طرح جامع شهر اصفهان با رویکرد نوین نخستین طرح کشور با رویکرد برنامه‌ریزی راهبردی و فضایی است که براساس مصوبه خرداد ۱۳۹۷شورای ‌عالی شهرسازی و معماری ایران در حال تهیه است. این طرح از دو مرحله اصلی تشکیل شده، به ‌گونه‌ای که در مرحله نخست مسائل، نیازها و ظرفیت‌های شهر با عنوان «گزارش تشخیص» شناسایی می‌شوند و در مرحله دوم براساس خروجی‌های مرحله نخست، «دستور کارها» تهیه شده و مبنای تهیه برنامه‌های پیشنهادی قرار می‌گیرند، وجه تمایز این طرح با طرح‌های جامع متعارف، توجه آن به مشارکت واقعی نهادها، رویکرد مسئله‌محوری (به‌جای رویکرد تقاضامحوری) و تهیه طرح برمبنای رویکرد فضایی و راهبردی است.

در مرحله نخست این طرح مسائل و مشکلات شهر اصفهان از ۴ مسیر متمایز و البته مرتبط با هم مورد کاوش (بررسی) و شناسایی قرار گرفته است، به گونه‌ای که با برگزاری جلسات تخصصی، نظرات کارشناسی گروه‌های سهامداران شامل (نمایندگان بخش عمومی، بخش خصوصی و جامعه مدنی)، درباره مسائل اصلی توسعه شهر اصفهان اخذ شد و از طریق برگزاری جلسات کانونی با گروه‌های مختلف شهروندان (جلسات مردمی) نظرات آنها نیز برداشت شد و در کنار این دو مسیر اصلی، پیمایش مشاور طرح از طریق بررسی اسناد و انجام مصاحبه‌های تخصصی نیز به‌عنوان شاهد مدنظر قرار گرفته است.

در ادامه پس از فهرست مشکلات شهر اصفهان از مسیرهای چهارگانه یادشده، فرآیند تلفیق مشکلات توسط تیم تهیه‌کننده و با استفاده از روش‌های علمی (فنونی همچون آزمون حد و مرز و فن تجریدهای تصاعدی) انجام و پس از حذف مشکلات ناسازگار با واقعیت و اصلاح شیوه بیان آنها، بیانیه مشکلات استخراج شده است.

در مجموع، ۸۸۲ مشکل (درون‌داد) در ۲۹ حوزه مورد بررسی در مرحله نخست، طرح شناسایی شد که به موضوع فرونشست زمین در دو حوزه موضوعی (بافت فرسوده و آب) و در قالب ۴ مشکل اولیه به شرح ذیل اشاره شده است:

۱) فرونشست تدریجی زمین و عدم امکان نشت‌یابی در بافت‌های فرسوده

۲) پدیده فرونشست دشت و تخریب آبخوان زاینده‌رود

۳) پدیده فرونشست به علت تخلیه آبها و برداشت‌های بی‌رویه در برخوار و عاشق‌آباد

۴) نبود طرح و مدیریت جامع فرونشست زمین

جایگاه موضوع فرونشست در فرآیند شناسایی و تحلیل مشکلات شهر اصفهان به این شرح است:

الف) در بیانیه مشکلات / مطالبات، فرونشست تدریجی زمین و عدم امکان نشت‌یابی در بافت‌های فرسوده و ناکارآمد به‌عنوان یکی از کلان مشکلات محلات ناکارآمد شهری شناسایی شده و هر چند به این مشکل در برخی نمونه‌ها اشاره شده، اما بسیار جزئی‌تر از سایر مشکلات این محلات است و نمی‌توان آن را مشکل مهمی در میان مشکلات محلات ناکارآمد اصفهان تلقی کرد. این مشکل در عمل در دل مشکل کلان کمبود زیرساخت‌ها و خدمات در محلات ناکارآمد قرار گرفته و مهم‌ترین پیامد ناشی از آن سرمایه‌گریزی از بافت‌های فرسوده عنوان شده است.

ب) در حوزه آب، مشکلات مربوط به فرونشست به علت تخلیه آب‌ها و برداشت‌های بی‌رویه در برخوار و عاشق‌آباد و تخریب آبخوان زاینده‌رود، همچنین نبود طرح و مدیریت جامع فرونشست زمین ابتدا به‌عنوان یک کلان مشکل حوزه آب با عنوان «فرونشست زمین به دلیل برداشت‌های بی‌رویه از آبخوان و ضعف در مدیریت آن» شناسایی شده و در مرحله تلفیق و پایش مشکلات توسط تیم تهیه‌کننده طرح، موضوع فرونشست نه به‌عنوان یک مشکل ساختاری بلکه ذیل روبنایی‌ترین مشکل (معلول ناشی از همه مشکلات و علت‌ها) یعنی کم‌آبی به‌عنوان پیامد ناشی از مسائل مربوط به حکمرانی آب (مسائلی همچون عدم تامین حق‌آبه زیست‌محیطی زاینده‌رود، بارگذاری بیش از حد جمعیت و کاربری‌ها نسبت به ظرفیت آبخوان و برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی) شناسایی شده است.

هرچند در زمان تهیه مرحله اول طرح جامع، فرونشست به‌عنوان یک مسئله اجتماعی در رسانه‌ها منعکس نشده بود اما همواره از ابتدای فرآیند در سال ۹۷ مورد توجه تیم تهیه‌کننده طرح قرار داشته و به‌طور خاص کارگروهی با عنوان کارگروه فرونشست برای بررسی جنبه‌های مختلف آن مأمور شد.

امیدواریم با توجه به در پیش رو بودن مطالعات مرحله دوم طرح جامع اصفهان (با رویکرد نوین)، جایگاه موضوع آب و فرونشست در دستور کار به‌خوبی تعریف و در برنامه‌های پیشنهادی و اسناد مورد انتظار از آن به‌‌ویژه سند آب به راهکارها و برنامه‌های اجرایی پرداخته شود.