پرونده «ارز تک‌نرخی» بایگانی شد؟
زمانی که دولت سیزدهم مسئولیت اجرایی کشور را برعهده گرفت، یکی از الزامات غیرقابل‌انکار اقتصاد ایران را حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی عنوان کرد و معتقد بودند دولت پیشین به‌دلایل سیاسی این الزام را نادیده گرفته و همچنان با تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی رانت استفاده از این ارز را برای عده‌ای خاص نگه داشته؛ بدون آنکه به هدف اصلی، یعنی مصرف‌کننده نهایی اصابت کند.
زمانی که دولت سیزدهم مسئولیت اجرایی کشور را برعهده گرفت، یکی از الزامات غیرقابل انکار اقتصاد ایران را حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی عنوان کرد و معتقد بودند دولت پیشین به دلایل سیاسی این الزام را نادیده گرفته و همچنان با تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی رانت استفاده از این ارز را برای عده ای خاص نگه داشته؛ بدون آنکه به هدف اصلی، یعنی مصرف کننده نهایی اصابت کند. اما بیشتر از ۶ ماه از حذف ارز ترجیحی در دولت سیزدهم نگذشته بود که تورم ناشی از آن چنان آشوب تورمی در کشور به پا کرد که تغییر رئیس کل بانک مرکزی را به همراه داشت. فرزین که بر مسند بانک مرکزی نشست، ناچار شد ارز ترجیحی را در قالب ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی در سامانه نیما برای خرید کالاهای اساسی به اقتصاد بازگرداند. اقدام دولت در زمینه حذف ارز ترجیحی باعث شد در یکی دو سال اخیر، زمزمه های تک نرخی شدن ارز و در عوض، اختصاص یارانه به تولیدکنندگان یا مصرف کنندگان مطرح شود، اما به تازگی رئیس کل بانک مرکزی گفت تا زمانی که در تحریم هستیم امکان تک نرخی شدن ارز وجود ندارد. صمت در این گزارش امکان اجرای سیاست ارز تک نرخی را از نگاه کارشناسان بررسی کرده است.
اجرای سیاست ارز تک نرخی استمرار می خواهد
حسن رادمهر، کارشناس مسائل اقتصادی در پاسخ به این سوال که چرا امکان اجرای سیاست ارز تک نرخی وجود ندارد، به صمت گفت: تک نرخی شدن ارز همیشه خواسته فعالان اقتصادی از دولت بوده، زیرا ارز تک نرخی از بروز رانت جلوگیری می کند؛ بر همین اساس تک نرخی کردن ارز همیشه جزو سیاست های دولت بوده و هست. لازم به ذکر است بااهمیت تر از اجرای سیاست ارز تک نرخی، ادامه و استمرار این طرح است.
وی افزود: برای اجرای سیاست ارز تک نرخی بانک مرکزی باید در همه حال منابع لازم را برای کنترل بازار در اختیار داشته باشد. همچنین باید تاثیر تورم زایی اجرای این سیاست در برنامه های کلان دولت موردتوجه قرار گیرد، زیرا دونرخی بودن ارز و بالا رفتن نرخ ارز بر تورم و امرار معاش خانوارها تاثیرگذار است.
این کارشناس مسائل اقتصادی با اشاره به اینکه از اوایل سال ۹۰ ارز دونرخی و حتی چندنرخی شد، اظهار کرد: متاسفانه موضوع ارز چندنرخی همچنان گریبانگیر اقتصاد کشور است و تاکنون هیچ دولتی نتوانسته این مشکل را حل کند.
موانع تک نرخی شدن ارز
به اعتقاد رادمهر مانع پیش روی تک نرخی شدن ارز، گران شدن دلار به خاطر کسری بودجه دولت ها است؛ بنابراین تا زمانی که مشکل کسری بودجه برطرف نشود امکان تک نرخی شدن ارز وجود ندارد. در روی دیگر سکه فشار مضاعف تحریم ها باعث شده از منابع ارزی در دسترس بانک مرکزی کاسته شود؛ بنابراین تا میزان ذخایر ارزی کشور به حد مطلوب نرسد، سیاست ارز تک نرخی محکوم به شکست است، زیرا برای یکسان سازی نرخ ارز، بهره مندی از ذخایر مطلوب می تواند به عنوان ضربه گیر در زمان نوسانات نرخ ارز در بازار عمل کند و دولت می تواند در زمان کمبود ارز در بازار و بالا رفتن قیمت ها از طریق تزریق ارز به بازار نرخ آن را کنترل کند.
