در روزهای گذشته، خبرهایی از کمبود تایر در بازار شنیده می‌شد؛ خبرهایی که دغدغه‌هایی را برای مصرف‌کنندگان ایجاد کرده است. البته باتوجه به شرایط اقتصادی کشور و روزهای پایانی سال، عده‌ای این نوسانات و چالش‌های ماه اسفند را تا حدودی طبیعی می‌دانند. آمار و اطلاعات رسمی منتشرشده نشان می‌دهد در داخل کشور عرضه و تقاضا متناسب بوده و آمارها در هم‌سنجی با سال گذشته، رشد تولید را نشان می‌دهد. باوجود این رشد، شاهد شرایطی عجیبی در بازار تایر هستیم؛ شرایطی که به فروش تایر دولتی منجر شد، اما همچنان مشکلاتی در این بازار مشهود است. باوجود آمار و اطلاعاتی که از میزان تولید داریم نباید در این بازار با کمبود مواجه شویم. در این شرایط پرسش این است که علت کمبود تایر در بازار چیست؟ صمت پاسخ این پرسش را از فعالان صنعت تایر کشور جویا شده که در ادامه می‌آید. با صمت همراه باشید.

نرخ ارز بازار تایر را هم نابسامان کرد

مصطفی تنها، سخنگوی انجمن صنعت تایر ایران درباره وضعیت تولید تایر در کشور به صمت گفت: در کشور سالانه حدود ۴۰۰ هزار تن مصرف تایر داریم که از این میزان حدود ۳۰۰ هزار تن ازسوی تولیدکنندگان داخلی تولید و عرضه می‌شود. تمام تولیدات داخلی هم ماهانه در سامانه جامع تجارت ثبت می‌شود؛ یعنی مشخص است تولیدکنندگان تایر در کشور چه تعداد تایر تولید و توزیع کرده‌اند. در چشم‌انداز کلی بازار تایر، نسبت به سال گذشته، کمبود محسوسی نداشته‌ایم؛ یعنی افت تولید نداشته‌ایم.

تنها در ادامه افزود: عواملی وجود دارند که بر بازار تایر تاثیرگذارند و نرخ آن را تکان می‌دهند. واقعیت این است که در حال‌حاضر نرخ تایر، بسیار پایین و سودی که نصیب کارخانجات تایرسازی می‌شود، کم است. اگر به سامانه کدال هم مراجعه کنید، متوجه می‌شوید این سود بسیار کمتر از ۱۷ درصدی است که سازمان حمایت به‌طور قانونی برای تولیدکننده در نظر گرفته است. این شرایط به‌نوعی انگیزه را از سرمایه‌گذاران برای سرمایه‌گذاری و افزایش تولید می‌گیرد، چون تولید تایر را از نظر اقتصادی توجیه‌ناپذیر می‌کند. اما آنچه باعث بروز کمبود و چالش‌هایی در بازار تایر شده، نرخ ارز است. در شرایطی که حتی در روزهای تعطیل هم شاهد افزایش نرخ ارز هستیم، وقتی نرخ کالایی ثابت نگه‌داشته شده، آن نرخ ثبات نخواهد شد. در این وضعیت نرخ به‌طور دستوری ثابت نگه‌داشته شده و تولیدکننده هم باید اطاعت امر کند. روند کار تولیدکنندگان مشخص است و نمی‌توانند از دستور عدول کنند، اما در سطح بازار امکان اعمال این نظارت وجود ندارد و در ادامه شاهد کمبود و افزایش قیمت خواهیم بود.

صادرات در انحصار تولیدکنندگان باشد

این کارشناس صنعت تایر ادامه داد: در روزهای اخیر شاهد بودیم که نرخ پژو ۲۰۰۸ در یک روز بیش از ۲۰۰ میلیون تومان افزایش داشته است. قیمت این خودرو در بازار آزاد چقدر با نرخ کارخانه‌ای آن تفاوت دارد؟ واقعیت این است که این‌ همه تقاضا نشان از مصرف بالای خودرو در کشور ندارد و اقتصاد بیمار ما است که چنین رویکردی را ایجاب کرده و مردم برای حفظ ارزش دارایی خود اقدام به خرید خودرو می‌کنند و تقاضا در بازار این محصول بالا می‌رود. در این اقتصاد بیمار، تبدیل ریال به کالا برای حفظ ارزش دارایی، پدیده مخربی است که در حال رخ دادن است. همین اتفاق در بازار تایر نیز در حال رخ دادن است؛ یعنی عده‌ای این محصول را خریداری و انبار می‌کنند تا در آینده بتوانند گران‌تر به فروش برسانند، وگرنه عرضه و تقاضای تایر در کشور متناسب است و اگر مبدأ تولید را در نظر بگیریم، تناسب عرضه و تقاضا به‌هم نخورده است.

