در آخرین روزهای هفته گذشته، تهران میزبان برگزاری اجلاس اتحادیه پایاپای آسیا ( ACU ) بود تا سیاست دلارزدایی کشورهای عضو اتحادیه پایاپای آسیا با جدیت بیشتری دنبال شود. محور اصلی این اجلاس نیز دلار زدایی و کاهش وابستگی به ارزهای تحت سلطه بود. در پایان اجلاس نیز امکان سنجی و بکارگیری ارزهای دیجیتال بانک ‌ های مرکزی برای پرداخت ‌ های برون مرزی مورد بررسی قرار گرفت و از شبکه پیام ‌ رسان بین بانکی کشورهای عضو اتحادیه نیز رونمایی شد. از دیگر موارد مطرح در اجلاس تعیین سبد جدید ارزی کشورهای عضو اتحادیه پایاپای آسیا بود تا شاید گامی در راستای کاهش قدرت ارزهای یورو و دلار در مبادلات تجاری برداشته شود.

اتحادیه ‌ ای برای سوآپ پولی

حدود پنج سال قبل از انقلاب، اتحادیه پایاپای آسیا با هدف ایجاد تسهیلات بازرگانی میان تعدادی از کشورهای آسیا بدون استفاده از ارزهای کلیدی و کمیاب به ابتکار «اسکاپ» به ‌ وجود آمد. اعضای موسس این اتحادیه شامل بانک ‌ های مرکزی ایران سریلانکا، هندوستان، پاکستان، نپال و بنگلادش بودند. با آماده شدن آیین ‌ نامه اجرایی آن انجام معاملات در داخل مکانیسم اتحادیه از نوامبر سال ۱۹۷۵ آغاز شد. در سال ‌ های ۱۹۷۷ تا ۱۹۹۹ به ترتیب بانک ‌ های مرکزی میانمار (برمه سابق) و بوتان به عضویت اتحادیه درآمدند. بانک مرکزی مالدیو به ‌ عنوان نهمین عضو در سال ۲۰۰۹ به اتحادیه پیوست.از اهداف اصلی تشکیل این اتحادیه استفاده از معاملات پایاپای و استفاده از ارزهای محلی برای معادلات میان کشور های عضو می ‌ باشد، امسال بلاروس و روسیه در تلاش هستند تا از عضو ناظر به عضو دائم تغییر وضعیت دهند.از مهم ‌ ترین اهداف تاسیس اتحادیه نیز فراهم کردن تسهیلات برای تسویه چندجانبه پرداخت ‌ های مربوط به معاملات جاری بین ‌ المللی میان کشورهای عضو، استفاده از پول ملی کشورهای عضو در معاملات جاری فی ‌ مابین و به ‌ طبع صرفه ‌ جویی در استفاده از ذخایر ارزی و گسترش همکاری ‌ های پولی و تقویت روابط بانکی برای توسعه فعالیت ‌ های اقتصادی و بازرگانی میان کشورهای منطقه آسیا و اقیانوس آرام و فراهم کردن ترتیبات معاوضه (سوآپ) پولی برای دسترسی موقت اعضا به واحدهای پولی آسیا عنوان شده است.

تلاش ایران برای کاهش نقش دلار در تجارت

اتحادیه پایاپای آسیایی با هدف کاهش نیاز و وابستگی به ارزهای جهانروا به ویژه دلار در دهه ۷۰ میلادی تاسیس شد.در راستای گسترش و تقویت این اتحادیه تلاش هایی به منظور پذیرش سایر کشورها در اتحادیه پایاپای آسیایی انجام شده است در حال حاضر ۹ کشور عضو اتحادیه از زمان تاسیس تاکنون هستند و کشورهای مهمی همچون ایران، هند و پاکستان و دیگر کشورهایی در شبه قاره هند در این اتحادیه حضور دارند. در اجلاس پنجاه و یکم ، علاوه بر حضور ۹ عضو اصلی اتحادیه پایاپای آسیایی کشورهای روسیه، بلاروس، افغانستان و بانک توسعه اسلامی نیر حضور یافتند. رئیس کل بانک مرکزی نیز با اشاره به نقش اعضای این اتحادیه در ایجاد سوآپ ارزی گفت: تنوع ‌ بخشی به سبد ارزی اتحادیه با استفاده از ارزهای محلی کشورهای عضو و سایر ارزهای غیر جهانروا می ‌ تواند به تشویق دلار ‌ زدایی در مبادلات تجاری، حفظ و نگهداری هرچه بیشتر ذخایر مطلوب ارزی اعضا و نیز ایجاد یک چارچوب مؤثر برای تسویه تعهدات بین آنها کمک کند. رئیس شورای پول اعتبار با اشاره به برنامه ‌ های آتی اتحادیه از پیگیری تکمیل پیام ‌ رسان ACUMER با هدف تنوع ‌ بخشی به سبد ارزی اتحادیه خبر داد و گفت: برهمین اساس پیشنهاد امکان ‌ سنجی انجام مبادلات تجاری بین اعضا با استفاده از ارز دیجیتال بانک ‌ های مرکزی کشورهای عضو و اتصال نظام ‌ های پرداخت اعضا به یکدیگر در دستور کار این اتحادیه است. به گفته رئیس کل بانک مرکزی، کشورهای عضو اتحادیه پایاپای آسیا براساس آخرین اطلاعات صندوق بین ‌ المللی پول سهمی در حدود ۱۱ درصد از کل تولید ناخالص داخلی جهان برحسب برابری قدرت خرید را در اختیار دارند که با اضافه شدن کشورهایی نظیر چین، روسیه و بلاروس این سهم به حدود ۲۹ درصد افزایش خواهد یافت. از نگاه جمعیتی نیز کشورهای عضو اتحادیه بیشتر از ۲۵ درصد جمعیت جهان را در خود جای داده ‌ اند که با اضافه شدن کشورهای چین، روسیه و بلاروس این میزان به بیش از ۴۵ درصد خواهد رسید. براساس آخرین اطلاعات بانک جهانی سهم کشورهای اتحادیه پایاپای آسیا از کل تجارت جهانی در حدود ۳ . ۵ درصد بوده است که با اضافه شدن کشورهای چین، روسیه و بلاروس این میزان به ۱۷ . ۳ درصد خواهد رسید.

