پسروی ۲ متری آب دریای خزر و اعلام استمرار کاهش تراز آب تا ۵۰ سال آینده، کشورهای حاشیه دریای خزر را به این فکر واداشته تا بنادری جدید در داخل آب احداث کنند، حال آنکه کارشناسان، بنادر انزلی (انزلی و کاسپین) را به‌دلیل احداث روی کانال‌های طبیعی، گذرگاهی مناسب برای تجارت در این منطقه و اوراسیا می‌دانند. مجتمع بندر انزلی، ۱۷ پست اسکله و ظرفیت تخلیه و بارگیری سالانه ۱۰ میلیون تن کالا را دارد، بندری که روی کانالی طبیعی احداث شده و طبق نظر کارشناسان با لایروبی مناسب، امکان تردد کشتی‌هایی با تناژ بالا در آن فراهم می‌شود. از سوی دیگر، بندر نوین کاسپین واقع در منطقه آزاد انزلی با ۴ پست اسکله فعال، یک پست اسکله رو-رو، ایجاد خط کشتیرانی حمل‌ونقل کانتینری منظم (لاینر) بین بنادر کاسپین و آکتائو به‌منظور توسعه صادرات و ترانزیت کانتینری مسیری مناسب و به‌صرفه برای تجار ایرانی و خارجی است. کشتی رو-رو وظیفه جابه‌جایی وسایل نقلیه زمینی چرخ‌دار مثل خودروها، ماشین‌های سنگین، تریلر و واگن‌ها را دارد که به داخل کشتی رانده می‌شوند.

بنادر گیلان برای حمل کالا به چه کشورهایی مناسب‌تر هستند؟

اگرچه برخی از کشورها برای دورزدن چین، روسیه، ایران و ترکیه و اتصال هند از طریق کشورهای عربی خاورمیانه و اسرائیل و اروپا سرمایه‌گذاری‌هایی در راه‌اندازی کریدورهای تجاری گوناگون مانند کریدور جدید هند-خاورمیانه اروپا داشتند، اما تحولات اخیر منطقه نشان می‌دهد کریدور ترانزیتی بین‌المللی شمال-جنوب مسیری امن برای ترانزیت کالاها خواهد بود که علاوه برکاهش هزینه‌ها و صرفه‌جویی در زمان منافع فراوانی را عاید کشورهای بهره‌مند از آن خواهد کرد.مجتمع بندری انزلی سابقه‌ای ۳۰۰ ساله در عرصه حمل‌ونقل دریایی دارد و امروز با ۱۷ پست اسکله و امکان تخلیه و بارگیری ۱۰ میلیون تن کالا در سال، بزرگ‌ترین و مجهزترین مجتمع بندری ایرانی حاشیه دریای خزر به‌شمار می‌رود. این بندر با قرارگرفتن در گذر تجاری بین‌المللی شمال‌جنوب و تراسیکا و سایر کریدورهای بین‌المللی نقش برجسته‌ای در صنعت حمل‌ونقل دریایی با کشورهای حاشیه دریای خزر و اروپایی دارد.همان‌طور که اشاره شد یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این بندر که امروزه بسیار موردتوجه قرار گرفته، احداث آن روی کانال طبیعی است. این مزیت نشان می‌دهد بندر انزلی در صورت پسروی آب دریای خزر طی سال‌های آینده با انجام لایروبی به‌طور کامل خشک نخواهد شد و کشتی‌های تناژ ۵ تا ۷ هزارتن می‌توانند در اسکله‌های شماره ۱۱ و ۱۲ و ۱۳ این مجتمع پهلوگیری کنند.

علاوه بر این موارد، مدیرکل بنادر و دریانوردی گیلان نیز اعلام کرد طی ماه‌های آینده شرکت کشتی‌سازی و عملیات تعمیرات کشتی در این مجتمع بندری تاسیس خواهد شد و به این ترتیب، صاحبان کشتی خدمات بیشتر و مناسب‌تری از بنادر گیلان دریافت خواهند کرد. این افزایش تجهیزات و تاسیسات بندری در گیلان طی سال‌های اخیر توجه هیات‌های تجاری خارجی و کشورهای همسایه بسیاری را برای سرمایه‌گذاری در این بنادر جلب کرده است. درباره بندر کاسپین نیز که با هدف توسعه روابط اقتصادی با کشورهای حاشیه خزر و راه‌اندازی کریدور شمال‌جنوب در منطقه آزاد انزلی احداث‌شده، این بندر مشخصات بنادر نسل سوم را دارد. ۵ پست اسکله مشتمل بر پایانه‌های تجاری، کانتینری، چندمنظوره، محوطه عمومی، اسکله‌رو-رو، پایانه غلات، سوخت و صنایع دریایی و ظرفیت تخلیه و بارگیری در فاز نهایی تا ۱۵ میلیون تن کالا را در ۳ نوبت‌کاری بخشی از ظرفیت‌های این بندر هستند.

