کیـفیـت متفاوت بـازنشـسـتگی در جهان
دغدغه کیفیت زندگی افراد در دوران بازنشستگی، در دهه‌های اخیر پررنگ‌تر شده است؛ تا سال‌های پیش به‌ویژه در زمانی که هنوز حجم مهاجرت مردم از محدوده‌های روستایی به مناطق شهری زیاد نبود، بیشتر افراد نیازی برای آینده‌نگری جدی احساس نمی‌کردند.
با خالی تر شدن حومه های شهری، سرعت گرفتن سرعت زندگی در کلانشهرها و همچنین شکل گیری نوسانات جدی در اقتصاد کشورهای مختلف، نگرانی از آینده و منبع درآمد افراد، تبدیل به چالشی جدی شد. بیمه های طراحی شده توسط دولت ها به منظور حمایت مالی شاغلان در دوران بازنشستگی، تولد بیمه نامه های جدید توسط شرکت های بیمه ای خصوصی و سایر موارد اجتماعی این چنینی، همگی پس از شدت گرفتن مشکلات مالی بازنشستگان رخ دادند. با ورود جهان به رده میانسالی و کاهش نرخ زاد و ولد در بیشتر کشورهای جهان، کارشناسان اقتصادی پیش بینی می کنند در آینده ای نزدیک، با جمعیت بالای سالمند و افراد بازنشسته مواجه خواهیم بود و دولت ها باید برای این مسئله آینده نگری موثر و کارآمد داشته باشند. در حال حاضر رویکرد کشورها نسبت به جامعه بازنشسته خود متفاوت است و هر یک روندی متفاوت برای حمایت از این بخش مهم جامعه به کار گرفته اند. صمت در این گزارش، به بررسی رویکرد کشورها برای مدیریت و حمایت جامعه بازنشسته خود پرداخته که در ادامه می خوانید.
بحران مشاغل کاذب به دلیل فقر
یکی از مهم ترین دغدغه های دوره بازنشستگی، درآمد و مسائل اقتصادی است. تمامی افراد با شرایط مالی و مزایای تامین اجتماعی یکسانی بازنشسته نمی شوند و همین مسئله بخش زیادی از افراد را به سمت بازگشت به فضای کاری سوق می دهد. در ظاهر، افراد بازنشسته نمی توانند در سازمان های دولتی مجدد مشغول به کار شوند، از این رو در سازمان های خصوصی و مشاغل کاذب به روی بازنشستگان باز است. به طور معمول، بازنشستگان در موقعیت های شغلی مانند نگهبانی، نیروی خدماتی و سایر مشاغل این چنینی مشغول به کار می شوند. افرادی که نتوانند در این موقعیت ها نیز شغلی برای خود بیابند، در صورت نیاز شدید مالی به مشاغلی کاذب مانند دستفروشی روی آورده و این نوع کار، نشان از نیاز بالای این افراد به درآمد است. در این میان، افرادی که سابقه بیمه مناسبی نداشته یا به دلیل از کارافتادگی، بیماری و سایر مشکلات این چنینی بیشتر درگیر مشکلات معیشتی باشند، احتمال روی آوردن آنها به مشاغل سطح پایین تر، بیشتر است. اگر رویکرد مدیران کشورهای اروپایی در رابطه با مسئله بازنشستگی را با رویکرد مدیران در ایران مقایسه کنیم، خواهیم دید شرایط بازنشستگی در کشور از حد استانداردی که می تواند زندگی افراد را تامین کند، بسیار بدتر و حتی وخیم تر است. چندی پیش، شاهد تنش های جدی در صندوق بازنشستگی کشوری میان مدیران و بازنشستگان این صندوق بودیم که در نهایت به درگیری های فیزیکی منتج شد. نبود مدیریت صحیح در امور بازنشستگی، فسادهای مالی، ناتوانی در سرمایه گذاری های صحیح با منابع مالی موجود، بی برنامگی مدیران وقت، تورم مهارنشدنی و سایر مسائل این چنینی، بخش زیادی از بازنشستگان و حتی ازکارافتادگان را در ایران، مجبور به کار کردن مجدد می کند.