فرصت ‌ های جدید

فرزین با نگاه به روی آینده این اتحادیه اشاره کرده و تشریح کرد: اتحادیه پایاپای آسیایی با هدف دلارزدایی و استفاده از ارزهای محلی و تقویت معاملات پایاپای بین ۹ کشور عضو از سال ۱۹۷۴ فعالیت خود را آغاز کرده است. اگر چه حجم مبادلات سال ‌ های گذشته این اتحادیه قابل توجه نبوده است، اما تحولات پولی و مالی سال ‌ های اخیر و رشد تجارت در شرق و تقویت ارزهای این کشورها فرصت ‌ های جدیدی را پیش ‌ روی این اتحادیه قرار داده است.

شبکه پیام ‌ رسان بین بانکی کار سوئیفت را می ‌ کند

اتحادیه پایاپای آسیا با بهره ‌ مندی از سازکار پایاپای ‌ سازی که باعث کاهش نیاز و وابستگی به ارز هایی مانند دلار و یورو می شود، در نزدیک به پنج دهه فعالیت خود بر آن بوده تا باعث تسهیل روابط تجاری میان کشورهای عضو و توسعه همکاری های پولی شده و بر کارآیی و اثربخشی این سازوکار بیفزاید؛ به طوری که طی این سال ‌ ها حجم مبادلات صورت گرفته در این سازوکار رشد چشمگیری داشته و متاسفانه در سال ‌ های اخیر به دنبال تحریم های ناعادلانه، حجم مبادلات جمهوری اسلامی ایران با سایر اعضا کاهش یافته اما بر این باوریم با تلاش های صورت گرفته در یک سال اخیر این اتحادیه می تواند کار کرد خود را دوباره به دست آورده و از این بستر به نحو احسن استفاده کند. برهمین اساس است که کارشناسان بر کاهش سلطه دلار و یورو با همکاری اعضای این اتحادیه تاکید دارند.

سید عزیز آرمن، استاد دانشکده اقتصاد در گفت ‌ وگو با ایبنا در خصوص برگزاری اجلاس بین ‌ المللی اتحادیه پایاپای آسیا در بانک مرکزی، گفت: کاهش نیاز به دلار و رونمایی از شبکه پیام ‌ رسان بین بانکی به جای سوئیفت اهداف و دستاورد ‌ های بزرگ و مهمی است که می ‌ تواند به مبادلات مالی و تجاری کشور ‌ های عضو کمک قابل توجهی کند. به علاوه اینکه اهداف اتحادیه پایاپای آسیا مانند دلارزدایی و کاهش نیاز به ارز ‌ های رایج، مستلزم تحکیم روابط کشور ‌ های عضو است. وی به تاثیر عملی شدن اهداف و برنامه ‌ های اتحادیه پایاپای آسیا اشاره کرد و اظهارداشت: عمده معاملات تجاری ایران با اعضای کشور ‌ های اتحادیه پایاپای آسیاست، لذا با سیاست دلارزدایی که اتحادیه یاد شده دنبال می ‌ کند می ‌ توان معاملات را با ارز ملی کشور ‌ ها پیش ببریم. بی ‌ تردید در صورت تحقق اهداف یاد شده شاهد رفع برخی مشکلات صادرات و واردات نیز خواهیم بود. به ویژه آنکه رونمایی شبکه پیام رسان بین بانکی می ‌ تواند باعث عدم نیاز به سوئیفت شود و مبادلات ارزی و بانکی ما را به کشور ‌ های این اتحادیه تسهیل بخشد.