مزیت بنادر گیلان

یک فعال اقتصادی در گفت‌وگو با ایرنا در پاسخ به این پرسش که بنادر گیلان برای حمل کالا به چه کشورهایی مناسب‌تر هستند، گفت: اگر جابه‌جایی کالا کشورهای اوراسیا به سمت کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، عراق و سوریه باشد بدون تردید مجتمع بندری انزلی به‌دلیل آنکه مسیر انزلی به مرز باشماق و باشماق-سوریه کوتاه‌تر از مسیر بندر امیرآباد - تهران، تهران - باشماق است، مناسب‌ترین بندر خواهد بود. دانشمند با تاکید بر بهره‌گیری از حمل‌ونقل ترکیبی، تصریح کرد: علاوه بر زیرساخت‌های بندری باید در استان زیرساخت‌های جاده‌ای مناسب نیز ایجاد شود و این مولفه را نباید نادیده بگیریم. به‌عنوان مثال در مسیر انزلی-باشماق کالا بدون عبور از ترافیک تهران از دوراهی قزوین به سمت همدان، زنجان، بیجار و باشماق حرکت می‌کند، اما بندر امیرآباد در این مسیر قرار ندارد. اگر جابه‌جایی کالا از کشورهای اوراسیا به سمت کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، عراق و سوریه باشد بدون تردید مجتمع بندری انزلی مناسب‌ترین بندر خواهد بود. به‌گفته وی بنادر انزلی برای ترانزیت کالا از کشورهای قرقیزستان، قزاقزستان، ترکمنستان، ازبکستان به کشورهای عربی مناسب‌تر از امیرآباد است و در مراودات تجاری با کشورهای عربی و ترکیه نیز انزلی مناسب‌ترین بندر است.

افزایش ظرفیت بنادر انزلی در آینده

یک کارشناس روابط بین‌الملل نیز به ظرفیت گیلان در زمینه حمل‌ونقل دریایی اشاره کرد و گفت: با تکمیل بنادر انزلی و کاسپین، ظرفیت بنادر انزلی به بیش از ۳۰ میلیون تن افزایش خواهد یافت. نکته جالب توجه اینکه بندر کاسپین به‌عنوان یک بندر نسل سوم در پسکرانه خود دو شهرک صنعتی دارد و شهرک صنعتی سوم را نیز به‌زودی احداث خواهد کرد.

مجید صیادنورد اظهار کرد: مجتمع بندری انزلی در فاصله ۱۰ تا ۵۰ کیلومتری با شهرک‌های صنعتی شهرستان‌های انزلی، رشت و صومعه‌سرا قرار دارد که بیانگر فاصله اندک مبادی ورود و خروج کالا (بنادر و نقاط مرزی) با مراکز تولیدی-صنعتی است که نقش مهمی در کاهش هزینه تولید و امکان رقابت در بازارهای بین‌المللی را خواهد داشت.

مهم‌ترین مزیت‌های گیلان برای تجارت با اوراسیا

این کارشناس روابط بین‌الملل به سابقه چندصد ساله گیلان در ارتباط با کشورهای حاشیه دریای خزر به‌ویژه روسیه، جمهوری آذربایجان و قزاقستان اشاره کرد و گفت: آشنایی با فرهنگ تجاری و سازکارهای اداری کشورهای مزبور موجب اعتماد متقابل، سرعت بخشیدن به دریافت و ارائه خدمات و همچنین امکان گسترش امر تجارت (صادرات و واردات) خواهد بود.

صیادنورد ادامه داد: از اثرات مثبت این ارتباط، نقش محوری گیلانی‌ها در تاسیس و راه‌اندازی مرکزی ایرانیان در آستراخان، دروازه ورود به بازار روسیه و درصد قابل‌توجه (حدود ۸۰ درصدی) گمرکات این استان در سهم کالاهای مراوده شده با اوراسیاست.

وی تصریح کرد: از سوی دیگر، به‌دلیل عملکرد مناسب ۱۵۰ ساله گذشته، گیلانی‌ها مسیر خوبی را در جهت تجاری‌سازی محصولات کشاورزی و تولیدات صنعتی خود طی کرده‌اند، به این معنا که علاوه بر شهرک‌های صنعتی استان، گیلانی‌ها در زمینه ایجاد کارخانجات فرآوری محصولات کشاورزی و شیلاتی گام‌های خوبی برداشته‌اند.

صیادنورد اضافه کرد: با اتصال بندر کاسپین به خط ریل سراسری که چندی دیگر محقق خواهد شد و وصل شدن بندر انزلی و آستارا به این خطوط، دریاهای شمالی و جنوبی ایران به یکدیگر متصل شده و زمینه فعال‌سازی کریدورهای بین‌المللی و ایجاد روابط تجاری میان کشورهای دو سوی دریای ایران را فراهم می‌کند.

وی خاطرنشان کرد: در نهایت اینکه، استان گیلان دارای منطقه آزاد انزلی است. در تحلیل‌های بین‌المللی استان دارای منطقه آزاد، مزیت رقابتی مضاعفی نسبت به سایر نقاط داراست. با توجه به فعالیت ۲۰ ساله منطقه آزاد انزلی در معادلات ملی و بین‌المللی، این منطقه به یکی از برندهای ارتباطی ایران با کشورهای حوزه دریای کاسپین و اوراسیا تبدیل شده است.

