ماشین‌آلات دست‌راست معدنکار است
به‌گفته کارشناسان فعال در حوزه معدن، رفع محدودیت‌های واردات معدنی که درحال‌حاضر درباره آن صحبت می‌شود یا قول می‌دهند که به‌زودی اجرا می‌شود، هنوز به مرحله عملیاتی نرسیده و تغییرات تنها در راستای تسهیل صدور مجوز رخ داده است، اما مشکلات مربوط به واردات ماشین‌آلات، همچنان ادامه دارد و این حوزه که یکی از مهم‌ترین ارکان معدنداری است، با چالش‌هایی بزرگ دست به گریبان است.
یکی از این چالش‌ها که امید معدنکاران را به حل مشکل ناامید کرده؛ عدم‌همکاری بانک مرکزی است. شنیده می‌شود باوجود اینکه معدندار، گمرک و معاونت معدنی هر سه در تلاش هستند تا مشکل ورود ماشین‌آلات و تجهیزات معدنی به کشور هرچه سریع‌تر برطرف شود، اما با الزام ارائه دلار حاصل از صادرات در تالار دوم، معدنداران با کارشکنی بانک مرکزی برای تامین منابع ارزی روبه‌رو هستند. بنابراین، باوجود اینکه ثبت سفارش واردات ماشین‌آلات بیش از ۴۰۰ درصد افزایش داشته، اما واردات واقعی طبق آمار گمرک، تنها چیزی حدود ۱۵درصد افزایش پیدا کرده است. در گزارش امروز صمت، مجید معصومی‌گودرزی و مهدی لطفی‌اصل، ۲ تن از کارشناسان و فعالان حوزه معدن درباره آسیب‌های تداوم وضع موجود در بخش معدن سخن می‌گویند.
کلید رفع محدودیت
مجید معصومی گودرزی، کارشناس و فعال معدنی: اگر استفاده از زیرساخت مناسب را اصلی‌ترین عامل ادامه فعالیت در بخش معدنکاری بدانیم، بدون شک استفاده از ماشین‌آلات به‌روز و پیشرفته یکی از مهم‌ترین این زیرساخت‌ها در بخش معدن است. در واقع می‌توان گفت ماشین‌آلات دست‌راست معدنکار است. بخش عمده فعالیت در معدن به حمل و انتقال مواد معدنی و باطله‌های آن مربوط است و این نکته اهمیت ماشین‌آلات را دوچندان می‌کند. در نتیجه، استفاده از بیل، لودر، بولدوزر و... مستهلک نه‌تنها موجب کند شدن روند تولید و کاهش بهره‌وری خواهد شد، بلکه نرخ تمام‌شده را به‌صورت تصاعدی بالا می‌برد و ضرر و زیان فراوانی برای مجموعه به‌همراه خواهد داشت. علاوه بر این، افزایش نرخ تمام‌شده، معدندار را مجبور به کاهش هزینه‌ها در سایر بخش‌ها می‌کند که متاسفانه معمولا نخستین گزینه، تعدیل نیروی انسانی است. بنابراین باید گفت که واردات ماشین‌آلات روزآمد معدنکاری منجر به تحولی عظیم در بخش معدن و اقتصاد کشور خواهد شد، اما برای رفع محدودیت واردات باید برنامه‌ریزی دقیق و قوانین منعطف و آسانی برای بخش معدن تنظیم و اجرایی کرد. درحال‌حاضر تمامی بخش‌های معدنی از تغییرات ایجادشده در راستای تسهیل واردات ماشین‌آلات در این بخش استقبال کرده‌اند و لازم است که از بانیان این تحول، تقدیر و تشکر کنیم. اما در واقع تاکنون به‌دلیل عدم‌تغییر قوانین و منعطف نبودن و نبودشفافیت، نتیجه موردنظر را به‌همراه نداشته است. در خرید ماشین‌آلات معدنی برای معدندار و در انتخاب ماشین‌آلات و تجهیزات موردنیاز باید آزادی عمل وجود داشته باشد و به‌عبارت‌ساده‌تر، رقابت‌پذیری در بخش ماشین‌آلات معدنی باید کاملا رعایت شود. البته ذکر این نکته لازم است که معدنداران مایل به ضرر و زیان تولیدکننده ماشین‌آلات داخلی نیستند، اما آیا کمیت و کیفیت ماشین‌آلات ساخت داخل، جوابگوی این بخش مهم و تاثیرگذار از اقتصاد کشور هست؟
چالش‌های سیاست جدید
به‌طبع وجود رقابت در کمیت و کیفیت هر بخش موجب ارتقای وضعیت آن صنعت و در نتیجه اقتصاد کشور می‌شود. چالشی که وزارتخانه با آن روبه‌رو است، چگونگی نگاه و جایگاه تولید داخل در این مقوله است. اگر واردات آزاد باشد، معدندار به‌طبع کالای باکیفیت‌تر انتخاب می‌کند که مطمئنا شرکت‌های به‌روز صاحب تکنولوژی در این رقابت برنده خواهند شد و این امر موجب رکود و ضرر تولیدکنندگان داخلی خواهد بود.
