حمایت تمام قد از دانش‌بنیان‌ها
جهش دانش‌بنیان و مانع‌زدایی از تولیددر سال ۱۳۸۹، نخستین قانون مرتبط با دانش‌بنیان‌ها مبنی بر «قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات» در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید.
ماحصل تلاش‌های اکوسیستم نوآوری و فناوری کشور حول قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان، فعالیت بیش از ۶، ۷ هزار شرکت دانش‌بنیان با فروش سالانه حدود ۳۰۰ هزار میلیارد تومان بود و اکنون این دانش‌بنیان‌ها در مرحله تبدیل‌شدن به یک بازیگر جدی اقتصادی هستند.باتوجه به ظرفیت دانش‌بنیان‌ها و افزایش گستره فعالیت‌های‌شان در راستای رفع نیازهای کشور، باید در ظرفیت‌های قانونی برای زیست‌بوم نوآوری و فناوری، تجدیدنظر و بازبینی می‌شد؛ بر همین اساس در سال ۱۳۹۹ قانون جدیدی با عنوان «طرح جهش تولید دانش‌بنیان» به مجلس شورای اسلامی ارائه شد. این قانون باتوجه به تجربیات اجرای قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان با هدف رفع موانع موجود و تامین الزامات موردنیاز برای رشد اقتصادی حوزه دانش‌بنیان تدوین شده است. مهدی الیاسی، معاون سیاست‌گذاری و توسعه معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در گفت‌وگو با ایسنا از آخرین وضعیت طرح، اهمیت اجرا، وظیفه معاونت علمی در اجرای طرح و نحوه همکاری با ارگان‌ها و وزارتخانه‌ها سخن گفته است. در ادامه بخش‌هایی از این گفت‌وگو را می‌خوانید.
طرح جهش تولید دانش‌بنیان ۲۰ ماده دارد که سال ۱۳۹۹ راهی مجلس شد و مورد تایید نمایندگان مجلس قرار گرفت.
اکنون این طرح در مرحله رفع ایرادات قانونی موردنظر شورای نگهبان قرار دارد.
حمایت از توسعه ساخت داخل شرکت‌های دانش‌بنیان، معافیت از ترک تشریفات قانون مناقصه در شرایط تحریم، اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه، عدم‌رقابت شرکت‌های دولتی با شرکت‌های دانش‌بنیان، گسترش حمایت‌ها و مشوق‌های مالی، اجازه واگذاری دستاوردهای پژوهشی دانشگاه‌ها به محققان، توسعه فعالیت پارک‌های علم و فناوری، توسعه حمایت‌های دولتی از شرکت‌های خلاق و... بخشی از مواردی است که در طرح جهش تولید دانش‌بنیان می‌تواند به توسعه هرچه سریع‌تر شرکت‌های دانش‌بنیان کمک کند.
الزامات تدوین طرح جدید برای حمایت و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان چه بوده و ظرفیت این طرح برای فعال‌تر کردن زیست‌بوم فناوری چیست؟
قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری و اختراعات در سال ۱۳۸۹ نگاشته شد و به تصویب مجلس رسید.
از آن زمان تاکنون شرکت‌های دانش‌بنیان رشد چشمگیری داشته‌اند، به‌طوری که گردش مالی زیادی دارند و همچنین تعداد آنها بسیار زیاد شده است؛ بنابراین نیاز بود قوانین جدیدی براساس شرایط موجود تدوین شود.
تحریم‌ها و برخی قوانین دست‌وپاگیر نیز مسبب ایجاد قانون جدیدی شده که بتواند چالش‌های کشور را رفع کند. از این رو می‌توان گفت قانون جهش تولید دانش‌بنیان تکامل‌یافته قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان است. این قانون می‌تواند اتکا به توان داخلی و شرکت‌های دانش‌بنیان را بیش از گذشته کند تا اثرات آن را در اقتصاد دانش‌بنیان ببینیم.
درباره بندهایی از قانون جهش تولید دانش‌بنیان که مربوط به مانع‌زدایی هستند، توضیح می‌فرمایید؟
تاکنون شرکت‌های دانش‌بنیان برای استقرار، باید مالک یک دفتر اداری بودند که این خود یکی از موانع شرکت‌های دانش‌بنیان بود اما براساس یک بند طرح جهش تولید دانش‌بنیان، این شرکت‌ها می‌توانند در تعامل با شهرداری‌ها و شورای شهر تهران، بدون تغییر کاربری مانند وکلا و پزشکان در دفاتر کار فعالیت کنند.