تنها در ادامه با تاکید بر اینکه کمبود موجود در بازار به اقتصاد بیمار ما برمی‌گردد، گفت: کمبودی که در حال‌ حاضر در بازار وجود دارد، ناشی از ایجاد تقاضای کاذب است. این تقاضای کاذب هم دو علت دارد؛ یکی مربوط به کاهش مداوم ارزش ریال است که باعث شده تقاضا برای خرید اقلام مختلف افزایش پیدا کند و با هدف حفظ ارزش دارایی به‌عنوان نمونه صرف خرید تایر شود. موضوع دوم که بحث قابل‌توجهی است به وضعیت صادرات تایر مربوط می‌شود. صادرات تایر برای هر کسی که کارت بازرگانی در اختیار دارد، آزاد است و محدودیتی در این زمینه وجود ندارد. این نوع صادرات به‌دلیل صرفه ارزی انجام می‌شود و صادرکننده برای اینکه از نرخ تایر سود ببرد، اقدام به صادرات نمی‌کند. صادرکننده از تبدیل ریال به ارز سود می‌برد؛ یعنی از نرخ ارز منتفع می‌شود؛ از این ‌رو اقدام به جمع‌آوری تایر از بازار و صادر کردن آن می‌کند.

سخنگوی انجمن صنعت تایر ایران خاطرنشان کرد: انجمن بارها تقاضا کرده صادرات تایر در انحصار تولیدکنندگان تایر باشد؛ یعنی صرفا تولیدکنندگان بتوانند تایر صادر کنند تا هم بازارهای صادراتی از دست نرود، هم محصول تولیدی ما مهجور نماند و تحت کنترل و نظارت درستی این صادرات انجام شود و همچنین تقاضای داخلی و صادرات در تعادل قرار بگیرند. در نهایت گوش شنوایی برای این پیشنهاد انجمن نبود و اقدامی در این زمینه انجام نشد و همچنان صادرات تایر برای تمام دارندگان کارت بازرگانی آزاد است‌. این مورد در کنار قاچاق، بازار تایر را آشفته کرده است. متاسفانه زمینه برای قاچاق معکوس تایر هم وجود دارد. تایر را از مسیر قاچاق خارج می‌کنند که با هر قیمتی هم بفروشند و ارز را برگردانند، سود خواهند کرد.

وی افزود: میزان صادرات تایر در کشور قابل‌توجه نیست، زیرا از سال ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۰ صادرات تایر ممنوع بود و تازه امسال اجازه صادرات تایر داده شده است. ممنوعیت صادرات باعث شد تایرسازان از بازارهایی که به‌دست آورده بودند و سرمایه‌گذاری و شبکه توزیع ایجاد کرده بودند، دور شوند. سال‌ها حضور نداشتن در بازارهای صادراتی باعث شده رقبا جای تایرسازان ایرانی را در این بازارها بگیرند و حالا بازسازی این بازارها برای صادرکنندگان تایر، وقت و سرمایه می‌برد. حال صادرات برای کسی که تایر را صادر می‌کند، صرفا با این هدف که از تبدیل ریال به دلار سود ببرد، چون تایر را به ثمن بخس می‌فروشد، سودآور است؛ یعنی اگر میانگین نرخ هر کیلوگرم تایر ۳ دلار باشد، اگر صادرکننده آن را حتی به نرخ یک و نیم دلار هم بفروشد، سود کرده است.

راهکار چیست؟

تنها در بیان راهکار حل مشکلات مربوط به بازار تایر نیز اظهار کرد: راهکار حل مشکلات کنونی در بازار تایر دو چیز است؛ یکی اینکه صادرات در انحصار تولیدکنندگان تایر باشد و دوم اینکه اجازه دهند تولیدکنندگان تایر محصولات خود را با نرخ عادلانه‌تری به فروش برسانند و مابه‌التفاوت قیمتی که در حال‌ حاضر در بازار وجود دارد، بین تولیدکننده و مصرف‌کننده توزیع شود؛ یعنی بگذارند تولیدکننده تایر، قدری نرخ فروش تایر را بالا ببرد تا برای افزایش ظرفیت تولید، انگیزه پیدا کند و تولید سودآور باشد و جذب سرمایه کند. البته این افزایش ظرفیت باید قابل‌توجه باشد، نه در حد یک تا 2 درصد، بلکه در حدی باشد که از یک سو پاسخگوی بخشی از نیاز کاذب باشد و از سوی دیگر، این امکان فراهم شود که مصرف‌کننده بتواند تایر را ارزان‌تر خریداری کند.

وی ادامه داد: یکی از روش‌هایی که به بهبود وضعیت بازار تایر کمک می‌کند، عرضه تایر در بورس کالاست. اگر تایر در بورس کالا عرضه شود، فاصله مصرف‌کننده و تولیدکننده کم می‌شود، تولیدکننده بیشتر منتفع خواهد شد و مصرف‌کننده هم سود خواهد برد.