بهترین راهکارها
اگر سیاست خود را در این زمینه مشخص کنیم، به‌طبع می‌توان برای دست یافتن به آن بهترین راهکار را یافت. بنابراین، باید ابتدا جواب این پرسش را یافت که آیا کمیت تولید و ظرفیت تولیدکنندگان داخلی جوابگوی نیازهای روزافزون بخش معدن هست؟ پاسخ این سوال منفی است. پس براساس ظرفیت تولید کارخانه داخلی (البته به‌شرط بالا بردن کیفیت تولید) می‌توان شرط گذاشت که ابتدا براساس این ظرفیت خرید انجام گیرد و مابقی درخواست‌ها و نیازهای بخش معدن از خارج کشور تامین شود.
منافع و مزایا
همان‌گونه که مطرح شد، در بخش معدن استفاده از ماشین‌آلات با تکنولوژی روز دنیا اثرات بسیار مثبتی بر روند این بخش در تمامی قسمت‌ها خواهد داشت. وقتی ماشین‌آلات معدنی را نام می‌بریم؛ منظور بیل، لودر، بولدوزر و.... است که این ماشین‌آلات به‌طورمستقیم در روند تولید تاثیر دارند و استفاده از ماشین‌آلات فرسوده بهره‌وری تولید را به‌شدت کاهش می‌دهد و منجر به کاهش کیفیت، افزایش نرخ تمام‌شده و.... خواهد شد. از نکات قابل‌تامل در معادن، حفظ محیط‌زیست در کنار کار معدنی و جلوگیری از ایجاد آلودگی است. برای این مهم، ناچار هستیم که از تجهیزات و ماشین‌آلاتی استفاده کنیم که بتوانند ما را در این فرآیند یاری کنند، نه اینکه خود باعث و عامل ایجاد آلودگی باشند، در نتیجه کاربرد ماشین‌آلات به‌روز در کاهش آلودگی و حفظ محیط‌زیست نقش بسزایی دارند.
وضعیت سوخت و کیفیت
یکی از تهدیدهایی که استفاده از ماشین‌آلات وارداتی جدید را با چالش روبه‌رو می‌کند، ناهماهنگی آنها با سوخت تولید داخلی است. البته این معضل برای تمامی تجهیزات داخلی هم وجود دارد، اما راهکار آن ساده است و با ارتقای کیفیت، سوخت داخل قابل‌جبران است. به‌عبارت‌دیگر، آنقدر جدی و غیرقابل‌حل نیست که به‌عنوان مانعی برای جلوگیری از بازسازی و نوسازی ناوگان معدنی به‌شمار‌اید و نباید بزرگنمایی شود. خلاصه اینکه، ما که نمی‌توانیم ماشین‌آلات کارآمد ساختهشده در کشورهای دیگر را با سوخت داخلی همسان کنیم، بنابراین باید در بالا بردن کیفیت بنزین یا گازوئیل تولید داخل اهتمام کنیم که مطمئنا باید از سوی مراجع ذی‌ربط برنامه‌ریزی شود و اجرای آن سرعت گیرد.