مطالبات شرکت‌ها از ارگان‌های دولتی از دیگر موانعی بوده که قانون در این زمینه، دست و پای دانش‌بنیان‌ها را بسته بود و آنها نمی‌توانستند پروژه جدیدی را آغاز کنند، زیرا نیاز به وثیقه بود. در قانون طرح جهش تولید دانش‌بنیان که مربوط به مانع‌زدایی می‌شود، مصوب شده مطالبات قبلی شرکت‌ها از دستگاه‌های دولتی می‌تواند به‌عنوان وثیقه تلقی شود و دستگاه‌های اجرایی مکلفند در صورت درخواست شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و واحدهای فناور مستقر در مراکز رشد و پارک‌های علم و فناور، این وثایق را بپذیرند و شرکت این بدهی دستگاه دولتی را به‌عنوان وثیقه استفاده کند تا پروژه بعدی اجرا شود.
اجرای طرح جهش تولید دانش‌بنیان چگونه برای شرکت‌های مبتنی بر فناوری فرصت‌سازی می‌کند؟
بخش دیگر طرح جهش تولید دانش‌بنیان «فرصت‌سازی» است که ظرفیت جدیدی برای شرکت‌های دانش‌بنیان فراهم می‌کند. فرصت‌سازی عمدتا در بخش تامین مالی، سرمایه‌گذاری و بازارسازی با حضور بانک‌ها، نهادهای سرمایه‌گذاری، بورس و... علاوه بر صندوق‌های پژوهش و فناوری و صندوق نوآوری و شکوفایی شکل می‌گیرد. به‌واسطه تامین مالی‌های جدید برای شرکت‌های دانش‌بنیان فرصتی فراهم می‌شود که بتوانند تولید برپایه دانش بیشتری داشته باشند. نکته مهمی که در این طرح دیده شده مربوط به اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه است. ما طبق قانون می‌توانیم از فعالیت‌های دانش‌بنیان حمایت کنیم که یکی از مصادیق آن حمایت‌های مالیاتی از جنس فرصت‌سازی است.
اقتصاد کشور نیازمند نوآوری و فعالیت دانش‌بنیان در شرکت‌های بزرگ در بخش‌های اصلی است. در قانون فعلی دانش‌بنیان، امکان حمایت از طرح‌های تحقیق و توسعه در شرکت‌های بزرگ را نداریم. این نکته ضرورت دانش‌بنیان‌بودن شرکت‌ها برای تحقیق و توسعه و حمایت از آنها را یادآوری می‌کند، اما باتوجه به اینکه شرکت‌های بزرگ هم می‌توانند با تحقیق و توسعه تنوع محصولی و ارزش‌افزوده دانشی داشته باشند، نیاز بود حمایتی برای آنها در این زمینه وجود داشته باشد؛ یعنی این شرکت‌های بزرگ صنعتی می‌توانند در دل خود یک واحد تحقیق و توسعه راه‌اندازی کنند.
از جمله تسهیلاتی که برای این شرکت‌ها در راستای راه‌اندازی واحدهای تحقیق و توسعه در طرح جهش تولید دانش‌بنیان مدنظر قرار گرفته، این است که معادل هزینه انجام‌شده برای فعالیت‌های تحقیق و توسعه، به‌عنوان اعتبار مالیاتی با قابلیت انتقال به سنوات آتی به شرکت‌ها و موسسات متقاضی اعطا و معادل آن از مالیات قطعی‌شده سال انجام، هزینه مذکور یا سال‌های بعد کسر می‌شود.
این ماده، شرکت‌های بزرگ را تشویق کرد تا به حوزه‌های اولویت‌دار فناوری موردنیاز کشور وارد شوند. این بند در قانون طرح جهش، ایجاد واحدهای تحقیق و توسعه در شرکت‌های بزرگ صنعتی را نشانه گرفته است. بدین‌واسطه این شرکت‌ها از علم افراد متخصص و فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های برتر بهره می‌برند و همین نیز باعث اشتغال آنها می‌شود.
تاکنون در چه حوزه‌هایی، اتکای بیشتری به پژوهشگران داخلی شده و پیش‌بینی می‌کنید براساس طرح جدید چه حوزه‌هایی بیشتر مورد توجه قرار بگیرند؟
تاکنون حوزه‌های سلامت، دیجیتال و فناوری اطلاعات به‌عنوان بخش‌های پیشروی دانش‌بنیان توانسته‌اند نیاز کشور را برطرف کنند تا وابستگی کمتری به کشورهای خارجی داشته باشیم. در واقع در این حوزه‌ها، مزیت بهتری داشتیم و شرکت‌های دانش‌بنیان هم در این حوزه توانمندتر بوده‌اند. بیشترین تولیدات فناوران داخلی در حوزه‌های دفاعی و انرژی بوده تا کمترین میزان واردات را داشته باشیم. نفت، حمل‌ونقل، کشاورزی، آب و محیط‌زیست و صنایع غذایی از جمله بخش‌های نیازمند توجه بیشتر به فعالیت دانش‌بنیان هستند.
