بازار سرمایه امکانی را برای جذب سرمایه و توسعه صنعتی و اقتصادی فراهم می‌کند، اما در سایه مشکلاتی که در سال‌های اخیر گریبان اقتصاد ما را گرفته و همزمان تداوم بی‌اعتمادی به بورس، ظرفیت‌های بورس برای جذب سرمایه از میان ‌رفته است. البته در هفته‌های اخیر شاهد بازگشت نسبی رونق به تالار شیشه‌ای بوده‌ایم، اما این رونق در قیاس با بازدهی سایر بازارهای موازی، محلی از اعراب ندارد. نبود ثبات و دورنمای روشن از شرایط سیاسی و اقتصادی کشور و همچنین نوسانات قابل‌توجه ارزی از مهم‌ترین شاخص‌های اثرگذار بر عملکرد بازار سرمایه در طول ماه‌های گذشته بوده‌اند؛ بنابراین تا زمانی که آینده این شاخص‌ها روشن و مشخص نشود، نمی‌توان آینده این بازار را پیش‌بینی کرد.

بازدهی مثبت اما غیرقابل‌قبول

شهیر محمدنیا، فعال بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمت در ارزیابی عملکرد بورس تهران اظهار کرد: عملکرد بورس تهران و قیاس آن با سایر بازارهای موازی در روزهای پایانی سال، موردتوجه قرار می‌گیرد. بازار سرمایه از ابتدای فروردین امسال تاکنون بازدهی مناسبی نداشته و بازدهی در شاخص کل به‌عنوان شاخص اصلی بازار حدود ۳۶ درصد برآورد می‌شود؛ یعنی نماگر کلی بازار از ارتفاع یک‌میلیون و ۳۳۰ هزار واحد به یک‌میلیون و ۸۰۰ هزار واحد رسیده است. شاخص هم‌وزن نیز به‌عنوان دیگر شاخص مهم بازار بازدهی حدود ۵۳ درصدی را از آن خود کرده است.

وی افزود: چنانچه بازدهی این بازار در قیاس با نرخ بازدهی بدون ریسک در سال گذشته سنجیده شود، می‌توان این‌طور ادعا کرد که این بازار عملکرد قابل‌قبولی داشته، اما با بررسی واقع‌بینانه شرایط باید اذعان کرد بازار سرمایه نسبت به سایر بازارهای موازی و رقیب، عقب‌افتادگی فاحش و غیرقابل‌چشم‌پوشی داشته است.

تالار شیشه‌ای از رقابت عقب ماند

محمدنیا گفت: اگر نگاهی به دو رقیب بازار سرمایه یعنی دلار و طلا که جزو دارایی‌های ریسک‌آف هستند و در دسته دارایی‌های ایمن قرار می‌گیرند، بیندازیم خواهیم دید که نرخ دلار آزاد در ابتدای سال تقریبا ۲۵ هزار و ۵۰۰ تومان بوده و در هفته‌های اخیر به حدود ۵۴ و ۵۰۰ تومان نیز افزایش یافت، یعنی بازدهی سرمایه‌گذاری در بازار دلار به بیش از ۱۱۴ درصد نیز رسید که به‌هیچ‌عنوان قابلیت قیاس با بازدهی بازار سرمایه را ندارد. (البته در حال حاضر نرخ بازدهی در بازار دلار با فروکش کردن التهابات در این بازار کاهش معناداری داشته است) چنانچه بازدهی بازار سرمایه در قیاس با بازدهی طلا سنجیده شود، این تفاوت به‌مراتب بیشتر هم می‌شود. اگر سکه امامی را ملاک ارزیابی قرار دهیم، درمی‌یابیم از ابتدای سال تاکنون بازدهی این بازار ۱۴۴ درصد بوده است؛ بنابراین می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که بازار سرمایه در سال ۱۴۰۱، به‌هیچ‌عنوان عملکرد مناسبی نداشته و شاهد عقب‌افتادگی شدید در این بازار هستیم.

