گیلان طبق موقعیت جغرافیایی، اقلیمی و آب‌وهوایی آن، از جمله استان‌های کشاورزی‌محور کشور به‌شمار می‌رود. خاک حاصلخیز و منابع آبی فراوان از یک سو و قرارگیری در شاهراه اقتصادی و تجاری و هم‌مرزی با منطقه اوراسیا از سوی دیگر، سبب شده استان گیلان به مرکز اقتصاد کشاورزی صادرات‌محور تبدیل شود، اما نبود برخی زیرساخت‌ها، استمرار روند کشاورزی سنتی و عدم‌توجه به دانش‌بنیان کردن این صنعت، پا بر گلوگاه اقتصاد کشاورزی گذاشته است.

بسترسازی برای صادرات

یکی از محصولاتی که می‌تواند اقتصاد کشاورزی گیلان را رونق ببخشید میوه خوشمزه و خوش‌طعم «کیوی» است، محصولی که برخی از چالش‌های موجود طعم صادرات را از آن گرفته است.

استان‌های شمالی کشور به‌ویژه گیلان، ظرفیت‌های خوبی برای تولید کیوی دارد، اما به شرط آنکه، ضمن توجه به کشت زیر سطح این محصول، نسبت به ارزآوری صادراتی آن نیز دغدغه‌مند بود.

طبق گفته متولیان امر، سطح باغات کیوی کشور بیش از ۱۲ هزار هکتار و میانگین محصول یک هکتار باغ کیوی بین ۳۰ تا ۴۰ تن متغیر است. ایران با تولید حدود ۲۹۰ هزار تن کیوی، پنجمین تولیدکننده بزرگ این محصول در جهان است.

میزان تولید سالانه استان گیلان ۷۵ هزار تن و مازندران بیش از ۱۱۰ هزار تن گزارش شده، این آمار زمانی خوشحال‌کننده‌تر است که سهم افزون اعتبار جهانی در دست استان‌های شمالی می‌چرخد.

 طعم خاص، اهمیت غذایی و خوشمزگی کیوی سبب شده در بازارهای جهانی «خریدار» داشته باشد و با تکیه بر صادرات این محصول با ارزش می‌توان به ارزآوری و اقتصاد صادرات غیرنفتی فکر کرد، به شرط آنکه بسترهای لازم برای صادرات فراهم شود.

محمود هوشیارفرد، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی گیلان به بررسی چالش‌های صادرات کیوی پرداخت و اظهار کرد: میوه کیوی بر خلاف برخی میوه‌ها مثل سیب و مرکبات در تمام مناطق دنیا یافت نمی‌شود و همین موضوع بر اهمیت آن افزوده است.

وی در گفت‌وگو با مهر با بیان اینکه سطح باغات کیوی در جهان حدود ۱۸۵ هزار هکتار است، افزود: استان‌های شمالی مهد تولید کیوی در کشور هستند و تولید سالانه کیوی به ۲۹۰ هزار تن می‌رسد.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی گیلان با بیان اینکه کیوی محصول صادرات محور است، گفت: در سال‌های اخیر صادرات کیوی در کشور، به دلایل مختلف وضعیت پایدار و رضایت بخشی نداشته است.

استان‌های شمالی مهد تولید کیوی در کشور

هوشیارفرد با اشاره به ظرفیت ارزآوری محصول کیوی اضافه کرد: نیاز جهانی به کیوی، این محصول را جز میوه‌های صادراتی، با ارزش و دارای توجیه اقتصادی بالا تبدیل کرده که باید از این ظرفیت به بهترین شکل استفاده کرد.

وی با بیان اینکه حدود ۶۰ درصد کیوی ایران صادر می‌شود، افزود: سهم ایران از صادرات جهانی کیوی، حدود ۸ درصد به ارزش بیش از ۲۶ میلیون دلار است.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی گیلان با بیان اینکه ایران بعد از اسپانیا، ایالات متحده و پرتغال دهمین کشور بزرگ صادرکننده کیوی در جهان است، گفت: کیوی نیوزیلند، گران‌ترین و کیوی شیلی، ارزان‌ترین کیوی جهان است.