تنها در پایان تاکید کرد: در صنعت تایر، امسال رشد تولید داشته‌ایم و امکان افزایش ظرفیت تولید هم ازسوی کارخانجات فراهم است. البته باید انگیزه‌ای برای سرمایه‌گذار فراهم باشد. واقعیت این است که کسب سود برای سرمایه‌گذار در اولویت است و اگر قصد داریم در صنعت و بازار تایر شاهد اتفاقات خوبی باشیم باید به این موضوع مهم توجه کنیم که هدف هر فعالیت اقتصادی کسب سود است و در این اصل، هیچ ‌تردیدی وجود ندارد. وضعیت صنعت تایر از نظر درآمد و سود به‌صورتی است که حتی به فعالان این بخش وام‌هایی در مبالغ بالا برای اجرای طرح‌های توسعه‌ای تعلق نمی‌گیرد، چراکه براساس محاسبات بانک‌ها، برگشت سرمایه در این صنعت معقول نیست.

وزارت صمت بر بازار تایر نظارت کند

داوود سعادت‌نژاد، کارشناس بازار تایر نیز درباره وضعیت بازار تایر و اینکه در روزهای اخیر در این بازار شاهد کمبود عرضه بوده‌ایم به صمت گفت: متاسفانه تایرسازان به‌نحوی عمل کرده‌اند که منجر به مشکلات کنونی شده است. کارخانجات، عرضه محصولات‌شان را به‌صورت حواله‌ای و سبدی انجام می‌دهند که در این روند عرضه در بازار کم می‌شود. در حال ‌حاضر، بازار تایر بسیار نابسامان است و نرخ یک جفت تایر پراید به ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان رسیده، در حالی که نرخ دولتی آن یک میلیون و ۷۰ هزار تومان است.

وی افزود: از ظواهر امر چنین برمی‌آید که دو عامل منجر به بروز چالش‌های کنونی در بازار تایر شده است؛ یکی از این موارد مربوط به عدم‌ نظارت نهادهای متولی است و دوم اینکه بازار اسفند، بازار شب عید است و آشفتگی‌های خود را دارد.

این کارشناس بازار تایر ادامه داد: کارخانجات تولید دارند و در حال فعالیت هستند، اما محصولات‌شان را توزیع نمی‌کنند و البته افزایش قیمتی هم از سوی تولیدکنندگان تایر انجام نشده است. به‌نظر می‌رسد عرضه تایر به بازار کم شده تا تقاضا افزایش یابد و در شرایطی که بازار تشنه محصول است بتوانند نرخ تایر را افزایش دهند.

وی ادامه داد: اگر صادراتی در بخش تایر داریم، مربوط به تایرهایی است که در داخل تقاضا ندارند و تایرهایی که در داخل بازار دارند، صادر نمی‌شوند. البته سال‌هاست صادراتی در این بخش نداشته‌ایم و اگر هم صادراتی بوده، مربوط به مازاد نیاز بازار است که به کشورهایی مانند افغانستان و عراق انجام می‌شود.

سعادت‌نژاد در پایان با اشاره به اینکه به هر حال هر مشکلی راهکاری دارد، گفت: برای اینکه کمبود بازار تایر برطرف شود، دو راهکار داریم؛ یکی اینکه تایر رینگ ۱۳ و ۱۴ و پراید را در بازار بیشتر عرضه کنند، چون متقاضیان این تایرها زیاد هستند و با عرضه این تایرها تا حدی از التهابات بازار کاسته خواهد شد و دوم اینکه وزارت صمت نظارت کند تا تولیدکنندگان تایر، کل تولیدات خود را برای رفع نیاز متقاضیان به بازار عرضه کنند.

سخن پایانی

به‌گفته فعالان بازار، تولید و توزیع تایر در کشور همچنان طبق روال گذشته ادامه دارد، اما عده‌ای به‌علت تفاوت شدید نرخ ارز نیمایی و آزاد، تایرهای دولتی موجود در بازار را جمع‌آوری و به کشورهای همسایه قاچاق می‌کنند. کاهش روزبه‌روز ارزش ریال و به‌تبع آن افزایش نرخ مواد اولیه، باعث بالارفتن نرخ تمام‌شده تولید تایر شده است. در این میان به‌سبب افزایش هزینه‌ها، درخواست افزایش نرخ و انحصار صادرات این محصول توسط تولیدکنندگان تایر ارائه شده و این‌گونه مطرح می‌شود که اگر صادرات تایر در انحصار تولیدکنندگان باشد، انگیزه تولید، سرمایه‌گذاری، جذب نقدینگی از بانک‌ها، توسعه صنعت تایر و همچنین تامین نیازهای روزافزون تایر در کشور افزایش پیدا خواهد کرد. به‌نظر می‌رسد بازار تایر در چند بخش دچار مشکلاتی است که به‌راحتی قابل حل است و انتظار می‌رود متولیان امر به‌سرعت در این بازار وارد عمل شوند و با اقدامات موثر و تدابیر لازم، از تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان بازار تایر حمایت کنند.