رتبه نخست اروپا در حمایت از بازنشستگان
براساس آمارهای موجود، کشورهای ایسلند، هلند، دانمارک، رژیم صهیونیستی، فنلاند، استرالیا، نروژ و سوئد در رتبه های نخست بهترین کشورهای جهان برای ارائه حمایت به بازنشستگان قرار دارند. به بیان دیگر، اروپا، سردمدار حمایت و خدمات دهی به بازنشستگان است. به گزارش cnbc . com ، براساس قوانین اروپایی، کسانی که حداقل ۳۸ سال حق بیمه پرداخت کرده اند، می توانند در ۶۴ سالگی بازنشسته شوند. از سویی دیگر، افرادی که حداقل ۴۱ سال و ۱۰ ماه (زنان) یا ۴۲ سال و ۱۰ ماه (مردان) حق بیمه پرداخت کرده اند، می توانند بدون در نظر گرفتن سن، بازنشسته شوند. هرچند قوانین مربوط به سن بازنشستگی در برخی کشورهای اروپایی متفاوت بوده و در برخی کشورها مانند لیتوانی، تا سال ۲۰۲۵ ، سن بازنشستگی برای مردان و زنان ۶۵ سال خواهد بود. باوجود این تفاوت ها، وجود روندی سالم برای حمایت از افراد در دوران بازنشستگی و حتی ازکارافتادگی، از ویژگی های بارز و مهم دولت های اروپایی است و این رویکردها، اروپا را از سایر جهان جدا می کند.
سیستم های کارآمد برای دوران بازنشستگی
ایسلند ترکیبی سالم از حقوق بازنشستگی بخش دولتی و خصوصی دارد. در این کشور، برای استفاده کامل از حقوق بازنشستگی سالمندی، باید حداقل ۴۰ سال حق بیمه پرداخت یا تا سن ۶۷ سالگی، حداقل ۱۶ سال در این کشور زندگی کرده باشید. غیر از حقوق بازنشستگی، ایسلند برنامه هایی را برای حمایت بهتر از بازنشستگان خود تدارک دیده که این برنامه ها، در رابطه مستقیمی با درآمد حاصل از حق بازنشستگی افراد دارد. هرچه حق بازنشستگی افراد بیشتر باشد، برنامه های بازنشستگی کمتر می شوند و مبالغ پرداختی اضافی محدودتر خواهند شد.
هلند پس از ایسلند، رتبه دوم بهترین کشور برای زندگی بازنشستگان را دارد. براساس آمار وب سایت کمیسیون اروپا، سیستم بازنشستگی هلند از 3 بخش تشکیل شده است: قانون عمومی مستمری های سالمندی ( AOW )، تعهدات مستمری تکمیلی از طریق کارفرما و در نهایت سیاست های بازنشستگی تکمیلی فردی. به این ترتیب، هلند سیستم ّهای متعدد و کارآمدی را براساس خواست و نیاز افراد برای زندگی در دوران بازنشستگی تعبیه کرده است.
دانمارک رتبه سوم این فهرست را به خود اختصاص داده؛ نمره کلی این کشور در ارائه خدمات به بازنشستگان، از ۱۰۰ ، ۸۲ و امتیاز قابل توجهی است. به گفته کمیسیون اروپا، این کشور به بازنشستگان این امکان را می دهد که یک تا ۳ سال پیش از رسیدن افراد به سن بازنشستگی عمومی، بازنشستگی پیش از موعد دریافت کنند.
