محدودیت صنایع یا گسترش خدمات‌نوین
منوچهر محمدشمیرانی-کارشناس ارتباطات
خیلی وقت است صدای کارشناسان درآمده است که اگر فکری به حال نوسازی صنایع کشور نشود، اگر زیرساخت‌های صنایع کشور تقویت نشود، اگر سرمایه‌گذاری لازم برای اینکه چرخ‌های صنعت کشور، به ریل اصلی خود بازگردد، به‌عمل نیاید و به‌تبع آن، اگر چرخ‌های اقتصاد کشور، روغن نخورد و سرحال و قبراق حرکت نکند، فاتحه اقتصاد و توسعه کشور را باید خواند.
کارشناسان، اگر در ابتدا این حرف‌ها را زمزمه می‌کردند و امید داشتند، توجهی به آن شود، پس از مشاهده احساس بی‌نیازی دولتمردان به نظرات آنان، با آخرین توان خود می‌گویند:
صنایع، پشتوانه اصلی برای رشد اقتصاد یک کشور محسوب می‌شود و باتوجه به اینکه در سال‌های اخیر، سرمایه‌گذاری لازم برای نوسازی صنایع کشور به‌عمل نیامده، می‌توان گفت چراغ قرمز هشدار، برای از بین رفتن ساختار صنایع کشور، به‌صدا درآمده است و مرتب، خاموش و روشن می‌شود.
در سراسر جهان، علاوه بر افزایش سرعت در تغییرات اجتماعی، تغییرات تکنولوژیکی و صنعتی نیز، با سرعتی بالا و با فاصله زمانی کوتاه در حال انجام است و بیشتر کشورها تلاش می‌کنند تا با رشد سرمایه‌گذاری داخلی یا جذب سرمایه خارجی، با ساخت صنایع جدید و یا نوسازی صنایع موجود خود، به‌روز بمانند یا با استفاده از تکنولوژی‌های نوین و ارائه خدمات جدید، از قافله پیشرفت عقب نمانند. بدیهی است، برای اینکه کشوری بتواند به توسعه‌یافتگی کامل دست پیدا کند، علاوه بر بهبود شرایط اجتماعی و فرهنگی، باید نسبت به بهبود شرایط اقتصادی خود نیز توجه داشته باشد یا با هزینه‌کرد سرمایه لازم، بتواند علاوه بر اینکه صنایع خود را سر پا نگه می‌دارد با به‌روز کردن استراتژی توسعه خود، کاری کند تا در عرصه جهانی، حرفی برای گفتن داشته باشد.
کارشناسان، اصلی‌ترین دلیل کاهش سرمایه‌گذاری و به‌تبع آن، افزایش فرسودگی صنایع را، از یک‌سو، نگرانی سرمایه‌گذاران نسبت به آینده و از سوی دیگر، مشکلات حقوقی، ارزی و گمرکی فراوان برای واردات ماشین‌آلات می‌دانند.
همین امر موجب شده است که تولیدات با ماشین‌های فرسوده، علاوه بر نرخ تمام‌شده بالاتر، آلودگی بیشتر هوا و تخریب بیشتر محیط‌زیست را برای کشور به‌ارمغان بیاورد.
نگرانی نسبت به آینده، موجب شده است که ماشین‌آلات فرسوده، ضمن بالا بردن هزینه‌های تولید، برای مثال، میانگین عمر ماشین‌آلات معدنی را به ۲۰ تا ۳۰ سال برساند و در نتیجه، با فرسودگی ۶۰ درصد از ۳۰ هزار دستگاه ماشین‌آلات معدنی، این ماشین‌ها با بهره‌وری پایین و مصرف سوخت بالا کار کنند.
