برداشتن محدودیت‌های اعمال‌شده در دوره پساکرونا موجب شد، مصرف سوخت در یک بازه زمانی بالا برود، بنابراین دولت سیزدهم برای کنترل مصرف بنزین طرح‌های آزمایشی مانند اختصاص سهمیه سوخت به هر شهروند در کیش یا جمع‌آوری کارت‌های سوخت جایگاه‌داران در برخی شهرهای کوچک و رصد بیشتر مصرف سوخت را کلید زده، اما هنوز به تصمیم درستی نرسیده است. به‌تازگی در برخی شهرستان‌ها حذف کارت سوخت جایگاه‌داران مشکلاتی را برای مردم ایجاد کرده است و مردم از محدودیت سوخت‌گیری تا سقف ۳۰‌ لیتر به‌طور روزانه گله‌مند هستند.

این طرح هنوز در شهرهای بزرگ و پرجمعیتی چون تهران، مشهد، اصفهان، کرج، آذربایجان، شیراز و تبریز باوجود مصرف بالای سوخت اجرا نمی‌شود و در شهرستان‌های کوچک و کم‌جمعیت که مصرف سوخت پایینی دارند، در حال اجرا است.

زمزمه محدودیت مصرف بنزین

 برخی تشکل‌های بخش خصوصی خبر می‌دهند مصرف بنزین از تولید آن پیشی گرفته است و برخی رسانه‌ها از زمزمه واردات بنزین خبر می‌دهند و در مقابل شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی این ادعاها را رد کرده و اعلام می‌کند، تولید بنزین افزایش داشته است. با این‌حال، وزیر نفت، این ادعای شرکت زیرمجموعه وزارت نفت را رد کرده و بدون آنکه به کاهش تولید بنزین اشاره کند، می‌گوید تولید بنزین افزایش نداشته است.

بیش از یک سال است که اعمال محدودیت دریافت بنزین تا سقف ۳۰ لیتر در برخی استان‌های کشور در حال اجرا است، اما برخی نمایندگان مجلس به‌تازگی به انتقاد از این طرح پرداخته‌اند و خواهان اعلام هدف‌گذاری برای اجرای این طرح هستند؛ طرحی که ابتدا به‌صورت آزمایشی در شهرهای مرزی و در استان‌هایی نظیر سیستان و بلوچستان و سپس در کرمانشاه و کردستان و سپس به شهرستان‌های کوچک برخی استان‌ها تعمیم داده شد.

چندی پیش، با اعلام وزارت نفت، ۱۰۰ لیتر از سهمیه بنزین ۳۰۰۰ تومانی کارت‌های سوخت کاهش پیدا کرد و سهمیه بنزین آزاد از ۲۵۰ لیتر به ۱۵۰ لیتر رسید. اخباری مبنی بر محدودیت مصرف بنزین سهمیه‌ای و جمع‌آوری کارت‌های سوخت از برخی جایگاه‌ها منتشر شده است که ظاهرا در برخی استان‌های کشور، محدودیت عرضه ۳۰ لیتری بنزین به‌ازای هر روز وجود دارد، این اقدامات ظاهرا در راستای کنترل میزان مصرف سوخت کلی کشور انجام گرفته است، چرا که باتوجه به محدودیت‌های تولید، مصرف بیش از 100 میلیون لیتر سوخت در کشور، می‌تواند به‌معنای نیاز ایران به واردات بنزین تلقی
 شود.

 صمت در این گزارش، علت حذف کارت سوخت جایگاه‌داران در برخی شهرها را بررسی کرده است.

محدود شدن تعداد کارت جایگاه‌های سوخت

حسن مرادی، کارشناس انرژی در ارتباط با بحث جمع‌آوری کارت‌های سوخت به صمت گفت: کاهش سهمیه بنزین آزاد در حالی است که بیشتر مردم از کارت آزاد جایگاه‌داران استفاده می‌کنند، شاید حدود ۵ یا ۶ درصد مردم از کارت خود برای مصرف بنزین آزاد استفاده کنند. در حالی که در مناطقی، طرح محدودیت ارائه بنزین در حال اجرا است، کارت جایگاه‌داران هم محدود شده و این‌طور نیست که هر نازل یک کارت سوخت داشته باشد و از متصدیان جایگاه سوخت خواسته شده که کارت‌های سوخت خود را در مواقع خاصی استفاده کنند، همچنین ظرفیت برداشت از این کارت‌ها نیز ۳۰ لیتر شده است.

وی ادامه داد: محدود شدن تعداد کارت جایگاه‌ها موجب شده تا مردم با دردسر روبه‌رو شوند، به‌ویژه مسافرانی که بین شهرها حرکت می‌کنند، اگر در شهر خودشان شاهد اعمال این محدودیت باشند، گاه باید خود را به شهرهای دیگر که این محدودیت اعمال نمی‌شود، برسانند، در حالی که می‌توانستند در شهر مبدأ به اندازه نیاز از سهمیه بنزین خود استفاده کنند. در مواردی آنها تصور می‌کنند که جایگاه‌داران مقصر اصلی این موضوع هستند و گاهی این تنش‌ها به درگیری منجر می‌شود. گفتنی است، اگر سهمیه آزاد ۱۵۰ لیتر در طول یک ماه استفاده نشود، برخلاف سهمیه ۶۰ لیتری (که تا ۹ ماه ذخیره می‌شود) برای ماه‌های بعدی ذخیره نمی‌شود.