دریافت مستمری در آلمان برای تربیت فرزند
آلمان یکی از کشورهای اروپایی است که سیستم قدرتمندی را برای حمایت از بازنشستگان خود طراحی کرده است. در سیستم بازنشستگی آلمان، یک سهم بازنشستگی اجباری و عمومی وجود دارد که معادل ۱۸ . ۶ درصد از درآمد ناخالص افراد است. این نوع سیستم بازنشستگی Gesetzliche Rentenversicherung نام دارد. از زمانی که آلمان نخستین سیستم تامین اجتماعی خود را در سال ۱۸۸۹ تاسیس کرد، بیمه بازنشستگی عمومی و مستمری فعلی بازنشستگان از حق بیمه ای که افراد پیش از بازنشستگی پرداخت می کنند، تامین می شود. در حال حاضر حدود ۸۵ درصد از نیروی کار در آلمان، از حق بیمه بازنشستگی عمومی ( gesetzliche Rentenversicherung ) برخوردار هستند. کارمندان دولت که حدود ۹ درصد از نیروی کار را تشکیل می دهند، دارای سیستم بازنشستگی ویژه خود هستند و افراد خوداشتغال که به طورتقریبی ۹ درصد از نیروی کار شاغل در آلمان را شامل می شوند، بیمه های شخصی دارند.
به طورکلی اگر فردی بیش از ۶۰ ماه در آلمان کار و حق بیمه پرداخت کرده باشد، پس از رسیدن به سن رسمی بازنشستگی در این کشور، مستمری دریافت خواهد کرد. مبلغی که مردم آلمان به عنوان حق بازنشستگی دریافت می کنند، براساس مولفه های مختلفی متغیر است و هرچه خدمات اجتماعی فرد در طول دوران پیش از بازنشستگی بیشتر باشد، حق بازنشستگی بیشتری دریافت خواهد کرد. به عنوان مثال، اگر یک فرد، فرزندی را از ابتدای تولد تا زمان ۳ سالگی او بزرگ کرده باشد، بدون نیاز به کار در آلمان، مستحق دریافت مستمری آلمانی است؛ بازنشستگی برای مدت زمان صرف شده برای تربیت کودک، مهم ترین نکته ای است که در سازکار سیستم حق بازنشستگی کشور آلمان وجود دارد.
بازگشت ۸۰ درصد بازنشستگان امریکایی به کار
برخلاف اروپا که سیستمی کارآمد را برای حفظ کیفیت زندگی افراد پس از بازنشستگی ارائه داده، بازنشستگان در نقاط مختلف جهان شرایط متفاوتی دارند. گزارش اخیر AARP با استناد به داده های وب سایت Indeed استخدام نشان داد که ۱ . ۷ میلیون امریکایی که در سال ۲۰۲۱ بازنشسته شده ، به فضای کاری بازگشته اند. AARP یک گروه مطالعاتی در ایالات متحده است که روی مسائل مربوط به افراد بالای 50 سال تمرکز دارد. آماری کلی تر که توسط شبکه Encore بوستون انجام شده، نشان می دهد به طورمیانگین بیش از ۸۰ درصد افراد در امریکا پس از بازنشستگی مجدد مشغول به کار می شوند. ۴۹ درصد این افراد کارهای پاره وقت انجام می دهند و ۱۲ درصد آنها به کارهای تمام وقت روی می آورند. بخشی از این بازنشستگان، کارهای ترکیبی (ترکیب مشاغل پاره وقت و تمام وقت) را انتخاب می کنند و دسته ای دیگر کارهای از راه دور انجام می دهند. اگر به سایر کشورهای جهان نیز نگاهی بیندازیم، می بینیم در کشورهایی که مشکلات اقتصادی بیشتر است و دولت ها سیستم های کارآمدی را برای تامین بازنشستگان طراحی نکرده اند، افراد پس از بازنشسته شدن، مجدد به کار باز می گردند.
داده های نظرسنجی سایت Joblist نشان می دهد ۲۷ درصد از کسانی که پس از بازنشستگی مجدد به سر کار بازگشته اند، مشکلات مالی داشته و به دلیل نیاز، این تصمیم را اتخاذ کرده اند. قابل توجه آنجا است که ۲۱ درصد از بازنشستگان شاغل، ترس خود از آینده و تورم های احتمالی را دلیل اشتغال خود در دوران بازنشستگی اعلام می کنند. با این حال، بخش زیادی از افراد در امریکا و کشورهای اروپایی، به دلیل مشکلات مالی به سر کار بازنگشته و این نکته مهمی است که باید به آن توجه کرد.
