«تمایل نداریم از مازوت استفاده کنیم، اما در نقاطی مجبوریم.» این جمله‌ای تکراری است که هر سال با سرد شدن هوا و کاهش ذخایر گاز می‌شنویم، زیرا با افزایش مصرف گاز خانگی، گاز صنایع قطع می‌شود و صنایع و کارخانه‌ها برای جلوگیری از توقف تولید مجبور به استفاده از سوخت مازوت می‌شوند. در این فرآیند سوخت مازوت گره‌ای دیگر بر گره آلودگی هوا می‌زند و تایید و تکذیب‌های استفاده صنایع و نیروگاه‌های تهران از مازوت آغاز می‌شود. مسئولان نیز در واکنش به بحران آلودگی هوا هر سال می‌گویند: «باید میزان مصرف مازوت به‌عنوان سوخت جایگزین مدیریت شود. تمایل نداریم که از سوخت مازوت استفاده کنیم اما در نقاطی مجبور به این کار هستیم.» با این همه نمی‌توان از مشکلات زیست‌محیطی مازوت در آلودگی هوا به آسانی گذشت. صمت در این گزارش در گفت‌وگو با کارشناسان به‌ بررسی دلایل ارجحیت مصرف گاز نسبت به دیگر سوخت‌ها پرداخته و عوامل اولویت مصرف سوخت‌های فسیلی نسبت به انواع دیگر سوخت در ایران را تشریح کرده است.

«گاز» این سوخت جایگزین را دریابیم

حسین شهیدزاده، کارشناس آلودگی هوا در گفت‌وگو با صمت بیان کرد: اگر بخواهیم به ارجحیت سوخت گاز نسبت به دیگر سوخت‌های فسیلی درباره آلودگی هوا اشاره کنیم، خوب است اول به این سوال بپردازیم که چرا در شهر تهران مصرف سوخت گاز نسبت به سوخت‌های دیگر اولویت دارد؟ زمانی که سوخت‌های فسیلی دیگری جز گاز را می‌سوزانیم، علاوه بر گازهای آلاینده، مقداری هم ذرات معلق تولید می‌شود؛ به‌ویژه وقتی که از سوخت سنگینی مانند گازوئیل در خودروهای سنگین استفاده می‌کنیم که حجم ذرات معلقی که تولید می‌کند، بسیار بیشتر از خودروهای سبک و خودروهای بنزینی است. به همین دلیل اگر می‌خواهیم سوخت گاز را در حمل‌ونقل جایگزین کنیم، باید به سراغ خودروهای سنگین برویم.

گاز و تجدیدپذیرها در یک سبد

این کارشناس آلودگی هوا با تاکید بر استفاده از سبد انرژی گفت: نیروگاه‌های گازسوز، گازهای آلاینده تولید می‌کنند، اما مقدار آن نسبت به دیگر سوخت‌های فسیلی کمتر است و ذرات معلقی تولید نمی‌کنند. مصرف گاز باید در کنار انرژی‌های تجدیدپذیر با تناسبی در سبد انرژی رشد کند. وی افزود: اگر ایران دارای منابع مالی بود و می‌شد در حوزه انرژی‌های خورشیدی سرمایه‌گذاری وسیعی و سلول‌های خورشیدی را در بیابان‌ّها نصب کرد، به انرژی پاک زیادی دست پیدا می‌کردیم، اما دستیابی به این انرژی به راحتی که عنوان می‌شود، نیست. هزینه سرمایه‌گذاری برای اینکه تکیه اصلی مصرف انرژی در کشور به انرژی‌های تجدیدپذیر باشد، آنقدر بالاست که باید در یک برنامه زمان‌بندی شده و قابل اجرا، آن را عملیاتی کرد. شهیدزادی بیان کرد: حرکت از سوخت‌های فسیلی از جمله گاز به سمت انرژی‌های پاک مانند استحصال انرژی باد، خورشید و امواج دریایی حتما یک اقدام مثبت تلقی می‌شود، اما واقعیت این است که امروز مصرف سوخت‌های فسیلی بسیار ارزان‌تر تمام می‌شود؛ هرچند به محیط‌زیست آسیب می‌رسانند. با این حال باز هم باید تاکید کرد که آسیب‌های محیط‌زیستی سوخت گاز بسیار کمتر و از سویی هم گاز در ایران موجود و به‌صرفه است.

جانمایی اشتباه نیروگاه‌ها

سعید میرترابی، عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی در گفت‌وگو با صمت گفت: سوخت نیروگاه‌ها در ایران شامل گاز طبیعی و گازوئیل است و در زمان کمبود نیز از مازوت یا همان نفت‌کوره استفاده می‌کنند. یک دلیل مشکلات نیروگاه‌ها در ایران به جانمایی آنها برمی‌گردد. در واقع از ابتدای احداث نیروگاه‌ها توجه و پیش‌بینی درستی در زمینه گسترش شهرها صورت نگرفته بود و حالا نیروگاه‌هایی که در نزدیکی شهرها هستند آلودگی را به شهرها منتقل می‌کنند. بحث دیگری که در سال‌های گذشته نیز با آن روبه‌رو بودیم، کمبود گاز نیروگاه‌ها در فصل زمستان است که آنها را به سمت مصرف مازوت می‌کشاند. مازوت یکی از بدترین آلاینده‌هاست که پیامدهای زیادی برای محیط‌زیست و سلامت شهروندان دارد.