اشتباه حذف ارز ترجیحی
رادمهر با اشاره به اینکه تک نرخی کردن دلار در سال ۱۴۰۱ اقدام اشتباهی ازسوی دولت بود، گفت: با تورم بالای ایجادشده، دولت متوجه خطرات تک نرخی شدن ارز شد و برای خودش هم مسجل شد که کار به همین راحتی هم نیست و با یک دستور و یک ضرب الاجل نمی توان چنین ریسکی را به جان خرید، زیرا این اقدام نسنجیده دولت مستقیم به اقتصاد خانوار ایرانی آسیب زد؛ اقدامی که آثار ناپختگی آن همچنان در معیشت خانوار و افت فاجعه بار ارزش پول ملی احساس می شود.
وی ابراز کرد: در نهایت دولت ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی را مصوب کرد که همان ارز ۴۲۰۰ تومانی بود با همان کارکرد مشابه؛ فقط این بار 7 برابر گران تر. متاسفانه بار این گرانی نیز در قالب گرانی مسکن، خودرو، اقلام اساسی و... بر دوش مردم گذاشته می شود.
معایب ارز تک نرخی
این کارشناس مسائل اقتصادی با بیان اینکه دولت و کارشناسان می دانند که در صورت تک نرخی بودن ارز مشکلات و مسائل زمان دونرخی یا چندنرخی بودن ارز را نخواهیم داشت و از رانت خواری جلوگیری می شود، اما اجرای آن بسیار ریسک دارد، گفت: دغدغه های معیشتی مانع تک نرخی کردن ارز است، زیرا این ریسک وجود دارد که یک باره همه چیز گران تر شود.
این کارشناس مسائل اقتصادی با بیان اینکه برای اجرای طرح ارز تک نرخی باید چند موضوع و احتمال را در نظر گرفت، گفت: مهم ترین مسئله این است که باید در شرایطی دست به تک نرخی کردن ارز زد که به درآمد و ذخایر ارزی دسترسی داشته باشیم؛ در غیر این صورت این برنامه به اجرا نمی رسد یا دچار اشکالات متعدد خواهد بود.
وی افزود: موضوع دوم این است که اگر ارتباطات بین المللی وجود نداشته باشد، دولت امکان عرضه ارز در بازار را نخواهد داشت و همچنان ما با تورم ۶۰ درصدی مواجه و در نهایت شاهد نوسانات نرخ ارز در بازار خواهیم بود.
نگاه درست به ارز تک نرخی
رادمهر با تاکید بر اینکه واقع بینانه ترین نگرش نسبت به ارز تک نرخی را تاکنون فرزین داشته، بیان کرد: برای نخستین بار رئیس کل بانک مرکزی بر تاثیر تحریم ها بر سیاست های ارزی کشور تاکید کرد و گفت به خاطر تحریم ها و محدودیت منابع فعلا امکان اجرای سیاست ارز تک نرخی وجود ندارد.
هیچ دولتی نتوانست ارز را تک نرخی کند
شاهین شایان آرانی، کارشناس مسائل اقتصادی درباره اینکه چرا امکان اجرای سیاست ارز تک نرخی وجود ندارد به صمت گفت: سال هاست که کشور در حوزه ارز با سیاست چندنرخی مواجه است. در سال ۶۶ بازار ارز ۱۳ نرخی بود که به تدریج به ۶ نرخ رسید و در نهایت با بهبود شرایط اقتصادی به ویژه بحث ذخایر ارزی و شرایط سیاسی و هماهنگی بین دستگاه ها ارز تک نرخی شد. در دوران اصلاحات نرخ ارز تقریبا تک نرخی بود.
ارز تک نرخی در زمان گفت وگوی تمدن ها
وی افزود: در 4 دهه گذشته سیاست تمام دولت ها تک نرخی کردن ارز بود و هرچند تلاش هایی برای اجرای این سیاست انجام دادند، اما این اقدامات با شکست مواجه شد و تنها در مقطعی یکسان سازی نرخ ارز تحقق یافت که دلیل این موضوع هم روابط تجاری گسترده ایران با سایر کشورها و سیاست ارتباط با تمام دنیا در قالب گفت وگوی تمدن ها بود.