این کارشناس اقتصادی با اشاره به اینکه دلار همچنان مبنای مبادلات مالی در دنیاست، اما می ‌ توان این مورد را تا حدی با ارز ‌ های دیگر جایگزین کرد، افزود: درست است که دلار مبنای خیلی از تجارت ‌ های جهانی است، اما با اقدمات و برنامه ‌ های اتحادیه پایاپای آسیا می ‌ توان در رفع موانع مبادلات ارزی به خصوص در بخش واردات و صادرات تاثیرگذار بود. به عنوان مثال بانک ‌ های کشور ‌ های منطقه می ‌ توانند طبق منافع و اهداف مشترک، نقش واسطه را بین ما و کشور ‌ های غربی ایفا کنند.

کاهش هزینه دورزدن تحریم ‌ ها

آرمن به تاثیر خواسته ‌ های اجلاس بین ‌ المللی اتحادیه پایاپای آسیا در کاهش هزینه دور زدن تحریم ‌ ها موثر خواند و گفت: قطعا مبادلات مالی و تجاری با روش کنونی هزینه ‌ بر است، اما می ‌ توان با تحقق اهداف اتحادیه پایاپای آسیا و دلارزدایی در معاملات منطقه، بخش زیادی از مشکلات ناشی از تحریم ‌ های ظالمانه را بر طرف کرد. همچنین همکاری و تعامل ما با کشور ‌ های مورد تحریم اروپا و آمریکا مثل روسیه، چین، بلاروس که سهم قابل توجهی در اقتصاد بین ‌ المللی دنیا دارند، می ‌ تواند برای ما تسهیلات فراوانی را دربر داشته باشد.

سخن پایانی

طبق آمار گمرک در سال ۱۴۰۱ ، ظرفیت پایاپای ‌ سازی وجوه تجاری مربوط به تجارت خارجی ایران به بیش از ۵۰ میلیارد دلار رسیده است. در این شرایط ضروری است که با استفاده از ابزارهای پایاپای ‌ سازی وجوه تجاری، اقدامی عملیاتی برای تسهیل تجارت صورت گیرد. از جمله ابزارهایی که برای این موضوع می ‌ تواند مورد استفاده قرار گیرد توسعه روابط کارگزاری بانکی، انعقاد قراردادهای سوآپ ارزی (پیمان پولی) و استفاده از ظرفیت اتاق ‌ های پایاپای چندجانبه از جمله اتحادیه پایاپای آسیایی است. تعداد زیادی از کشورهای عضو اتحادیه از منابع غنی طبیعی برخوردار می ‌ باشند که توسعه ارتباطات تجاری و اقتصادی در چارچوب مناسبات این اتحادیه، به ویژه با حضور پررنگ ‌ تر کشورهایی که از ظرفیت ‌ های تکنولوژی بالاتری برخوردار می ‌ باشند، شرایط بهتری را برای بهره ‌ برداری از این منابع ایجاد می ‌ کند. علاوه بر این، قاره آسیا به عنوان بزرگ ‌ ترین قاره جهان که بیش از ۶۰ درصد جمعیت جهان را در خود جای داده دارای سریع ‌ ترین رشد اقتصادی است و اکنون آماده است تا نقش فزاینده ‌ ای در شکل ‌ دهی به جهان آینده ایفا کند. این مقام ارشد بانکی ایران اضافه کرد: بر این اساس، عضویت دیگر کشورهای آسیایی که در طول یک دهه گذشته از رشد و توسعه ‌ قابل ملاحظه ‌ ای برخوردار بوده ‌ اند می ‌ تواند از طریق ایجاد هم ‌ افزایی میان کشورهای عضو به بالندگی هرچه بیشتر این کشورها منجر شود؛ تجربه مثبتی که با تاسیس اتحادیه اروپا در سال ۱۹۹۱ حاصل شد. بنابراین راه ‌ اندازی نهادهای پایاپای ‌ سازی چندجانبه وجوه تجاری از جمله مهمترین ابزارها برای تسهیل مبادلات مالی مربوط به تجارت خارجی است. یکی از این نهادها، اتحادیه پایاپای آسیایی ( ACU ) است که ایران نیز در آن عضویت دارد. بررسی آمار تجارت خارجی کشور نشان می ‌ دهد که ظرفیت پایاپای ‌ سازی ۶ میلیارد دلار از مبادلات تجاری ایران با کشورهای هند و پاکستان در سال ۱۴۰۱ از مسیر نهاد ACU وجود داشته است.