منطقه خلیج‌فارس و دریای عمان براساس آخرین آمار اعلام شده در گزارش‌های جهانی، بر اثر ورود آلاینده‌ها از کشتی‌های نفتی و تجاری و ۱۰ میلیون تن آلاینده‌های ناشی از جنگ و فاضلاب‌های شهری، یکی از آلوده‌ترین مناطق دریایی جهان است. آلودگی نفتی در اثر تخلیه عمدی، تصادف دریایی، جابه‌جایی نفت، تعمیر شناورها، آب موتورخانه و قاچاق سوخت انجام می‌شود. بیشترین آلودگی‌هایی که در خلیج‌فارس و تنگه هرمز ایجادشده ناشی از چاه‌های نفت و سکوهای نفتی است.

مرغابی سیاه در خلیج سانفرانسیسکو

آلودگی نفتی یکی از عوامل آلودگی دریاست. آلودگی نفتی می‌تواند از طریق ریختن نفت، ترکیدن لوله‌های نفت و سایر تصادفات صنعتی ایجاد شود. سالانه ۱۴۰۰۰ هزار حادثه نشت نفت رخ می‌دهد که بسیاری از آنها در ابعاد کوچک و قابل جمع‌آوری هستند، اما برخی هم فاجعه‌بار و آسیب‌زننده هستند. برای مثال در سال ۱۹۸۹ تنگه یرنس ویلیام در آلاسکا شاهد نشت ۴۲ میلیون لیتر نفت خام توسط نفتکش اکسون والدز بود یا جنگ خلیج‌فارس باعث ریزش حجم زیادی از نفت و آلوده شدن این خلیج شد. در سال ۲۰۰۲ نفتکش پرستیژ که حامل ۵.۸۵ میلیون لیتر نفت خام بود، در نزدیکی سواحل اسپانیا غرق شد. اگرچه بیشتر محموله این نفتکش در تانکرها بود، با این حال، ۵.۷ میلیون لیتر آن وارد آب شد. مرگ و میر مرغان دریایی، ماهی‌ها و پستانداران دریایی از نتایج میان‌مدت این گونه حوادث است.

روزانه ۱۷ میلیون بشکه نفت از تنگه هرمز جابه‌جا می‌شود و ۴۰ تا ۵۰ هزار شناور بزرگ بالای ۱۰ هزار تن GT در خلیج‌فارس تردد می‌کنند. نشت ۱۵ هزار تن در مقیاس متریک مواد نفتی بر اثر تراکم رفت و آمد نفتکش‌ها، خلیج‌فارس را تبدیل به آلوده‌ترین خلیج‌های دنیا کرده است. براساس اخبار هم اکنون نیز ۹۰ درصد نفت منطقه و ۴۵ درصد نفت مورد نیاز دنیا از تنگه هرمز جابه‌جا می‌شود.

براساس آمارهای موجود، ۵۷ درصد آلودگی‌های نفتی خلیج‌فارس ناشی از حمل‌ونقل نفتکش‌هاست و این در حالی است که این شاخص در دیگر دریاهای جهان در بدترین شرایط بین ۴ تا ۱۵ درصد است.

در حال‌حاضر میزان آلودگی زیست محیطی خلیج‌فارس و دریای عمان ۴۷ برابر حد متوسط استاندارد است و بزرگ‌ترین آلودگی ایجادشده در خلیج‌فارس به زمان جنگ ایران و عراق باز می‌گردد که ۵ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه نفت در دریا رها شد. داده‌های یاد شده اهمیت ساخت و به آب اندازی نخستین شناور ایرانی جمع‌آوری آلودگی‌های نفتی توسط مجتمع کشتی‌سازی و صنایع فراساحل ایران را بیش از پیش نشان می‌دهد.

اقدامات ایزوایکو برای دریای پاک

ایزوایکو کار ساخت جکت، سکوهای نفتی و گازی، تامین تجهیزات، ساخت کشتی‌های اقیانوس‌پیما، بزرگ و کوچک و تعمیر شناورهای مختلف را برعهده دارد و در ۳۷ کیلومتری غرب بندرعباس واقع است. شناور جمع‌آوری آلودگی‌های نفتی پاک بوم ۵ نیز همزمان با دهه مبارک فجر با تلاش مضاعف مهندسان و کارگران ایزوایکو به آب‌اندازی و تحویل کارفرما شد.

به گزارش ایدرونیوز، مدیرعامل مجتمع کشتی‌سازی و صنایع فراساحل ایران گفت: ۳ فروند از این نوع شناور در بین سال ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۹ به کارفرما تحویل شده و ایزوایکو را به مقصد بندر امام خمینی، بندر شهید رجایی و بندر خرمشهر ترک کرده‌اند تا ماموریت‌های پیش‌بینی شده را انجام دهند.

سلمان ضربی افزود: شناور پاک‌بوم ۵ پس از به آب‌اندازی به مقصد بندر بوشهر حرکت و ماموریت پاکسازی آلودگی‌های نفتی را در این منطقه بر عهده دارد.