این کارشناس مسائل اقتصادی با تاکید بر اینکه دولت سیزدهم در اجرای سیاست ارزتک نرخی شکست خورد، توضیح داد: دولت در مقطعی ارز ترجیحی را حذف کرد و با تبعات منفی سنگین آن مواجه شد. دولت برای اینکه بتواند سیاست ارز تک نرخی را اجرایی کند، باید نرخ اعلام شده را با نرخ بازار آزاد که براساس عرضه و تقاضا تعیین می شود یکسان کند، اما در شرایط فعلی این امر بسیار بعید است و اساسا براساس وضعیت امروز اقتصاد کشور امکان تک نرخی کردن ارز وجود ندارد.
اقتصاد دستوربردار نیست
شایان آرانی تاکید کرد: متاسفانه دولتمردان همواره این تفکر را دارند که به صورت دستوری می توانند برنامه های اقتصادی را به اجرا برسانند، اما در اقتصاد عرضه و تقاضا تعیین کننده است و شرایط اقتصادی و سیاسی کشور به نحوی است که انتظارات تورمی همزمان با انتظارات سیاسی منفی نسبت به آینده وجود دارد؛ بنابراین اگر دولت بتواند مسائل مربوط به تورم و انتظارات تورمی را حل کند، امکان تک نرخی شدن ارز وجود دارد؛ در غیر این صورت، سیاست تک نرخی شدن ارز می تواند یک برنامه و هدف بلندمدت باشد.
تورم موثر بر شکست سیاست ارز تک نرخی
این کارشناس مسائل اقتصادی متذکر شد: یکی از مهم ترین موضوعات در بحث تک نرخی شدن ارز، نرخ تورم است و نمی توان در شرایطی که نرخ تورم رو به بالاست نسبت به تک نرخی شدن ارز اقدام کرد.
وی نقدینگی بالا را یکی دیگر از مشکلات اقتصاد ایران دانست و افزود: نقدینگی یکی از خطرناک ترین مسائل اقتصاد ایران است که از گرانی ارز نیز خطرناک تر است؛ بنابراین هر روز دیر پرداختن به حل مشکل نقدینگی، آسیب بیشتری برای اقتصاد به همراه خواهد داشت. حجم زیاد پول در اقتصاد به تورم دامن می زند و نرخ دلار را به عنوان یک کالا در بازار آزاد گران تر از قبل می کند. شایان آرانی با بیان اینکه شرایط اقتصادی کشور به گونه ای نیست که اختیار بازار ارز به عواملی غیراقتصادی سپرده شود، تشریح کرد: تا زمانی که وضعیت اقتصاد کشور تثبیت نشده بانک مرکزی باید نرخ ارز را مدیریت کند. در حال حاضر نرخ برخی از کالاها براساس نرخ ارز ۴۰ ، ۵۰ هزار تومانی محاسبه می شود؛ در حالی که دولت دلار ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی به بیشتر کالاها می دهد؛ بنابراین ابتدا دولت باید در منابع ارزی غنی باشد تا نرخ کالا و خدمات در کشور یکسان سازی شود، زیرا اگر مطابق شرایط فعلی کشور در تامین منابع ارزی دچار مشکل باشد، اجرای سیاست ارز تک نرخی غیرممکن است. بر این اساس بازارساز باید با کنترل نرخ ارز بین بازار نیما و بازار آزاد این فاصله را به حداقل کاهش دهد تا آثار زیانبار این اختلاف نرخ، کمتر در نرخ کالا و خدمات نمود یابد.
سخن پایانی
التهاب بازار ارز از نیمه دوم سال گذشته همچنان ادامه دارد. نرخ دلار در همه بازارها و سامانه با اقداماتی که تیم اقتصادی دولت از وزارت اقتصاد تا بانک مرکزی در پیش گرفتند، همخوانی ندارد و به نظر می رسد باید هرچه سریع تر تصمیماتی در زمینه بازگشت ثبات به بازار ارز گرفته شود. شاید در گذشته اغلب دولتمردان بر این باور بودند که سیاست ارز تک نرخی تنها راه نجات اقتصاد از بحران افزایش نرخ دلار و چندنرخی بودن آن است، اما خوشبختانه اکنون سکاندار بانک مرکزی به این باور رسیده که تا مراودات مالی با دنیا بدون تحریم ها برقرار نشود، اجرای سیاست ارز تک نرخی امری محال است.