ماجرای جمع‌آوری کارت‌های سوخت

وجود کارت‌های سوخت هیچ مشکلی را ایجاد نمی‌کند و به‌نظر می‌رسد تصمیم جمع‌آوری کارت‌های سوخت تصمیمی غیرعادی است. کارت سوخت برای ساماندهی وضعیت حامل‌های انرژی و سوخت امری بسیار لازم و جمع آوری این کارت‌ها اقدامی غیر عاقلانه است و این احتمال را می‌دهم که شایعه یا تصمیم فرضی باشد. وی ادامه داد: دولت چنین دستوری مبنی بر جمع‌آوری کارت‌های سوخت نداده است و دولت به جمع‌آوری کارت‌های سوخت معتقد نیست. کارت‌های سوخت، اقدامی موثر بود که در اختیار رانندگان قرار گرفت؛ اینکه مطرح شد، قرار است کارت‌های سوخت از میان مردم جمع‌آوری شود، شایعه‌ای بیش نیست. این کارشناس انرژی ادامه داد: در بحث جمع‌آوری کارت سوخت جایگاه‌ها که در بعضی استان‌ها در حال انجام است، دلیل این است که مصرف بنزین هر خودرو مشخص شود و مردم از کارت سوخت‌های خودشان استفاده کنند. جمع‌آوری کارت سوخت جایگاه‌ها ضرری را ایجاد نمی‌کند. مرادی افزود: مشاهده شده که برخی افراد در جایگاه‌های سوخت، بهانه‌جویی می‌کنند و دلیل می‌آورند که کارت سوخت همراه‌مان نیست. در این صورت، برای سوخت‌گیری از بنزین سهمیه‌ای که در اختیار دارند، کم نمی‌شود و از کارت سوخت جایگاه‌ها استفاده می‌کنند. در این صورت، میزان مصرف هر خودرو را نمی‌توان به‌طوردقیق محاسبه کرد. این کارشناس انرژی در ادامه گفت: جمع‌آوری گسترده کارت‌های سوخت از جایگاه‌ها امری مناسب است. این اقدام باعث می‌شود کنترل بیشتری بر سوخت خودروها انجام گیرد. اینکه در چند استان چنین اقدامی انجام شده، نکته مثبتی است و با اجرایی شدن این طرح در تمام شهرهای کشور، بحث کنترل سوخت به‌راحتی انجام خواهد گرفت. وی درباره احتمال افزایش نرخ بنزین اظهار کرد: دولت در این شرایط اجتماعی، حاکم بر جامعه قصدی بر گران کردن بنزین ندارد. گران کردن بنزین در این شرایط اقدام مناسبی نیست و این اطمینان وجود دارد که دولت چنین تصمیمی را ندارد و به‌نظر نمی‌رسد درآینده صحبتی از افزایش نرخ بنزین در میان باشد

کارت‌های سوخت مدیریت شود

همایون صالحی، رئیس هیات‌مدیره کانون سراسری سوخت ایران جایگاه‌داران درباره کارت‌های آزاد موجود در جایگاه‌ها به صمت گفت: در بسیاری از مناطق، شهرستان‌ها و استان‌ها، کارت‌های آزاد سوخت که به تعداد نازل‌ها موجود بود و مردم از طریق کارت‌های آزاد جایگاه‌ها سوخت‌گیری می‌کردند، این کارت‌ها هم محدود شده و در بعضی جایگاه‌ها یک کارت و در برخی 2 کارت موجود است. همچنین، تاکید شده است که از این کارت‌های آزاد به‌وفور استفاده نشود و باید مدیریت شود و اولویت سوخت‌گیری خودروهای امدادی، نیروی انتظامی و آمبولانس‌ها هستند.

هفته گذشته، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش از کاهش سهمیه ماهانه بنزین آزاد از ۲۵۰ به ۱۵۰ لیتر به‌دلیل مبارزه با قاچاق بنزین خبر داد و بیان کرد که سهمیه بنزین ۱۵۰۰ تومانی به میزان ۶۰ لیتر در ماه برای خودروهای شخصی باقی مانده است و علاوه بر سهمیه بنزین آزاد، کارت سوخت جایگاه‌ها نیز همچنان وجود دارد که باعث می‌شود تمامی نیاز هر خودرو تامین شود. در پی این خبر برخی مردم نه‌تنها از محدودیت سوخت‌گیری ۳۰ لیتر بنزین روزانه در جایگاه‌های تعدادی از استان‌ها خبر دادند که برخی نیز مدعی شدند که کارت‌های آزاد در جایگاه‌ها نیز کاهش یافته است.