هوشیارفرد با اشاره به مرغوبیت بالای کیوی در کشور، بیان کرد: یک‌سری استانداردها از نظر اندازه، وزن، طعم و قند کیوی برای صادرات این محصول در نظر گرفته می‌شود که باید رعایت شود. وی ادامه داد: فاکتورهای مهمی بر بازار صادرات و فروش کیوی تأثیر می‌گذارند که در صورت عدم‌رعایت آنها، حجم صادرات و نرخ سال به سال کمتر خواهد شد.

توجه ویژه به معیارهای صادرات و جذب بازارهای جهانی

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی گیلان با اشاره به معیارهای مهم صادرات کیوی اضافه کرد: از دست دادن بازار مناسب صادرات (بازارهای هدف)، بالا بودن تعرفه صادرات، بسته‌بندی نامناسب، بالابودن هزینه حمل‌ونقل و فراهم نبودن زیرساخت‌های صادرات مانند کانتینرهای یخچال‌دار و زمان نامناسب برداشت (برداشت زودهنگام) از این موارد هستند.

هوشیارفرد با بیان اینکه زمان برداشت کیوی با کیفیت آن رابطه مستقیم دارد، گفت: عدم‌توجه باغداران به زمان درست برداشت، باعث می‌شود کیفیت کیوی کاهش پیدا کند.

وی با تاکید بر توجه ویژه به معیارهای صادرات و جذب بازارهای جهانی افزود: برخی از باغداران، محصول را زودتر و برخی دیگر دیرتر از زمان مقرر خود برداشت می‌کنند. برخی افراد هم کیوی را در سردخانه نگه داشته تا در موقع مناسب صادر کنند.

 متأسفانه دیده شده که سردخانه‌ای دچار نوسانات دمایی و باعث ضرر می‌شود، چراکه کیوی‌های انبار شده ممکن است فاسد شده باشند یا میوه از داخل شروع به خراب شدن کنند.

قانونمند شدن صادرات کیوی

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی گیلان با بیان اینکه قیمت، کیفیت بسته‌بندی و روش‌های حمل‌ونقل در صادرات کیوی به بازارهای هدف اهمیت بسیاری دارد، گفت: نرخ خرید کیوی صادراتی به صورت عمده از باغدار برای فروشنده ارزان‌تر تمام می‌شود با محاسبه اندکی سود و تعیین نرخ کیوی در بازار می‌توان نرخ محموله صادراتی را تعیین کرد. از سوی دیگر، طعم کیوی برای خریداران خارجی بسیار مهم است.

هوشیارفرد با اشاره به چالش‌های دیگر صادرات کیوی بیان کرد: کانتینرهایی که برای حمل کیوی صادراتی انتخاب می‌شوند باید مجهز به یخچال‌های مخصوص نگهداری میوه باشند تا بتوان شرایط دمایی را تنظیم کرد کم‌توجهی به این مسائل باعث خواهد شد تمایل خریداران کیوی ایران کاهش یابد یا محصول ما را با نرخ ناعادلانه و پایین خریداری کنند.

وی با بیان اینکه صادرات کیوی باید قانونمند شود، افزود: قانون‌مندی در صادرات سبب می‌شود نرخ کیوی ایران در بازارهای جهانی دچار نقصان نشود.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی گیلان توجه به روش‌های نوین برای صادرات کیوی را در اقتصادی کردن آن اثربخش دانست و بیان کرد: یکی از مهم‌ترین روش‌هایی که باعث می‌شود صادرات کیوی با راندمان بالا انجام شود، این است که کیویی مستقیم از باغ کیوی به کارخانه سورتینگ و بسته‌بندی منتقل شود.

 سورتینگ کمک می‌کند کیوی‌های نامرغوب و آسیب‌دیده از خط بسته‌بندی خارج و حذف شوند.