وی افزود: در میان صنایع مهم بورسی نیز برخی صنایع عملکرد به‌مراتب بهتر و قابل‌قبول‌تری داشتند. به‌عنوان‌مثال بازده صنایع سیمانی حدود ۸۰ درصد گزارش‌ شده و این رقم در گروه‌های خودرویی، ساختمانی، دارویی و پالایشی نیز حدود ۵۰ درصد و بالاتر از میانگین کل بازار برآورد شده است.

این کارشناس بازار سرمایه در پاسخ به سوالی مبنی بر احتمال جبران عقب‌ماندگی بازار سرمایه در آینده اظهار کرد: بازار سرمایه می‌تواند هدف مناسبی برای سرمایه‌گذاری در سال پیش رو باشد. در پاسخ به چرایی و منطق این موضوع باید گفت اگر به آمار بازدهی بازار سرمایه در افق‌های زمانی طولانی‌مدت مراجعه کنیم خواهیم دید بازار سرمایه سردمدار بازدهی در میان تمامی بازارها در لانگ‌ترم و طولانی‌مدت است؛ به‌طوری که در افق‌های پنج‌ساله و مخصوصا بالای ۱۰ سال بازدهی سایر بازارها حتی به نصف بازدهی بازار بورس نیز نخواهد رسید. در گذشته ما همیشه شاهد فازهای تاخیری و عقب‌افتادگی در بازار بوده‌ و همیشه هم دیده‌ایم که با گذر زمان این عقب‌افتادگی‌ها نه‌تنها جبران می‌شود بلکه بازارهای دیگر را نیز پشت سر می‌گذارد؛ بنابراین از این منظر و با دیدگاه سرمایه‌گذاری بلندمدت، بازار سرمایه همچنان جذاب‌ترین محل سرمایه‌گذاری است.

محمدنیا در ارزیابی عملکرد دولت در زمینه ساماندهی بازار سرمایه گفت: اگر سازمان بورس و اوراق بهادار را نهادی از دولت در نظر بگیریم که عملا هم این‌ گونه است و ترکیب اعضای شورای عالی بورس گواه این ادعا است، می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که سازمان عملکرد مثبتی را به نمایش گذاشته و نمره قبولی را از آن خود می‌کند. در یک‌ سال اخیر تلاش‌های موثر فراوانی برای بهبود وضعیت بازار سرمایه انجام شده است. از جمله اقدامات رگولاتوری انجام‌شده توسط این سازمان می‌توان به افزودن ابزارهای جدید مالی و کاربردی، افزودن شاخص‌های جدید و تغییر در محدوده دامنه نوسان اشاره کرد که زمینه رونق‌گیری بازار را فراهم کرده است. علاوه بر این سازمان بورس در دفاع از حقوق سهامداران در قبال سایر نهادها به‌درستی عمل کرده است. از جمله اختلافات سازمان بورس با سایر نهادها می‌توان به مبارزه با قیمت‌گذاری دستوری، چالش و جنگ بر سر نرخ تسعیر ارز و چالش پیوسته بر سر عرضه خودرو در بورس کالا و... اشاره کرد.

این کارشناس بازار سرمایه گفت: البته انتقادهایی نیز می‌توان نسبت به عملکرد این سازمان مطرح کرد؛ از جمله آنکه وضعیت عرضه بلوکی خودرو همچنان مبهم است و با گذشت زمان قابل‌توجه هنوز این وعده عملیاتی نشده و ابهاماتی درباره آن مطرح است.

وی افزود: در مجموع اگر عملکرد سازمان بورس را از سایر اقدامات موثر دولت در بازار سرمایه استثنا بگیریم، باید اقرار کرد دولت به‌هیچ عنوان کارنامه قابل تاملی در بهبود بازار نداشت و هیچ ‌کدام از شعارها و وعده‌های خوش‌رنگ انتخاباتی پس از حدود ۲ سال عملیاتی نشده است.