معاون دفتر محیط کسب‌وکار وزارت صمت، در این ارتباط ضمن تاکید بر لزوم جبران کاهش سرمایه‌گذاری در نوسازی صنایع به روزنامه دنیای اقتصاد گفته است؛ علاوه بر کمبود منابع مالی و نداشتن همکاری مناسب شبکه بانکی در اعطای تسهیلات، فقدان ضوابط الزام‌آور در زمینه بازسازی و نوسازی واحدها، نظیر مباحث مربوط به استاندارد و ملاحظات زیست‌محیطی و نبود شرایط رقابتی مطلوب در بازارهای داخلی، موجب کاهش انگیزه سرمایه‌گذاری در این بخش است.
یک فعال حوزه صنعت نیز عقیده دارد به‌دلیل تحریم و افزایش نرخ دلار در کشور، توان بازسازی ابزار کار وجود ندارد و علاوه بر آن، تامین نشدن مواد اولیه نیز، یکی از عوامل توقف فعالیت ماشین‌آلات خطوط تولید است.
گزارش منتشرشده از سوی وزارت صمت، برای شش‌ماهه نخست سال گذشته نشان می‌دهد که حجم سرمایه‌گذاری خارجی، نسبت به مدت مشابه سال قبل آن، به‌میزان ۸۲.۷ درصد کاهش داشته است.
همین امر موجب شده است که به‌تازگی یک اقتصاددان برآورد کند که اقتصاد کشور، برای ۵ سال آینده، دست‌کم نیاز به ۴۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری دارد.
به‌عقیده کارشناسان، علاوه بر ایجاد ثبات اقتصادی، انحصارزدایی و شفافیت و بهبود فضای کسب‌وکار، باید اصلاحات اساسی در حیطه داخلی، منطقه‌ای و جهانی هم انجام شود و در گام نخست، باید اطمینان سرمایه‌گذاران داخلی را برای سرمایه‌گذاری جلب کرد؛ زیرا تا زمانی که داخلی‌ها سرمایه‌گذاری نکنند، طبیعی است که دیگران نیز، تمایلی به سرمایه‌گذاری، از خود نشان ندهند.
مصلحت چیست؟
از فرسودگی ماشین‌آلات صنایع و بالا رفتن هزینه‌های تولید و نیاز مبرم به فراهم کردن بستر لازم برای نوسازی و بازسازی آن گفتیم، اما این را هم باید اضافه کنیم که دلسوزان کشور، که با اصول توسعه کشور و تدوین استراتژی برای آن آشنایی دارند، حرف‌شان این است که مشکل اصلی اقتصاد کشور، فراتر از این حرف‌ها است. مشکل، عدم‌تدوین استراتژی توسعه صنعتی کشور، برمبنای نیازها، ظرفیت‌ها و توجه به اقلیم ایران است.
آنها می‌گویند باتوجه به ادامه خشکسالی و بروز تغییرات اقلیمی، ایجاد تغییرات اساسی و بنیادین در استراتژی توسعه صنعتی کشور به‌شدت احساس می‌شود و‌ای کاش، طراحان و نویسندگان برنامه هفتم توسعه کشور، ضرورت این تغییرات را دریافته باشند که در کشور کم‌آبی مانند ایران، اصلا نباید صنایع سنگینی مانند فولاد، خودروسازی و... ایجاد و توسعه یابد. بلکه باید حتی کشاورزی و باغداری سنتی را کنار گذاشت و به‌جای آن، همچون بسیاری از کشورهای جهان، به‌دنبال جایگزین کردن خدمات فنی مهندسی، عرصه‌های گوناگون آی‌تی، ساخت فیلم سینمایی و سریال و انیمیشن و صدور آن، خدمات‌پزشکی، خدمات‌بندری و حمل‌ونقل جاده‌ای و... به‌جای استفاده از صنایع با ماشین‌آلات چند دهه پیش یا خدمات به شیوه سنتی باشیم. این تغییر رویکرد و شیوه‌ها، بدون نیاز به نفت و منابع کانی و معدنی، امروزه اشتغال و درآمدزایی بالا برای کشورهای مطرح جهان را به‌دنبال دارد. البته، ناگفته نماند پیش‌نیاز تحقق چنین توسعه‌ای، تعامل نزدیک و همه‌جانبه با تمامی ملت‌ها و دولت‌های جهان است.