هوشیارفرد با بیان اینکه عرضه نامتعارف و غیراستاندارد کیوی، آفت بزرگ بازار جهانی این محصول است، گفت: ارسال محصول بی‌کیفیت، غیراصولی بودن بسته‌بندی و نبود استانداردهای لازم، زنگ خطر بزرگی برای صادرات کیوی تلقی می‌شود.

وی با بیان اینکه هند، روسیه و اوکراین بازارهای پر تقاضا برای صادرات کیوی ما هستند، افزود: با یک بازاریابی درست و مذاکره اصولی می‌توان فرآیند صادرات کیوی به این کشورها را با حجم بالا انجام داد.

لزوم کددار شدن باغات کیوی

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی گیلان با اشاره به ضرورت کددار شدن باغات و شناسنامه‌دار بودن کیوی صادراتی، تصریح کرد: باید مطابق تقاضای بازار کشورهای مقصد صادرات و همسایه، محصول کیوی شناسنامه‌دار و با سموم حداقلی تولید شود؛ بنابراین آنچه باید موردتوجه مسئولان ذی‌ربط قرار گیرد، صدور گواهی مبدأ برای کیوی صادراتی با دقت، صحت و سرعت در واحد تولیدی (باغ) است.

هوشیارفرد ادامه داد: جهاد کشاورزی باید در کنار گواهینامه قرنطینه بهداشت نسبت به تسریع در صدور گواهی سلامت برای پیوست به محصول صادراتی اقدام کند تا مشکلی در صادرات دامنگیر صادرکنندگان نشود.

وی با اشاره به کاهش نرخ کیوی در روزهای آغازین صادرات، افزود: افزایش ناگهانی موجودی بازار و نبود زیرساخت‌های لازم برای صادرات سبب‌شده نرخ کیوی دچار کاهش شدید شود.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی گیلان با بیان اینکه صادرکننده کیوی باید کارت بازرگانی داشته باشد، گفت: صادرات کیوی باید با کارت بازرگانی انجام شود، نه با استفاده از کارت‌های یکبار مصرف و آن‌هم توسط کسانی که صادر‌کننده واقعی نیستند.

کارت بازرگانی باید در استان تولید‌کننده کیوی صادر و بخشی از منابع درآمدی و سرمایه به‌دست آمده نصیب استان شود.

ایجاد زنجیره فرآوری کیوی ضروری است

هوشیارفرد با اشاره به مشکلات بر سر راه صادرات محصول، بیان کرد: عده‌ای با استفاده از حیله‌های شبه‌قانونی و برای فرار از بازگرداندن ارز حاصل از صادرات کار صادرات را از طریق شرکت‌های واسط انجام می‌دهند و عمدتا صادرکنندگان ارز حاصل از فروش محصول را به‌دلیل مشکلات سیستم بانکی توسط صرافی‌ها به حساب‌های بانکی انتقال می‌دهند.

وی با تاکید بر اینکه سند جامع بهره‌برداری مناسب از محصول کیوی استان از تولید، فراوری، بازاریابی و تجاری‌سازی تدوین شود، افزود: سند جامع کیوی از مرحله تولید تا عرضه و صادرات مسیر راه را ترسیم و تمامی عوامل تولید و صادرات را در این مسیر هدایت و راهنمایی می‌کند.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی گیلان با بیان اینکه با ایجاد زنجیره فرآوری کیوی، زمینه اشتغال و درآمدزایی بیشتری را فراهم کرد، گفت: جذب سرمایه‌گذار و ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی علاوه بر اینکه ارزش‌افزوده بیشتری را نصیب استان خواهد کرد، باعث اشتغالزایی مولد می‌شود.

سخن پایانی

با توجه به اینکه استان گیلانی، یکی از استان‌های مهم در تولید کیوی به‌عنوان یک محصول ارزآور است باید مسئولان و متولیان اصلی این حوزه برنامه‌ریزی لازم برای ایجاد زیرساخت‌های مناسب در صادرات باکیفیت این محصول را فراهم کنند تا به سرنوشت برخی محصولات کشاورزی که بعد از صادرات به‌دلیل کیفیت پایین عودت داده می‌شوند، دچار نشوند.