عملکرد ناوگان سنگین جاده‌ای ضعیف‌است
رحمت شعبانی‌بشلي-کارشناس ارشد حوزه حمل‌ونقل
در سالنامه آماري سازمان راهداري و حمل ونقل جاده اي كشور در سال گذشته حدود ١٠٢ هزار دستگاه از ناوگان كالاي جاد ه اي داراي سن بالاي ٢٥ سال ثبت شده، اين در حالي است كه مجموع ناوگان باري فعال كشور، ٢٦٥ هزار دستگاه است. آمارها نشان مي دهد درصد بالايي از كاميون هاي فعال جاده اي فرسوده هستند. در حال حاضر ظرفيت و امكان توليد و عرضه ناوگان سنگين كافي نيست. از یک سو خودروسازان داخلی توان پوشش نیاز این بخش را ندارند و از سوی دیگر، قیمت تولیدات داخلی بسیار بالاست و صاحبان کامیون های فرسوده امکان مالی برای جایگزینی ناوگان را ندارند. از سوی دولت و متوليان حمل ونقل هم برای نوسازي ناوگان هيچ گونه حمايتي براي ارائه و تخصيص تسهیلات بانکی انجام نمی شود يا در حدی نیست که صاحبان ناوگان فرسوده بتوانند در این زمینه اقدام و مبادرت به جایگزینی کامیون قديمي خود با مدل روز و نو کنند. البته به دليل ضرورت تامين بخشي از ناوگان موردنياز كشور طي يكي دو سال اخير امكان واردات كاميون هاي زير ۳ سال و كاركرده ميسر شد تا جايگزيني براي كاميون هاي فرسوده باشند. در این میان، تحریم ها هم اثر زیادی بر افزایش قیمت وسایل حمل بار و هزينه هاي نگهداري و تامين قطعات آنها داشته است. بخشی از دلایل بالا بودن قیمت كاميون، هزينه هاي حمل ونقل و افزايش كرايه جابه جايي كالا به تحریم ها برمی گردد، چون ارتباط مستقیم صنعت خودروسازي برای تامين قطعات و خودروسازهای خارجی برای واردات وجود ندارد؛ بنابراين برای هر گونه مبادلات و خريد و واردات خودرو و قطعات موردنیاز باید از چندین لایه عبور کنیم که خود باعث افزایش قیمت ها می شود و باید تحريم ها را دور بزنيم و از طریق دلال ها و واسطه ها اقدام کنیم که این امر افزايش هزینه ها را به دنبال خواهد داشت. البته تمام این ماجرا ربطي به تحريم ندارد. متاسفانه قيمت بازار اغلب كاميون هاي وارداتي بيش از 2 برابر قيمت تمام شده است. علاوه بر این سوء مديريت هاي حاكم بر تصميم گيري ها، نوسانات و افزایش نرخ دلار و کاهش ارزش پول ملی هم تاثیر بسیار زیادی بر قيمت ها و ناوگان حمل باری و خدمات حمل ونقل داشته و در نهایت منجر به بروز اختلالاتی در این بخش و بازار و تورم در كشور شده است. در کشور به میزان موردنیاز کامیون فعال وجود دارد که در حال جابه جايي كالا هستند. حدود ٣٦٥ هزار کامیون فعال در ناوگان حمل ونقل عمومی و بین شهری داریم، اما به دليل ضعف در برنامه ريزي و مديريت حمل ونقل، ميانگين عملکرد آنها در مقایسه با نرم جهانی، خیلی پایین است. با قيمت ٨ تا ١٢ ميليارد توماني كشنده هاي نو و هزينه هاي عمليات حمل ونقل شامل هزينه استهلاك، قطعات، تاير، روغن موتور و... بايد کرایه به میزانی باشد که برای صاحبان سرمایه صرفه اقتصادی داشته باشد. قيمت كاميون ها و هزینه های نگهداری، استهلاک، لوازم یدکی، لاستیک و سوخت، قطعا موجب افزايش كرايه و در نهايت قیمت تمام شده اقلام و كالاهاي مصرفي خواهد شد و بر بازار تاثیر مستقيم دارد.
درباره اینکه چه تعداد کامیون حمل بار از رده خارج در کشور تردد دارند، آمار دقیقی نداریم. کامیون های نو با سیستم های فنی جدید، امنیت سفر بالاتری دارند. یک کامیون نو، از ايمني و چالاکی لازم برخوردار است و بار ترافيك کمتري نسبت به کامیون های فرسوده ايجاد مي كند. سرعت و شتاب پایین کامیون های فرسوده، به ویژه در مناطق كوهستاني، سربالایی ها و پیچ ها، مزاحمت هایی برای سایر وسایل نقلیه در جاده ها اعم از کامیون ها و سواری ها ایجاد می کند و می تواند عامل ترافيك، ناامني و تصادف باشد. در حال حاضر حتی شاهد تردد کامیون هایی با عمر بالای ۵۰ سال در جاده های کشور هستیم که در زمینه حمل بار فعالیت می کنند و طبیعتا مشکلاتی را ایجاد خواهند کرد. موضوعات مربوط به ناوگان حمل ونقل در کشور به ویژه واردات پیچیده است. یکی از شرایط واردات خودروهای نو، پشتیبانی لجستیک توسط شرکت سازنده و ایجاد نمایندگی برای ارائه خدمات پس از فروش است. ما از این جهت مشکل زیادی نداریم و به راحتی می توانیم تعهداتی برای اشخاص و شرکت ها و حتی کسانی که به طور مستقیم سازنده هستند که تعداد آنها هم محدود است، ایجاد کنیم. باید موضوع لجستیک فنی و ارائه خدمات پس از فروش مخصوصا در واردات دیده شود. یک مشکل اصلي در حمل بار جاده ای، حضور واسطه ها در این بخش است که پیامدهای منفی برای آن دارد. به عنوان نمونه، کامیونی که قیمت آن حدود ۱۵۰ هزار دلار است تا وارد شود و به دست مصرف کننده نهایی برسد، قیمت آن بسیار بالاتر می رود و اگر سود اقتصادی و عوارض دولتی را هم در نظر بگیریم این هزینه بیشتر هم می شود. از سویی هم، رویکرد مناسبی در تخصیص سوخت نداریم و می توان گفت کامیون های فرسوده باتوجه به قیمت بسیار پایین سوخت، از سوخت مجانی استفاده می کنند. سوخت کامیون ها را با حدود نرخ ۳۰۰ تومان تخصيصي و ۶۰۰ تومان آزاد در جايگاه ها توزيع می كنيم، در حالی که بهای اصلی آن حدود ۲۰ هزار تومان است.