همایون صالحی درباره محدودیت سوخت‌گیری در برخی استان‌ها اظهار کرد: پیشی گرفتن مصرف بنزین از تولید، موجب نگرانی بین متولیان و مسئولان شده، از این‌رو ضرورت دارد از افزایش مصرف مازاد بر تولید جلوگیری شود،بنابراین در برخی شهرستان‌های چند استان و نواحی بعضی از شهرستان‌ها، محدودیت سوخت‌رسانی انجام شد، اما هنوز برای مرکز استان این محدودیت اجرا نشده است. براساس این محدودیت، مردم بیش از ۳۰ لیتر در روز نمی‌توانند از کارت شخصی یا از کارت آزاد  سوخت‌گیری کنند. مسئولان به‌ویژه در استان‌ها و شهرستان‌های مرزی معتقدند این محدودیت موجب بهینه‌سازی مصرف و مانع از قاچاق سوخت می‌شود.

رئیس هیات‌مدیره کانون سراسری جایگاه‌داران سوخت ایران با بیان اینکه قاچاق یک موضوع سیستماتیک است، بیان کرد: به‌تازگی فرمانده مرزبانی اعلام کرد که ۱۱ میلیون لیتر سوخت و فرآورده قاچاق کشف شده است. این رقم آنقدر بالا است که نشان می‌دهد با کولبر و دبه نمی‌شد این قاچاق انجام شده باشد. از آنجا که ما حتی با قاچاق یک سی سی از سوخت و فرآورده‌های کشور مخالف هستیم، اما بر این باور هستیم که قاچاق عمده و اصلی سوخت از مبادی دیگر و از راه‌ها و به ‌دست افرادی دیگر انجام می‌شود.

وی تاکید کرد: محدودیت سوخت‌گیری ۳۰ لیتر روزانه، هم برای مردم و هم برای جایگاه‌داران مشکل ایجاد کرده و موجب درگیری بین مردم و جایگاه‌داران شده است. مردم می‌خواهند یک مسافت طولانی را طی و از مبدأ سوخت‌گیری کنند و چنین می‌اندیشند که همکاران ما در جایگاه‌ها مقصر هستند و این محدودیت موجب ناهنجاری شده است.

 البته در استان تهران هنوز دستورالعملی صادر نشده است، مگر اینکه به‌صورت موردی و موقت، یک جایگاه نسبت به ذخیره سوختی که دارد، محدودیت‌هایی را اعمال کرده باشد تا هم درخواست مردم را پوشش دهد و جایگاه بدون سوخت نماند و کسی بدون سوخت از جایگاه خارج نشود. واقعیت این است که درباره مازاد مقدار مصرف نسبت به تولید باید راهکاری پیش‌بینی شود، زیرا سوخت، یک مسئله امنیتی و سیاسی است.

سخن پایانی

در حال ‌حاضر ۱۹ میلیون خودرو  سواری در کشور داریم که این خودروها دارای یک سهمیه ۶۰ لیتری با نرخ هزار و ۵۰۰ تومان هستند که قابلیت ذخیره‌سازی تا ۹ ماه را دارند. در کنار این سهمیه اصلی، یک اعتبار سوخت هم برای کارت‌های خودروهای شخصی ایجاد شده که بین مردم به همان بنزین آزاد یا ۳ هزار تومانی مشهور است.

از سال ۱۳۸۶ که نظام سهمیه‌بندی سوخت اجرا شد، این اعتبار متفاوت بوده و بسته به شرایط موجود تغییر کرده است. این اتفاق در حالی انجام شده که در تمام جایگاه‌های سوخت کشور، کارت متعلق به جایگاه‌دار هم وجود دارد و مردم می‌توانند سوخت موردنیاز خود را در جایگاه‌های سوخت دریافت کنند. اگر مقدار مصرف بنزین در زمان پیک را حدود ۱۰۵ میلیون لیتر در نظر بگیریم، حدود ۵۴ میلیون لیتر بنزین با سهمیه اول یعنی همان بنزین ‌هزار و ۵۰۰ تومانی و حدود ۵۱ میلیون لیتر با نرخ دوم و آزاد یعنی همان بنزین ۳ هزار تومانی مصرف
 می‌شود.

به‌نظر می‌رسد، مهم‌ترین دلیل این کاهش ۱۰۰ لیتری از اعتبار کارهای سوخت، مهاجرت کارت‌های سوخت به مناطق مرزی است، به‌طوری که در همان لحظات ابتدایی که سهمیه هر ماه کارت‌های سوخت شارژ می‌شود، ظرف مدت یک هفته تمام اعتبار سوخت کارت‌ها در مناطق مرزی تخلیه می‌شود. این در حالی است که طبق آمارها باید یک خودرو برای اینکه بتواند تمام اعتبار سوخت خود را مصرف کند، یک پیمایش ۳ هزار کیلومتری داشته باشد که در عمل این موضوع نشدنی و از طرفی برای توزیع عادلانه سوخت در سراسر کشور این اتفاق امری ضروری است.