شود. به گفته کارشناسان محیط زیست، داشتن احساس مثبت از این عمل هم ناشی از آموزش های غلط و اطلاع رسانی های نادرست است که در آن بی شک رسانه ها نقش جدی در 2 دهه اخیر داشته اند. برای بهبود وضعیت حیوانات رهاشده در محیط زیست شهری باید جمعیت آنها را به روش های علمی و اصولی کاهش داد؛ نه اینکه دست به کشتار دسته جمعی آنها زد و احساسات عمومی را برانگیخت. متاسفانه هیچ یک از روش های درست که مطابق اصول زیست محیطی است، در کشور ما نه تنها عملیاتی نمی شود، بلکه شناخته شده هم نیست.