پیشنهادها و راهکارها
یکی از زیباترین و کارآمدترین بخش‌های هر اظهارنظر یا انتقادی، ارائه پیشنهادات سازنده و راهکارهای عملی برای حل مشکلات است و تنها اظهار ناخرسندی یا تکرار مشکلات و گله از آنها نمی‌تواند کمکی به حل مسائل و مشکلات کند. اما ارائه راهکارها کمک می‌کند که از بررسی و اجماع آنها بتوان راهی برای برون‌رفت از چالش‌های بخش صنعت، معدن یا دیگر بخش‌های اقتصادی یافت.
در این زمینه نیز، می‌توان موارد زیر را موردتوجه قرار داد؛ اول رفع محدودیت واردات ماشین‌آلات معدنی است که به‌طوریقین باید موردتوجه قرار گیرد و به‌سرعت برای آن برنامه‌ریزی شود. برای این هدف، برنامه‌ریزی و رفع قوانین منعطف و کارآمد از طرف مراجع و سازمان‌های دخیل در موضوع از جمله ضروریات است. دیگر اینکه، باید به‌منظور شناسایی مسائل و مشکلات این بخش، به‌طورحتم از توان مجموعه‌ها یا افراد حقیقی و حقوقی استفاده کرد و در راستای عارضه‌یابی کلیه فرآیندهای محدودیت‌آفرین اقدام کرد و اثربخشی یا عدم اثربخشی قوانین را موردبررسی قرار داد.
ماهی یا ماهیگیری!
راهکار دیگر، تدوین گزارش‌های توجیه اقتصادی است که نمایانگر منافع و ضرر و زیان حاصل از این موضوع (آزادسازی واردات ماشین‌آلات معدنی) و مقایسه آنها با اعداد و ارقام است، زیرا که اعداد بهترین و گویاترین زبان برای نشان دادن منافع و مضار هر اقدامی هستند. علاوه بر این، بهتر است به‌جای تجویز مسکن‌های موقتی، به‌جد در پی یافتن راه‌حلی اساسی بود و به‌جای ایجاد بازار حمایتی و مصنوعی برای تولیدات داخلی از طریق ممنوعیت واردات، مشکلات هر بخشی را از نظر تکنولوژی مرتفع کنیم و به قول معروف به‌جای ماهی دادن، ماهیگیری را یاد بدهیم و برای بررسی‌های تخصصی و برنامه‌ریزی در این زمینه از NGO ها و متخصصان و مهندسان باسابقه استفاده کنیم. انجام الگوبرداری یا benchmarking از دیگر کشورهایی که پیش از ما این مسیر را پیموده‌اند و در نهایت، می‌توان اجرای مرحله‌ای قانون آزادسازی واردات را پیشنهاد داد. به‌عبارت‌ساده‌تر، در مرحله اول معادن کوچک بخش خصوصی بتوانند در این مسیر وارد شوند و شرکت‌های بزرگ و متمکن گلیم خود را از آب بکشند، تا زمان بالا رفتن توان رقابت‌پذیری شرکت‌های ماشین‌سازهای داخلی، تجهیزات موردنیاز خود را از این شرکت‌ها تهیه کنند.
