چرا ایده‌ها پرورش نمی‌یابند؟
بهرام شهریاری - کارشناس حوزه خودرو
سرمایه‌گذاری همراه با نواندیشی، نوعی کارآفرینی و یکی از موضوعات مهم در حوزه صنعت به‌شمار می‌رود. صنعت خودرو چقدر توانسته در این حوزه موفق عمل کند؟ نخست باید تعریف درستی از کارآفرینی داشت، اینکه کارآفرین کیست و کارآفرینی چیست؟ آیا هرکه یک بنگاه اقتصادی را راه‌اندازی کرد، کارآفرین است؟ کارآفرینی توأم با نوآوری و ایده جدید است. کسی که زاینده و خالق و همچنین سودآوری داشته باشد. باقی بنگاهدار محض هستند که در حوزه‌ای سرمایه‌گذاری کرده‌اند. بنابراین صنعت خودرو در حوزه خودروسازی فاقد این تفکر است، زیرا همچنان بار گذشته را به‌دوش می‌کشد و در مرحله مونتاژ باقیمانده است. دلیل این امر هم بسته بودن دست بخش خصوصی در خودروسازی است و اینکه، شرکت‌ها در اختیار دولت هستند و به‌طور معمول، دولت‌ها هم کارآفرین نیستند.
در صنعت قطعه، ابداعاتی وجود دارد و خلاقیت‌هایی را در برخی قطعه‌سازی‌ها شاهد بوده‌ایم. مرکز تحقیقات ایجاد کرده و سعی در تولید خلاقانه و فعالیت کارآفرینی دارند. اما به‌هر حال با توجه به موقعیت‌ها و شرایط، گسترش زیادی نداشته است.
فراموش نکنیم در چند سال اخیر با محدودیت‌های بین‌المللی، ساخت داخل انجام شد، نه طراحی. زمانی‌که محصولی جدید طراحی شود، متفاوت است با تولید محصول براساس نقشه‌هایی که از سازندگان قبلی گرفته‌ایم. برای طراحی قطعات باید این تقاضا از سوی خودروساز وجود داشته باشد. اگر طراحی و تولید محصولات نو را در دستور کار داشته باشیم، می‌توانیم بگوییم در حوزه کارآفرینی ورود کرده و می‌توانیم موفق عمل کنیم. البته در ابعاد خردتر برخی قطعه‌سازان پیش از تحریم توانستند برخی محصولات را برای خودروسازان جهانی طراحی، تولید و تامین کنند اما تحریم آنها را متوقف کرد.
نوآوری، کلید موفقیت در کارآفرینی است و تا هنگامی‌که در فعالیتی خلاقیت نداشته باشیم، نمی‌توانیم کارآفرین باشیم. از مونتاژکاری تا کارآفرینی فاصله بسیار است.
تغییر نگرش، ضرورت حرکت به سوی کارآفرینی است و تغییر نگرش هم به این زودی محقق نمی‌شود، زیرا نیاز به بسترسازی و برنامه دارد. در حال‌حاضر در صنعت خودرو برنامه‌ای در حوزه کارآفرینی به‌معنای واقعی نداریم.
زمانی‌که خودروساز به سوی طراحی مدل‌های جدید داخلی برود، زنجیره تامین هم باید در همان بازه زمانی شروع به خلاقیت و طراحی قطعات کند. چه بسا در این بستر، کارآفرینی از سطح بنگاه فراتر رفته و منجربه سفارش کار به سایر بخش‌ها شود. تیم طراح خودرو، قطعه‌ساز را تشویق به نوآوری می‌کند، زیرا بازار محصولات قطعه‌ساز، خودروساز است. اگر صنعتگران پیش از تحریم به‌طور محدود موفق شده بودند وارد زنجیره تامین برخی خودروسازان فرانسوی شوند به این دلیل بود که سفارش کار از طراحی تا تولید و تامین قطعه به آنها سپرده شده بود؛ بنابراین از این روند می‌توان به‌عنوان زنجیره کارآفرینی و بلوغ در تولید نام برد.
کارآفرینی در زنجیره تامین
زنجیره تامین متعلق به بخش خصوصی بوده و محدود به بازار داخل است. تحریم اجازه فعالیت بین‌المللی را به آنها نمی‌دهد با توجه به اینکه خودروسازان مونتاژکار هستند، نمی‌توانند در حوزه کارآفرینی و نوآوری فعالیت چشمگیری داشته باشند.
در حال‌حاضر در نهضت ساخت داخل، نقشه قطعات در اختیار صنعتگر قرار می‌گیرد و او با مهندسی معکوس قطعه را تولید و تامین می‌کند. قطعه‌ساز در حوزه مهندسی معکوس خوب عمل کرده و موفق هم بوده است اما کارآفرینی در این امر اتفاق نیفتاده، زیرا طراحی انجام نشده است.
این موضوع فقط محدود به صنعت خودرو نمی‌شود و در سایر صنایع داخلی هم همین‌گونه است. به‌عنوان مثال در حوزه لوازم‌خانگی چقدر ما کارآفرینی داشته‌ایم؟ چند برند داخلی توانسته‌اند طراحی داشته باشند؟ ممکن است در گذشته بوده باشد اما در حال‌حاضر طراحی در صنعت لوازم‌خانگی هم جایی ندارد. کارآفرینی و خلاقیت در طراحی است و اگر این نباشد نمی‌توان نوآوری داشت. حتی فراتر از صنعت را ببینیم در دانشگاه‌ها، بیمارستان‌ها و حوزه‌های خدماتی چقدر کارآفرینی دیده می‌شود. زمانی در معماری، صاحب سبک بودیم. برخی از سازه‌ها کشور در جهان زبانزد هستند.
امروز وضعیت کارآفرینی در صنعت ساختمان‌سازی چگونه است؟ چطور این دانش در کشور ادامه نیافت؟ کارآفرین باید مبادرت به این کار کند که نکرده است؛ بنابراین برآیند کارآفرینی را باید در جامعه مصرف دید.