اولویت‌های مبارزه با آلودگی

میرترابی گفت: یکی از اولویت‌ها در مبارزه با آلودگی ناشی از سوخت‌های فسیلی در جهان این است که نیروگاه‌ها به سمت مصرف سوخت‌های پاک هدایت شوند. در کشورهای اروپایی از طریق برنامه‌ریزی در بازه چندساله به سمتی حرکت کردند که امروز بسیاری از نیروگاه‌های زغال‌سنگ تعطیل شده است. نیروگاه‌های ایران وابسته به زغال‌سنگ نیستند اما از سوخت‌های سنگین نفتی استفاده می‌کنند که آلودگی بالایی دارند. البته نه‌تنها در سوخت‌های نفتی، بلکه در مصرف گاز هم می‌توان برنامه‌ریزی‌هایی برای ‌گذار داشت. به‌عنوان مثال، می‌توان بخشی از گاز را ذخیره‌ و در بخش دیگری به سمت بهینه‌سازی حرکت کنیم. وی تصریح کرد: تمام انرژی‌های فسیلی آلودگی ایجاد می‌کنند، اما نسبت تولید این آلایندگی متفاوت است. در بین سوخت‌های فسیلی بیشترین آلودگی متعلق به زغال‌سنگ، بعد نفت و در آخر گاز است. کشورهای پیشرفته به گاز به‌عنوان یک انرژی انتقالی برای‌ گذار به انرژی‌های پاک‌تر نگاه می‌کنند؛ به این معنا که اگر بخشی از سبد انرژی وابسته به زغال‌سنگ است باید از میزان آن کم و در مقابل به میزان استفاده از سوخت گاز اضافه شود.

استانداردهای متفاوت در ایران

میرترابی گفت: در ایران استانداردها و تعاریف متفاوت است و به‌هر حال باید به توانایی‌ها و ظرفیت‌ها هم توجه داشت. در ایران مصرف گاز گستردگی زیادی دارد و اگر از منظر آلایندگی حساب کنیم، این‌ گذار از نفت به گاز یک اقدام مثبت بوده است. هرچند در نظر داشتن گاز به‌عنوان انرژی انتقالی، باتوجه به ظرفیت‌ها و توانایی‌ها کشور، هنوز برای ما زود است. این کارشناس انرژی افزود: در اروپا برای‌ گذار به انرژی‌های نو حد معینی مشخص می‌شود و می‌گویند تا چند سال دیگر باید چقدر سرمایه‌گذاری کنیم تا سهم انرژی‌های پاک در سبد انرژی به این عدد مشخص برسد. در حال‌ حاضر در ایران سهم انرژی‌های پاک در سبد انرژی حدود یک درصد و چندده برابر کمتر از سهم کشورهای اروپایی است.

هنوز زود است...

وی اضافه کرد: برای ایران هنوز زود است که در کوتاه‌مدت به‌طور جدی به سمت انرژی‌های پاک حرکت کند. این مسئله نیازمند ایجاد زیرساخت و ریل‌گذاری است. اگر اراده قطعی وجود داشته باشد، گذار به انرژی نو حداقل یک نسل زمان می‌برد. به هر حال، این یک چشم‌انداز مثبت است و می‌توانیم به مرور سهم گاز را هم در سبد انرژی کم کنیم؛ به این ترتیب می‌توان از سوخت گاز برای تامین انرژی استفاده نکرد و آن را نسوزاند و فقط در پتروشیمی‌هایی که گاز مصرف می‌کنند، از آن استفاده کرد. میرترابی اظهار کرد: البته در کشورهای اروپایی منابع گازی خاصی وجود ندارد و این کشورها بیشتر واردکننده گاز هستند، در صورتی که ایران یکی از صادرکنندگان اصلی منابع گازی است؛ از همین رو عملکرد آنها نمی‌تواند لزوما الگویی برای ما باشد، چون ما منابع عظیم گاز داخلی داریم و باید به‌شکلی برنامه‌ریزی کنیم که ترکیبی از گاز و انرژی‌های نو در ۲۰ سال آینده در سبد انرژی ما جای بگیرند. عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی گفت: یکی از چالش‌های بزرگ ما در ایران، مصرف فزاینده گاز در بخش‌های گوناگون است که البته بهینه نیست و در تدوین برنامه برای تحقق بهینه‌سازی مصرف انرژی هم چالش‌های مهمی وجود دارد. با این همه به‌نظر می‌رسد کمبودهای سال‌های گذشته در تامین گاز مقطعی باشد. به شیوه‌های گوناگون قیمتی، فنی و زیرساختی می‌توان غیر از مصرف انرژی، گاز مصرفی پتروشیمی‌ها را هم تامین و بخشی از آن را صادر کرد. البته صادرات گاز شاید خیلی از نظر مالی برای ما جذاب نباشد اما آورده‌های امنیتی دارد.

سخن پایانی

ایران باوجود اینکه یکی از کشورهای مهم گازی در جهان است به‌دلیل تحریم‌ها نتوانسته جایگاه ویژه‌ای در بازار جهانی داشته باشد. علاوه بر این، در سال‌های اخیر به‌ویژه در فصل زمستان دچار کسری گاز شده است. یکی از پیامدهای کسری گاز در ایران، هدایت نیروگاه‌های گازسوز به مصرف سوخت مازوت بوده که یک آلاینده جدی هوا به‌شمار می‌رود. در مجموع کارشناسان بر این باورند که تکیه ایران بر سوخت گاز نسبت به دیگر سوخت‌های فسیلی، رویکردی مثبت است اما کشور ما خلاف کشورهای پیشرفته به سوخت گاز به‌عنوان یک انرژی انتقالی برای‌ دوران گذار به انرژی‌های پاک نگاه نمی‌کند.