نگاهی به آینده بازار

محمدنیا در پیش‌بینی عملکرد بورس تهران در آینده اظهار کرد: در وضعیت فعلی کشور و اقتصاد، هیچ چاره‌ای جز تحلیل بالا به پایین و تحلیل ریسک‌های پیش رو نخواهیم داشت. از منظر جهانی سال ۲۰۲۳ سالی پرنوسان و پر از ابهام خواهد بود. از یک‌ سو وضعیت سیاست‌گذاری پولی توسط فدرال‌رزرو امریکا به مقطع حساسی رسیده و از سوی دیگر چین دارای رفتار و داده‌های اقتصادی پرنوسانی است. در واقع سال جدید میلادی سال سخت و پیچیده‌ای خواهد بود و قطعا شاهد نبردهای شدیدی میان عرضه و تقاضا خواهیم بود و کامودیتی‌ها سال پرنوسانی را تجربه خواهند کرد.

وی گفت: در تحلیل بازار با اتکا به داده‌های داخلی نیز با دو سناریوی متفاوت مواجهیم؛ سناریوی نخست احیا نشدن برجام است که احتمال تحقق آن قوی است. در واقع در وضعیت فعلی، سناریوی احیا برجام از شانس پایینی برخوردار است. در صورت احیا نشدن برجام، روز به‌روز دسترسی کشور به منابع ارزی کاهش پیدا خواهد کرد و موانع صادراتی که مدتی صرفا روی کاغذ مانده بودند دوباره موثر خواهند شد. این شرایط نتیجه‌ای جز افزایش دوباره پایه پولی و نرخ ارز و تورم نخواهد داشت. بدیهی است بازار سرمایه نیز در بازه‌های بلندمدت همراه با تورم رشد می‌کند، اما رشدی تورمی و بی‌کیفیت را تجربه خواهد کرد. در صورت احیای برجام نیز ممکن است در میان‌مدت لطماتی به بازار سرمایه تحمیل شود، اما قطعا در بلندمدت هم به نفع اقتصاد و مردم ایران خواهد بود و هم به نفع بازار سرمایه؛ علاوه بر این منجر به رشد باکیفیت بازار سرمایه خواهد شد.

موج ادامه‌دار امید و ناامیدی

یوسف کاووسی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: کشور در طول یک سال اخیر با بی‌ثباتی سیاسی قابل‌توجهی روبه‌رو بوده است. نبود دورنمای روشن از نتیجه مذاکرات برجامی، بر عملکرد بازار سرمایه اثرگذار بود. شروع هر دوره جدید از مذاکرات به شکل‌گیری امید تازه‌ای در میان فعالان اقتصادی منجر می‌شد که این امیدها و ناامیدی‌های مداوم و پیوسته تاثیر بسزایی بر عملکرد بازار سرمایه و شاخص کلی بورس داشت.

وی افزود: در چند هفته پایانی امسال بازار ارز با تلاطم شدیدی روبه‌رو شد که این تلاطم به بهبود عملکرد بازار سرمایه در این مدت منتهی شده است. با این‌ وجود عملکرد بازار سرمایه در ماه‌های گذشته مناسب نبوده است. در واقع بی‌اعتمادی مردم و صاحبان سرمایه به بورس تهران در ماه‌های گذشته ادامه یافته است. در ماه‌های اخیر هم روند خروج پول حقیقی‌ها که از نیمه دوم سال ۱۳۹۹ آغاز شد، ادامه یافت.

