در آخرین روزهای هفته گذشته، تهران میزبان برگزاری اجلاس اتحادیه پایاپای آسیا (ACU) بود تا سیاست دلارزدایی کشورهای عضو اتحادیه پایاپای آسیا با جدیت بیشتری دنبال شود. محور اصلی این اجلاس نیز دلار زدایی و کاهش وابستگی به ارزهای تحت سلطه بود. در پایان اجلاس نیز امکان سنجی و بکارگیری ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی برای پرداخت‌های برون مرزی مورد بررسی قرار  گرفت و از شبکه پیام‌رسان بین بانکی کشورهای عضو اتحادیه نیز رونمایی شد. از دیگر موارد مطرح در اجلاس تعیین سبد جدید ارزی کشورهای عضو اتحادیه پایاپای آسیا بود تا شاید گامی در راستای کاهش قدرت ارزهای یورو و دلار در مبادلات تجاری برداشته شود.

اتحادیه‌ای برای سوآپ پولی

حدود پنج سال قبل از انقلاب، اتحادیه پایاپای آسیا با هدف ایجاد تسهیلات بازرگانی میان تعدادی از کشورهای آسیا بدون استفاده از ارزهای کلیدی و کمیاب به ابتکار «اسکاپ» به‌وجود آمد. اعضای موسس این اتحادیه شامل بانک‌های مرکزی ایران سریلانکا، هندوستان، پاکستان، نپال و بنگلادش بودند. با آماده شدن آیین‌نامه اجرایی آن انجام معاملات در داخل مکانیسم اتحادیه از نوامبر سال۱۹۷۵ آغاز شد. در سال‌های۱۹۷۷ تا ۱۹۹۹ به ترتیب بانک‌های مرکزی میانمار (برمه سابق) و بوتان به عضویت اتحادیه درآمدند. بانک مرکزی مالدیو به‌عنوان نهمین عضو در سال۲۰۰۹ به اتحادیه پیوست.از اهداف اصلی تشکیل این اتحادیه استفاده از معاملات پایاپای و استفاده از ارزهای محلی برای معادلات میان کشور های عضو می‌باشد، امسال بلاروس و روسیه در تلاش هستند تا از عضو ناظر به عضو دائم تغییر وضعیت دهند.از مهم‌ترین اهداف تاسیس اتحادیه نیز  فراهم کردن تسهیلات برای تسویه چندجانبه پرداخت‌های مربوط به معاملات جاری بین‌المللی میان کشورهای عضو، استفاده از پول ملی کشورهای عضو در معاملات جاری فی‌مابین و به‌طبع صرفه‌جویی در استفاده از ذخایر ارزی و  گسترش همکاری‌های پولی و تقویت روابط بانکی برای توسعه فعالیت‌های اقتصادی و بازرگانی میان کشورهای منطقه آسیا و اقیانوس آرام و فراهم کردن ترتیبات معاوضه (سوآپ) پولی برای دسترسی موقت اعضا به واحدهای پولی آسیا عنوان شده است.