چالش‌های کمی و کیفی
مهدی لطفی‌اصل، کارشناس و فعال حوزه معدن: ماشین‌آلات معدنی یا محصول کارخانجات تولیدی داخلی است یا از طریق واردات تامین می‌شود و سال‌ها است که تاکید و تکیه فراوانی بر استفاده از محصولات داخلی شده است. با اینکه تجربه‌های گذشته در موضوع تولید ماشین‌آلات معدنی نشان می‌دهد که هرگونه ایجاد محدودیت در مسیر واردات ماشین‌آلات معدنی، تاثیری در افزایش کمیت و کیفیت تولید داخلی ندارد، بنابراین پیشنهاد می‌شود تا زمانی که ماشین‌آلات معدنی باکیفیت و به‌اندازه در کشور تولید نشده است، واردات تسهیل شود و به‌موازات آن، بستر لازم برای بررسی تکنولوژی ساخت این ماشین‌آلات و تجهیزات برای شرکت‌های داخلی فراهم شود. زیرا باید به این نکته اعتراف کرد که باوجود سرمایه‌گذاری سنگین انجام‌شده طی سال‌های گذشته و حمایت‌های فراوان از ماشین‌سازهای داخلی، تولیدکنندگان این بخش نتوانسته‌اند در زمینه جلب رضایت فعالان معدنی موفقیت چندانی کسب کنند و در واقع، امکان استفاده از تولیدات داخلی در حجم، ظرفیت و نرخ مناسب هنوز ایجاد نشده است. از طرف دیگر، به‌دلیل موانع متعدد در مسیر واردات ماشین‌آلات و تجهیزات معدنکاری، تقاضای بازار به‌شدت افزایش یافته و همین امر سبب شده است تا نرخ ماشین‌آلات و تجهیزات موردنیاز برای معدنکاری افزایشی غیرمعقولانه داشت و با اختلاف فاحشی از نمونه‌های مشابه در کشورهای همسایه بیشتر باشد و به‌تبع آن، رقابت‌پذیری کشور در تولید مواد معدنی در مقایسه با کشورهای همسایه دچار آسیب شده است.
فرسودگی و کاهش راندمان
بخش اعظم هزینه‌های ثابت و جاری معدنکاری مربوط به تامین، تهیه و نگهداری از ماشین‌آلات معدنی و تجهیزات جانبی آنها است و آمار نشان می‌دهد که بیش از ۷۰ درصد هزینه‌های عملیات معدنکاری مرتبط با ماشین‌آلات و تجهیزات معدنی است. به‌همین‌دلیل، تامین ماشین‌آلات معدنی روزآمد باعث افزایش توانایی و راندمان در تولید معادن کشور می‌شود و به‌عکس فرسودگی این بخش باعث کاهش راندمان و افزایش هزینه‌های معدنکاری خواهد شد.
حفظ ایمنی و محیط‌زیست
یکی از عوامل ایجاد آلودگی در محیط‌زیست، استفاده از ماشین‌آلات مستعمل و از رده خارج است. به‌عبارت‌دیگر، در صورت نوسازی ناوگان ماشین‌آلات معدنی، سوخت مصرفی واحدهای معدنی نیز به‌شکل قابل‌توجهی کاهش پیدا خواهد کرد. علاوه بر این، بدیهی است که استفاده از ماشین‌آلات معدنی کهنه و فرسوده، سبب ایجاد مخاطرات ایمنی در کارگاه‌های معدنی خواهد شد. بنابراین، بهترین گزینه برای کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی و خطرات محیط کار علاوه بر این افزایش راندمان فعالیت‌های معدنی، استفاده از فناوری‌های نوین در راستای تولید این ماشین‌آلات است. استفاده از تراک‌های خودران در بین شرکت‌های بزرگ معدنی افزایش قابل‌ملاحظه‌ای داشته، همچنین استفاده از ابزار و تجهیزات هوشمند در راستای استخراج معادن روز به روز در حال افزایش است. بنابراین کوتاه‌ترین و کارآمدترین راه برای حل بخش زیادی از مشکلات معدنکاری، تامین ماشین‌آلات و تجهیزات روزآمد و نوسازی ناوگان معدنی است که باعث ایجاد تحول و شکوفایی در این بخش خواهد شد.
سخن پایانی
معدنداران گلایه دارند در زمان طلایی که معدنداران می‌توانستند ماشین‌آلات روزآمد را با نرخ پایین‌تر وارد کنند، با ممنوعیت وزارت صمت روبه‌رو شدند و فرصت از دست رفت و امروز دیگر نمی‌توان با صعود نرخ دلار به‌راحتی اقدام به واردات کرد. امروز هم گفته می‌شود که مسیر واردات باز شده است و در عمل، این بانک مرکزی است که سنگ‌اندازی می‌کند و جلوی واردات را گرفته است؛ پس این معضل چطور حل خواهد شد؟!