این کارشناس بازار سرمایه در پاسخ به سوالی مبنی بر احتمال جبران عقب‌ماندگی بازار سرمایه افزود: جبران عقب‌ماندگی معنای متفاوتی دارد. در واقع این سوال مطرح می‌شود که عملکرد بازار از چه مبدأ زمانی ارزیابی شود؟

چنانچه عملکرد بورس در طول ۲ سال اخیر رصد شود می‌توان این‌طور ادعا کرد که از ابتدای سال شاهد چند موج از نوسانات ارزی در کشور بوده‌ایم، همین نوسانات نیز سمت‌وسوی بورس تهران را مشخص کرده‌اند. به‌عنوان‌مثال چنانچه یک واحد تولیدی بورسی براساس حسابرسی ۱۰۰ هزار دلار ارزش داشته باشد، باتوجه به تحریم و محدودیت در تعاملات بین‌المللی و چالش‌های اقتصادی کشور، نیازمند سرمایه‌گذاری به‌مراتب بالاتری خواهد بود؛ بنابراین ارزش واقعی بازار سرمایه رقم فعلی و شاخص‌های کنونی نیست.شاخص کل بورس در سال ۱۳۹۹ در شرایطی که قیمت دلار ۱۰ یا ۱۱ هزار تومان بود، به ۲ میلیون واحد رسید، اما امروز باوجود آنکه دلار در بازار آزاد در کانال ۴۰ تا ۵۰ هزار تومان مبادله می‌شود، هنوز شاخص کل بورس به‌شدت عقب‌تر از سطوح قبلی است؛ یعنی ارزش نهادی و بنیادین اغلب سهم‌های مبادله شده در بورس، رقمی به‌مراتب بالاتر از قیمت معامله آنها در موقعیت کنونی است.

کاووسی گفت: دولت برنامه کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدتی برای بازار سرمایه و بازگشت رونق به بورس ندارد.

علاوه‌براین حتی نگاه واحدی به عملکرد بورس و تامین مالی بنگاه‌ها با تکیه‌بر این ظرفیت حاکم نیست. میان سیاست‌های اخذشده توسط نهادهای مختلف تصمیم‌گیر و اقتصادی کشور همخوانی و همسویی وجود ندارد. در تدوین لایحه بودجه تصمیماتی اخذ می‌شود که هر کدام‌شان برای زمین زدن بازار سرمایه کفایت می‌کند؛ بنابراین می‌توان این‌طور ادعا کرد که هیچ برنامه مدون و کارشناسی در حوزه بورس وجود ندارد و به ‌این‌ ترتیب بازار سرمایه هنوز نتوانسته اعتماد ازبین‌رفته نسبت به این بازار را دوباره جلب کند.

این کارشناس بورس در پایان تاکید کرد: امکان پیش‌بینی عملکرد بازار سرمایه در حال حاضر وجود ندارد. با این ‌حال چنانچه امکان بازگشت اطمینان به بورس فراهم شود و شفافیت در بازار گسترش یابد، آینده بورس تهران پیش‌بینی‌پذیر خواهد بود. علاوه‌براین نبود دورنمای روشن از نتایج مذاکرات برجام، امکان پیش‌بینی آینده این بازار را دشوار می‌کند.

سخن پایانی

در اسفند امسال بورس تهران توانست کانال ۱.۸ میلیون واحدی را پس بگیرد. به‌این‌ترتیب می‌توان ادعا کرد شاخص کلی بازار در طول یک سال اخیر بیش از ۳۵ درصد رشد داشته است. البته نباید از ذکر این نکته غافل بود که تورم حاکم بر اقتصاد به‌مراتب رقم بالاتری برآورد می‌شود. در همین حال سوددهی سرمایه‌گذاری در بازارهایی همچون دلار، طلا و سکه به‌مراتب بیشتر است. بااین‌وجود بسیاری از فعالان بازار سرمایه نسبت به تداوم مسیر صعودی و جبران عقب‌ماندگی تالار شیشه‌ای امیدوارند؛ هرچند تهدیداتی همچون نبود دورنمای روشن از آینده و اقتصاد کشور، همچنان آینده عملکردی این بازار را تهدید می‌کند.