تلاش ایران برای کاهش نقش دلار در تجارت

اتحادیه پایاپای آسیایی با هدف کاهش نیاز و وابستگی به ارزهای جهانروا به ویژه دلار در دهه ۷۰ میلادی تاسیس شد.در راستای گسترش و تقویت این اتحادیه تلاش هایی به منظور پذیرش سایر کشورها در اتحادیه پایاپای آسیایی انجام شده است در حال حاضر ۹ کشور عضو اتحادیه از زمان تاسیس تاکنون هستند و کشورهای مهمی همچون ایران، هند و پاکستان و دیگر کشورهایی در شبه قاره هند در این اتحادیه حضور دارند. در اجلاس پنجاه و یکم ، علاوه بر حضور ۹ عضو اصلی اتحادیه پایاپای آسیایی کشورهای روسیه، بلاروس، افغانستان و بانک توسعه اسلامی نیر حضور یافتند. رئیس کل بانک مرکزی نیز با اشاره به نقش اعضای این اتحادیه در ایجاد سوآپ ارزی گفت: تنوع‌بخشی به سبد ارزی اتحادیه با استفاده از ارزهای محلی کشورهای عضو و سایر ارزهای غیر جهانروا می‌تواند به تشویق دلار‌زدایی در مبادلات تجاری، حفظ و نگهداری هرچه بیشتر ذخایر مطلوب ارزی اعضا و نیز ایجاد یک چارچوب مؤثر برای تسویه تعهدات بین آنها کمک کند.  رئیس شورای پول اعتبار با اشاره به برنامه‌های آتی اتحادیه از پیگیری تکمیل پیام‌رسان ACUMER با هدف تنوع‌بخشی به سبد ارزی اتحادیه خبر داد و گفت: برهمین اساس پیشنهاد امکان‌سنجی انجام مبادلات تجاری بین اعضا با استفاده از ارز دیجیتال بانک‌های مرکزی کشورهای عضو و اتصال نظام‌های پرداخت اعضا به یکدیگر در دستور کار این اتحادیه است. به گفته رئیس کل بانک مرکزی، کشورهای عضو اتحادیه پایاپای آسیا براساس آخرین اطلاعات صندوق بین‌المللی پول سهمی در حدود ۱۱ درصد از کل تولید ناخالص داخلی جهان برحسب برابری قدرت خرید را در اختیار دارند که با اضافه شدن کشورهایی نظیر چین، روسیه و بلاروس این سهم به حدود ۲۹ درصد افزایش خواهد یافت. از نگاه جمعیتی نیز کشورهای عضو اتحادیه بیشتر از ۲۵ درصد جمعیت جهان را در خود جای داده‌اند که با اضافه شدن کشورهای چین، روسیه و بلاروس این میزان به بیش از ۴۵ درصد خواهد رسید. براساس آخرین اطلاعات بانک جهانی سهم کشورهای اتحادیه پایاپای آسیا از کل تجارت جهانی در حدود ۳.۵ درصد بوده است که با اضافه شدن کشورهای چین، روسیه و بلاروس این میزان به ۱۷.۳ درصد خواهد رسید.

فرصت‌های جدید

فرزین با نگاه به روی آینده این اتحادیه اشاره کرده و تشریح کرد: اتحادیه پایاپای آسیایی با هدف دلارزدایی و استفاده از ارزهای محلی و تقویت معاملات پایاپای بین ۹ کشور عضو از سال ۱۹۷۴ فعالیت خود را آغاز کرده است. اگر چه حجم مبادلات سال‌های گذشته این اتحادیه قابل توجه نبوده است، اما تحولات پولی و مالی سال‌های اخیر و رشد تجارت در شرق و تقویت ارزهای این کشورها فرصت‌های جدیدی را پیش‌روی این اتحادیه قرار داده است.

شبکه پیام‌رسان بین بانکی کار سوئیفت را می‌کند

اتحادیه پایاپای آسیا با بهره‌مندی از سازکار پایاپای‌سازی که باعث کاهش نیاز و وابستگی به ارز هایی مانند دلار و یورو می شود، در نزدیک به پنج دهه فعالیت خود بر آن بوده تا باعث تسهیل روابط تجاری میان کشورهای عضو و توسعه همکاری های پولی شده و بر کارآیی و اثربخشی این سازوکار بیفزاید؛ به طوری که طی این سال‌ها حجم مبادلات صورت گرفته در این سازوکار رشد چشمگیری داشته و متاسفانه در سال‌های اخیر به دنبال تحریم های ناعادلانه، حجم مبادلات جمهوری اسلامی ایران با سایر اعضا کاهش یافته اما بر این باوریم با تلاش های صورت گرفته در یک سال اخیر این اتحادیه می تواند کار کرد خود را دوباره به دست آورده و از این بستر به نحو احسن استفاده کند. برهمین اساس است که کارشناسان بر کاهش سلطه دلار و یورو با همکاری اعضای این اتحادیه تاکید دارند. 

سید عزیز آرمن، استاد دانشکده اقتصاد در گفت‌وگو با ایبنا در خصوص برگزاری اجلاس بین‌المللی اتحادیه پایاپای آسیا در بانک مرکزی، گفت: کاهش نیاز به دلار و رونمایی از شبکه پیام‌رسان بین بانکی به جای سوئیفت اهداف و دستاورد‌های بزرگ و مهمی است که می‌تواند به مبادلات مالی و تجاری کشور‌های عضو کمک قابل توجهی کند. به علاوه اینکه اهداف اتحادیه پایاپای آسیا مانند دلارزدایی و کاهش نیاز به ارز‌های رایج، مستلزم تحکیم روابط کشور‌های عضو است. وی به تاثیر عملی شدن اهداف و برنامه‌های اتحادیه پایاپای آسیا اشاره کرد و اظهارداشت: عمده معاملات تجاری ایران با اعضای کشور‌های اتحادیه پایاپای آسیاست، لذا با سیاست دلارزدایی که اتحادیه یاد شده دنبال می‌کند می‌توان معاملات را با ارز ملی کشور‌ها پیش ببریم. بی‌تردید در صورت تحقق اهداف یاد شده شاهد رفع برخی مشکلات صادرات و واردات نیز خواهیم بود. به ویژه آنکه رونمایی شبکه پیام رسان بین بانکی می‌تواند باعث عدم نیاز به سوئیفت شود و مبادلات ارزی و بانکی ما را به کشور‌های این اتحادیه تسهیل بخشد.