مدیرعامل ایزوایکو گفت: این شناور با ۴۳ متر طول، ۱۰ متر عرض و ۳ متر ارتفاع، قادر است به وسیله رولرهای نصب شده بر وینچ، ضایعات نفتی را مهار و در مخازنی که به آن مجهز هستند انتقال دهد.

ضربی یکی از الزامات بین‌المللی دریانوردی را مقابله و جمع آوری آلودگی‌های نفتی از آب‌های ساحلی تحت حاکمیت کشور عنوان و اظهارکرد: ایزوایکو با سفارش سازمان بنادر و دریانوردی، تاکنون نسبت به ساخت ۴ فروند بارج با ظرفیت جمع‌آوری ۵۰۰ تن آلودگی نفتی اقدام کرده است.

دریاپاک، نخستین شناور جمع‌آوری آلودگی نفتی

سال ۱۳۹۴ نیز با آب‌اندازی شناور دریا پاک یک، نخستین شناور ایرانی جمع‌آوری آلودگی‌های نفتی وارد خلیج‌فارس شد. در آن ایام مدیرعامل شرکت بحر گسترش هرمز در مراسم به آب‌اندازی این کشتی گفت: شناور جمع آوری آلودگی‌های نفتی توسط این شرکت (از شرکت‌های تابعه ایزوایکو) در مجموعه کشتی‌سازی ایزوایکو ساخته شده است.

عباس رئیسی‌ماکیانی افزود: این شناور با طول ۵۵ متر و ۵۰ سانتیمتر، عرض ۱۳ متر و ارتفاع شش و نیم متری تا عرشه، خط آبخور ۳.۹۵ و سرعت ۱۶ نات (گره دریایی) نخستین شناور جمع‌آوری آلودگی نفتی است که توسط متخصصان ایرانی ساخته شده است.

وی ادامه داد: این شناور استراتژیک دارای ۴ موتور شاتل و ۳ ژنراتور است که به سفارش سازمان بنادر و دریانوردی در مدت ۴سال ساخته شده است.

مدیرعامل شرکت بحر گسترش هرمز یادآور شد: هزینه ساخت این شناور حدود ۲۵ میلیون دلار است که چون به‌دست متخصصان داخلی ایرانی ساخته شده، ۲۵ درصد صرفه‌جویی داشته است.

رئیسی‌ماکیانی خاطرنشان کرد: دریاپاک یک ویژه جمع‌آوری آلودگی‌های نفتی، ظرفیت جمع آوری ۵۵۰ مترمکعب آلودگی و ضایعات نفتی را دارد و یکی از پیشرفته‌ترین شناورهایی است که در سریع‌ترین زمان می‌تواند در پاکسازی آب‌های آلوده استفاده شود.

وی اضافه کرد: پیش‌بینی دو سامانه رانش به زاویه ۹۰ درجه برای جمع‌آوری سریع‌تر آلودگی‌های نفتی تا عمق ۲۵ متر دریا از مهم‌ترین ویژگی‌های این شناور است.

سخن پایانی

دست‌کم از ۵۰ سال قبل با افزایش قابل ملاحظه آلودگی محیط‌زیست به‌ویژه توسط مواد نفتی، جامعه جهانی و سازمان‌های بین‌المللی تلاش‌های بی‌سابقه‌ای را برای کاهش آلودگی محیط‌زیست آغاز کردند که حاصل آن تنظیم حداقل ۲۰۰ کنوانسیون بین‌المللی زیست محیطی بود.  همواره دغدغه اصلی کارشناسان محیط‌زیست آلودگی‌های حاصل از مراحل تولید و انتقال نفت در دریاها می‌باشد حفاری چاه‌های دریایی با مشکلات خطرات زیست محیطی زیادی همراه است سکوهای نفتی داخل آب عملیات تانکرها تصادف نفت کش‌ها و اضافه شدن آبها و رودخانه‌های کثیف به دریا از مهم‌ترین عوامل پخش آلودگی‌های نفتی در دریا به شمار می‌رود از جمله پیامدهای انتشار و پخش انواع ترکیبات سبک و سنگین نفت خام در سطح دریا می‌توان به اثرات نا مطلوب زیست محیطی مرگ جانداران دریایی نامناسب شدن غذاهای دریایی برای مصرف انسانی کاهش قدرت پرواز پرندگان دریایی به‌دلیل آغشته شدن پرها به مواد نفتی و اثرات منفی دیگر اشاره نمود اگرچه پیشگیری و جلوگیری از انتشار و نشت آلودگی همواره بهترین راهکار بوده، اما واکنش سریع و مناسب در هنگام وقوع حادثه مستلزم داشتن آگاهی و دانش کافی در مورد روشهای مختلف جمع آوری آلودگی‌هاست آثار الودگی نفتی در دریا شامل خفگی ناشی از پوشش لکه نفتی و مسمومیت حاصل از نفت و کاهش در انتقال نور که باعث ممانعت عمل فتوسنتز گیاهان آبزی می‌شود لایه‌های نفتی سرعت جذب اکسیژن هوا به وسیله آب را بسیار کند می‌کند به اندازه‌ای که میزان انحلال اکسیژن در لایه‌های آب زیر لکه‌های نفتی حتی از لایه‌های عمیق آب نیز کمتر است.