ضرورت تسهیل صادرات از گیلان به اوراسیا

مدیرکل سازمان صنعت، معدن و تجارت استان گیلان این استان را از جمله قطب‌های تولید مواد غذایی در کشور دانست و افزود: این تولیدات که با کیفیت بالا و دانش روز در حال انجام است، قدرت رقابت‌پذیری و بازاریابی در تمامی بازارهای جهانی را دارد، هزینه ارسال این محصولات با توجه به زیرساخت‌هایی که در بخش‌های، جاده‌ای، ریلی و دریایی در حال شکل‌گیری بوده نیز بسیار کاهش یافته است.

تیمور پورحیدری با بیان اینکه وجود منطقه آزاد تجاری انزلی در گیلان، انگیزه لازم را در بین تجار و بازرگانان برای افزایش مراودات تجاری با کشورهای حاشیه خزر و اوراسیا ایجاد کرده، گفت: مهم‌ترین نکته در این زمینه علاقه‌مندی تولیدکنندگان استانی به صادرات محصولاتشان به کشورهای اوراسیاست.

 با توجه به مشکلات گمرکی و محدودیت‌هایی که در شمال کشور وجود دارد، این موضوعات و چالش‌ها با هماهنگی دستگاه‌ها و وزارتخانه‌های مرتبط دست‌اندرکار حوزه تجارت در کمیته توسعه صادرات غیرنفتی مطرح شده و ما به‌دنبال رفع این مشکلات هستیم.

وی تصریح کرد: اتاق بازرگانی گیلان که با محوریت اصلی صادرات در استان فعالیت دارد، اتاق فکری برای این منظور تشکیل داد تا چالش‌های مسیر را شناسایی کند و موضوعات مختلف قابل حل را در استان و چالش‌های موجود در سطح ملی را به سازمان توسعه تجارت انتقال دهد. در این ارتباط، جلسات موثری نیز با رایزنان اقتصادی چند کشور از جمله اوراسیا برگزار شد و به‌زودی تبادل اطلاعات در حوزه تجارت شکل می‌گیرد.

مدیرکل صنعت، معدن و تجارت گیلان اضافه کرد: با توجه به ظرفیت تجارت در گیلان، بازارهایی که پیش از این در حوزه اوراسیا از دست رفته‌اند، دوباره احیاء خواهند شد و تجار ما با هدف‌گذاری منطقی می‌توانند محصولات و تولیدات خود را با هزینه کم، بسته‌بندی مناسب و قابل رقابت در بازارهای جهانی عرضه کنند.

وی با اشاره به اعزام هیات‌های تجاری دو طرف به کشورهای هدف، گفت: در این بخش به لحاظ سلیقه و ذائقه مردم کشورهای حوزه اوراسیا و محصولات کشاورزی به‌ویژه در گیلان می‌توانیم سازکاری فراهم کنیم که میزان و شاخص‌های صادراتی ما در منطقه افزایش یابد.

پورحیدری در پایان اظهار کرد: مشکلات تجار در حوزه‌های گمرکی، ترانزیتی و حذف تعهدات ارزی نیز با سازمان تجارت ایران مطرح شد و در آینده‌ای نزدیک مسیر برای صادرات کالاهای گیلانی به حوزه اوراسیا هموارتر خواهد شد.

سخن پایانی

برخی کارشناسان مهم‌ترین مشکل پیش‌رو در گسترش تجارت با اوراسیا را نبود راهبرد جامع تجاری، ترانزیتی، لجستیکی و تولیدی-صادراتی در گیلان عنوان می‌کنند. به اعتقاد آنها اگر استانداری، سازمان منطقه آزاد انزلی و نمایندگان مجلس به فهم واحدی درباره سازکارها و راهکارهای پیش‌رو درباره ظرفیت‌ها و فرصت‌های ملی استان در معادلات بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران برسند، سهم بیشتری از منافع ملی کشورمان در مناسبات منطقه‌ای تامین خواهد شد. واقعیت این است که استان گیلان ظرفیت‌ها و مزایای بسیاری برای گسترش تجارت با کشورهای حاشیه دریای خزر دارد که در این گزارش به بخشی از این مزیت‌ها پرداخته شد. طی ۲ سال اخیر هیات تجاری بسیاری از کشورهای گوناگون به این استان سفر کردند و سرمایه‌گذارانی از کشورهای مختلف از جمله چین تمایل زیادی به سرمایه‌گذاری در منطقه آزاد انزلی دارند، تمایل روسیه برای سرمایه‌گذاری در خط آهن رشت-آستارا و تکمیل و بهره‌برداری از آن نشان می‌دهد گیلان می‌تواند نقشی محوری و اساسی در گشایش وضعیت اقتصادی کشور ایفا کند. ناگفته نماند یکی از دلایلی که استان گیلان را در تجارت خارجی مطرح کرده مزیت‌های جغرافیایی، قرابت فرهنگی این استان است که به لحاظ اقلیمی با کشورهای حوزه اوراسیا دارد.