حفظ سلامت روان، هدف کار مجدد
نه تنها در امریکا، بلکه در کشورهای آسیایی به ویژه خاورمیانه نیز افراد تمایل زیادی به بازگشت به کار پس از بازنشستگی دارند. به گزارش thestreet . com ، در هر کشوری که مشکلات اقتصادی بیشتر باشد، کفه دلایل مالی برای بازگشت به کار سنگین تر است. اما تنها این موضوع، محرک افراد نیست و وابستگی بازنشستگان به مشاغل نیز از عوامل کار کردن بازنشستگان است. برای بسیاری از بازنشستگان، بازگشت به کار، راهی برای بازگشت به جامعه یا صنعت است و نمی توان این موضوع را نادیده گرفت. افسردگی هایی که گاه سراغ برخی بازنشستگان می آید، به دلیل دور شدن از جامعه و تغییر ناگهانی سبک زندگی افراد است و بخشی از آنها برای حفظ سلامت روان خود، کار کردن را ترجیح می دهند. بازنشستگان بیشتر در سازمان های خصوصی کار می کنند و تنها این نوع بنگاه ها پذیرای آنها هستند. اگر افراد پیش از بازنشستگی جایگاهی ویژه در امور مدیریتی داشته باشند، مدیران و روسای سازمان های دولتی و خصوصی از آنها به عنوان مشاور استفاده می کنند. استفاده کردن از تجربیات افراد بازنشسته در جای درست، می تواند برای سازمان ها موثر واقع شود. باوجود برخی مزایای حضور بازنشستگان در صنعت و فضای کاری، امریکا به منظور کنترل کردن فعالیت این افراد، قوانین مالیاتی و محدودیت های درآمدزایی را وضع کرده است، به نحوی که اگر یک بازنشسته دارای مجموع درآمدی بیش از یک آستانه مشخص باشد، ممکن است مزایای تامین اجتماعی او مشمول مالیات شود.
سخن پایانی
بازگشت افراد بازنشسته به فضای کاری در کشورهایی که مشکلات اقتصادی دارند، از چندین بعد می تواند بر اقتصاد کلان کشور تاثیرگذار باشد. کاهش دستمزد به دلیل گسترش نیروی کار غیررسمی، کم شدن فرصت های شغلی برای بخشی از جوانان جویای کار و سایر موارد این چنینی، از معایب اقتصادی مهم بکارگیری افراد بازنشسته در موقعیت های شغلی تخصصی و حتی غیرتخصصی است. متاسفانه در ایران، در برخی موارد دیده شده، مدیران سطوح بالای سازمان های دولتی، افراد بازنشسته هستند، اما هیچ نهاد بالادستی به این مسئله توجه جدی ندارد. برخی افراد معتقدند حفظ بازنشستگان در مقام های مدیریتی می تواند بقای یک سازمان را تضمین کند، اما باید در نظر داشت این مسئله، از تربیت نشدن نیروی کار و مدیران لایق جوان سرچشمه می گیرد، بنابراین خلأ در آموزش مناسب افراد برای جایگاه های شغلی رده های بالا، از دیگر ضعف های جدی مدیریت منابع انسانی در ایران به شمار می رود.
همان طور که در گزارش عنوان شد، کشورهای مختلف جهان سیستم های متفاوتی را برای حمایت از قشر بازنشسته خود در نظر گرفته اند که بسیاری از این سیاست ها کارآمد است. به عنوان مثال، کشورهای اروپایی به خدمات اجتماعی که افراد در دوران پیش از بازنشستگی خود برای کمک به سایر بخش های جامعه انجام می دهند، توجه دارند و هرچه افراد در این زمینه پویاتر باشند، می توانند از حق بازنشستگی بیشتری بهره مند شوند. این نوع رویکردها، نشان می دهد که دولت های اروپایی با نیازسنجی صحیح جوامع خود، برای حفظ کیفیت زندگی افراد در دوران میانسالی و کهنسالی، تلاش بسیاری دارند. کشورهایی مانند ایران می توانند برای برون رفت از مشکلات مدیریتی و اقتصادی خود، جوامع موفق در این زمینه را الگوی خود قرار دهند.
