مفهوم بهره‌وری از علم اقتصاد و مدیریت اقتباس شده و به استفاده موثر از منابع و امکانات برنامه‌ریزی اختصاص دارد.

بهره‌وری رابطه میان تولید و مصرف را نشان می‌دهد و در صنایع معدنی موردتوجه قرار گرفته است. با توجه به اهمیت و اثرگذاری شاخصه‌های بهره‌وری در مسیر تولید، انتظار می‌رود این پارامترها بیش از پیش مدنظر قرار گیرند.

تولید با ظرفیت پایین به‌ منزله کاهش بهره‌وری است. اغلب تولیدکنندگان آلومینیوم در کشور به ‌دلایل مختلف پایین‌تر از ظرفیت اسمی خود فعالیت می‌کنند و همین موضوع نیز موجب می‌شود هزینه‌های سربار تولید در این مجموعه‌ها به‌شدت افزایش پیدا کند و نرخ تمام‌شده تولیدات افزایش ‌یابد.

در چنین روندی این تولیدکنندگان حتی نمی‌توانند در عرصه رقابت و فروش، حضور موفقی را از خود به نمایش بگذارند‌ درنتیجه بازنده رقابت با محصولات مشابه خارجی خواهند شد.

در چنین شرایطی، بهره‌وری تولید در این مجموعه‌ها تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد و از میزان سوددهی این شرکت‌ها کاسته می‌شود. در همین حال صنایع به‌‏دلیل تحریم‌ها دسترسی محدودی به فناوری‌های روز دارند و هزینه‌های تولید آنها روز به روز افزایش می‌یابد. درواقع با بهره‌گیری از تجهیزات نوین و پیشرفته، راندمان تولید ارتقا یافته و محصولات پرت کاهش می‌یابد.

با وجود این، سال‌های متمادی تحریم و چالش‌هایی که تولیدکنندگان برای تامین نقدینگی موردنیاز خود دارند موجب شده امکان تامین تجهیزات و فناوری‌های نوین در کشور محدود شود. این کمبود فقط مختص صنایع پایین‌دستی آلومینیوم نیست و تولیدکنندگان صنایع بالادستی نیز با آن دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند. این ضعف در حالی است که بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته، راندمان تولید را افزایش و مصرف انرژی را به‌شدت کاهش می‌دهد؛ یعنی اثر مستقیم بر بهای تمام‌شده محصول و رقابتی بودن تولید دارد و به کسب سهم بیشتری از بازار منجر می‌شود.

با این حال، خوشبختانه دور بودن از فناوری‌های نوین نتوانسته از کیفیت شمش و محصولات آلومینیومی ایران بکاهد، چراکه حضور نیروی متخصص، این ضعف را جبران کرده است.

حضور نیروی انسانی متخصص در صنعت آلومینیوم کشور پس از منابع غنی انرژی، دومین مزیت این صنعت به‌ شمار می‌رود که زمینه رشد و توسعه آن را فراهم کرده است. کمااینکه کشورهای منطقه که صنعت آلومینیوم پیشرفته‌ای دارند، اغلب از نیروهای خارجی برای کارهای تخصصی و مدیریت بهره می‌گیرند. تولید در بخش خصوصی با بهره‌وری بیشتری همراه است، چراکه مدیریت هزینه‌ برای این تولیدکنندگان اهمیت بیشتری دارد.

این شرکت‌ها اغلب به تناسب دخل و خرج‌شان هزینه می‌کنند و با چالش مازاد نیروی انسانی روبه‌رو نیستند، مگر آنکه بخواهند افراد آموزش‌دیده را در شرایط خاص حفظ کنند و همین موضوع نیز تاثیر بسزایی بر بهبود شرایط تولیدی آنها دارد. اما معمولا صنایع بالادستی آلومینیوم کشور با مشکل سربار نیروی کار روبه‌رو هستند. به جرأت می‌توان گفت حدود ۳۰ درصد نیروی انسانی در این مجموعه‌ها مازاد بر نیاز آنهاست.

در چنین شرایطی، هزینه‌های تولید در این شرکت‌ها افزایش می‌یابد و به تولیدکنندگان صنایع پایین‌دستی فشار وارد خواهد شد. بدون تردید برای رفع معضلات یادشده، توجه به شاخصه‌های اثرگذار بر بهره‌وری ضروری به‌نظر می‌رسد.

آریا صادق‌نیت حقیقی- عضو هیات‌‌مدیره سندیکای صنایع آلومینیوم ایران