این کارشناس اقتصادی با اشاره به اینکه دلار همچنان مبنای مبادلات مالی در دنیاست، اما می‌توان این مورد را تا حدی با ارز‌های دیگر جایگزین کرد، افزود: درست است که دلار مبنای خیلی از تجارت‌های جهانی است، اما با اقدمات و برنامه‌های اتحادیه پایاپای آسیا می‌توان در رفع موانع مبادلات ارزی به خصوص در بخش واردات و صادرات تاثیرگذار بود. به عنوان مثال بانک‌های کشور‌های منطقه می‌توانند طبق منافع و اهداف مشترک، نقش واسطه را بین ما و کشور‌های غربی ایفا کنند.

کاهش هزینه دورزدن تحریم‌ها

آرمن به تاثیر خواسته‌های اجلاس بین‌المللی اتحادیه پایاپای آسیا در کاهش هزینه دور زدن تحریم‌ها موثر خواند و گفت: قطعا مبادلات مالی و تجاری با روش کنونی هزینه‌بر است، اما می‌توان با تحقق اهداف اتحادیه پایاپای آسیا و دلارزدایی در معاملات منطقه، بخش زیادی از مشکلات ناشی از تحریم‌های ظالمانه را بر طرف کرد. همچنین همکاری و تعامل ما با کشور‌های مورد تحریم اروپا و آمریکا مثل روسیه، چین، بلاروس که سهم قابل توجهی در اقتصاد بین‌المللی دنیا دارند، می‌تواند برای ما تسهیلات فراوانی را دربر داشته باشد.

سخن پایانی

طبق آمار گمرک در سال ۱۴۰۱، ظرفیت پایاپای‌سازی وجوه تجاری مربوط به تجارت خارجی ایران به بیش از ۵۰ میلیارد دلار رسیده است. در این شرایط ضروری است که با استفاده از ابزارهای پایاپای‌سازی وجوه تجاری، اقدامی عملیاتی برای تسهیل تجارت صورت گیرد. از جمله ابزارهایی که برای این موضوع می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد توسعه روابط کارگزاری بانکی، انعقاد قراردادهای سوآپ ارزی (پیمان پولی) و استفاده از ظرفیت اتاق‌های پایاپای چندجانبه از جمله اتحادیه پایاپای آسیایی است. تعداد زیادی از کشورهای عضو اتحادیه از منابع غنی طبیعی برخوردار می‌باشند که توسعه ارتباطات تجاری و اقتصادی در چارچوب مناسبات این اتحادیه، به ویژه با حضور پررنگ‌تر کشورهایی که از ظرفیت‌های تکنولوژی بالاتری برخوردار می‌باشند، شرایط بهتری را برای بهره‌برداری از این منابع ایجاد می‌کند. علاوه بر این، قاره آسیا به عنوان بزرگ‌ترین قاره جهان که بیش از ۶۰ درصد جمعیت جهان را در خود جای داده دارای سریع‌ترین رشد اقتصادی است و اکنون آماده است تا نقش فزاینده‌ای در شکل‌دهی به جهان آینده ایفا کند. این مقام ارشد بانکی ایران اضافه کرد: بر این اساس، عضویت دیگر کشورهای آسیایی که در طول یک دهه گذشته از رشد و توسعه‌ قابل ملاحظه‌ای برخوردار بوده‌اند می‌تواند از طریق ایجاد هم‌افزایی میان کشورهای عضو به بالندگی هرچه بیشتر این کشورها منجر شود؛ تجربه مثبتی که با تاسیس اتحادیه اروپا در سال ۱۹۹۱ حاصل شد. بنابراین راه‌اندازی نهادهای پایاپای‌سازی چندجانبه وجوه تجاری از جمله مهمترین ابزارها برای تسهیل مبادلات مالی مربوط به تجارت خارجی است. یکی از این نهادها، اتحادیه پایاپای آسیایی (ACU) است که ایران نیز در آن عضویت دارد. بررسی آمار تجارت خارجی کشور نشان می‌دهد که ظرفیت پایاپای‌سازی ۶ میلیارد دلار از مبادلات تجاری ایران با کشورهای هند و پاکستان در سال ۱۴۰۱ از مسیر نهاد ACU وجود داشته است.