تاثیر طرح جهش تولید دانش‌بنیان در کاهش واردات محصولاتی که دانش‌بنیان‌ها توانایی تولید آنها را دارند و افزایش صادرات این محصولات چگونه است؟
طرح جهش تولید دانش‌بنیان تلاش دارد موانعی را که بر سر راه حوزه‌های فناوری قرار دارد، بردارد تا در همه حوزه‌ها بتوانیم متکی به پژوهشگران کشور، نیاز را در داخل رفع کنیم و وابسته به خارجی‌ها نباشیم. یکی از بندهای این طرح، وارد نکردن محصولاتی است که در کشور به تولید می‌رسند یا توانایی تولید آن وجود دارد. براساس ماده یک این طرح، دولت و بخش‌های دولتی موظفند همه واردات بالای یک میلیون دلار را شناسایی و با همکاری شورای فناوری طرح جهش تولید دانش‌بنیان این نیاز را رفع کنند.
در واقع یکی از اثرات مهم این طرح در کاهش واردات محصولات ارزبر و اولویت‌دار کشور است. همان‌طور که در اپیدمی کرونا، سالانه صدها میلیون دلار در حوزه سلامت با تولید محصولات دانش‌بنیان پزشکی صرفه‌جویی اتفاق افتاد، می‌توان این میزان را در حوزه‌های دیگر، بیشتر محقق کرد.
گسترش تولیدات دانش‌بنیان‌ها در حوزه‌های مختلف نیاز به تامین مالی قوی و تسهیلات خوب دارد که در طرح جهش تولید دانش‌بنیان به خوبی این موضوع دیده شده است.
نحوه خدمت‌رسانی نهادهای مالی ارائه‌دهنده تسهیلات دانش‌بنیان مانند صندوق نوآوری و صندوق‌های پژوهشی به چه شکل خواهد بود؟
در طرح جهش تولید دانش‌بنیان برای این صندوق‌ها هم بندهای خوبی در نظر گرفته شده است؛ به‌طوری که می‌توانند با نهادهایی مانند بورس، بانک و... همکاری کنند و تسهیلات خوبی را در اختیار دانش‌بنیان‌ها قرار دهند. در واقع فرصت‌سازی و مانع‌زدایی خوبی برای فعالیت بهتر صندوق نوآوری و صندوق‌های پژوهش و فناوری در طرح جهش دیده شده که مربوط به تقویت نظام مالی است. بندی که در این باره وجود دارد بر تعاریف جامع‌تری از وظایف صندوق‌ها تاکید کرده که بیشتر می‌توانند نقش ضمانتنامه بازی کنند و وثایق آنها در فرآیندهای تجاری‌سازی پذیرفته می‌شود.
براساس این بند، بانک‌ها و موسسات مالی-اعتباری و شرکت‌ها و موسسات تابعه و وابسته به نهادهای عمومی غیردولتی، نهادهای انقلاب اسلامی و نیروهای مسلح جمهوری اسلامی مجازند در تضامین اعتباری و تضامین مربوط به فرآیند ارجاع کار، خرید انواع کالا و ماشین‌آلات، معاملات پیمانکاری، انجام تعهدات، پیش‌پرداخت و حسن انجام کار، ضمانتنامه‌های صادره توسط صندوق نوآوری و شکوفایی و صندوق‌های غیردولتی پژوهش و فناوری را بپذیرند. همچنین صندوق‌های پژوهش و فناوری و صندوق نوآوری به‌عنوان بازیگران اصلی نظام نوآوری می‌توانند تعامل خوبی با بانک‌ها، بورس و دستگاه‌های مختلف داشته باشند و اینها می‌تواند تسهیلگر باشد.
منبع تامین اعتبار این سرمایه کجاست؟
قرار است منبع این سرمایه، عوارض مربوط به واردات و خام‌فروشی باشد. در واقع صندوق نوآوری و صندوق‌های پژوهش و فناوری هم از نظر تقویت منابع و هم از جهت همکاری با نظام‌های مالی مانند بورس و بانک جایگاه بهتری پیدا می‌کنند و امکان مشارکت تامین سرمایه بیشتری خواهند داشت. همه این اتفاقات باعث می‌شود تعداد بیشتری از شرکت‌های دانش‌بنیان از تسهیلات صندوق‌ها بهره‌مند شوند
