خانواده‌هایی که به دانش‌بنیان‌ها خدمت می‌کنند
در چند گزارش گذشته به اصلی‌ترین دغدغه دانش‌بنیان‌ها به‌ویژه نوپایان این عرصه در برخورداری از خدمات و تسهیلات صندوق‌هایی نظیر صندوق نوآوری و شکوفایی اشاره کردیم. بسیاری از فعالان این حوزه معتقدند فرآیند دریافت تسهیلات در بستری سختگیرانه انجام می‌شود.
طبق قانون باید در ازای وام، وثیقه‌های هم‌تراز گذاشته شود که این امر بسیاری از صاحبان شرکت‌های دانش‌بنیان را از دریافت خدمات و تسهیلات منصرف می‌کند. در واقع آنها بر این باورند که وام‌هایی که صندوق‌های تامین مالی می‌دهند تفاوت چندانی با بانک ندارد. سیاوش ملکی‌فر، معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی معتقد است برخی اهالی اکوسیستم دانش‌بنیان و حتی عموم مردم تصور می‌کنند که تنها فعالیت نهادهای تامین مالی نظیر صندوق نوآوری و شکوفایی دادن وام و تسهیلات است در حالی که این خدمت خود از ۱۲ نوع برخوردار است. ملکی‌فر در گفت‌وگو باصمت به تشریح فعالیت‌ها و خدمات ارائه‌شده از سوی صندوق نوآوری و شکوفایی به دانش‌بنیان‌ها پرداخته که در ادامه می‌خوانید.
شرکت‌های دانش‌بنیان برای رسیدن به رشد و توسعه در بازار و کسب سود ناشی از فعالیت‌های تولیدمحور خود، نیازمند تسهیلات و خدمات مالی و غیرمالی از سوی نهادهایی چون صندوق نوآوری و شکوفایی هستند؛ این در حالی است که برخی از آنها معتقدند فرآیند دریافت این نوع تسهیلات و خدمات دشوار است و دانش‌بنیان‌ها در ادامه مسیر از دریافت این نوع خدمات و تسهیلات انصراف می‌دهند. به‌نظر شما آیا نیاز به تغییر رویکرد در ارائه خدمات و تسهیلات از سوی این نهاد احساس می‌شود؟
صندوق‌های فعال در کشور ما بسان تمامی نهادهای تامین مالی سراسر دنیا مانند کشورهای در حال توسعه و توسعه‌یافته فعالیت می‌کنند. از آنجایی که شرکت‌های نوپا برای توسعه محصولات فناورانه، تجاری‌سازی و رساندن آن به بازار نیازمند سرمایه هستند، بنابراین تامین پول، زیرساخت اصلی تجاری‌سازی و توسعه فناوری و رساندن آن به بازار است. من معتقدم فضای مساعد کسب‌وکار در کشور نیازمند اقلیم مناسب برای دانش‌بنیان‌ها است. با این دیدگاه اگر شرکتی می‌خواهد محصول فناورانه‌ای را به بازار عرضه کند، باید از سوی نهادهایی تامین مالی شود. همه ما می‌دانیم که ارائه وام، تعریف و روال مشخصی دارد. روش بانک‌ها در دادن وام این‌گونه است که چون سرمایه‌گذاری نمی‌کنند و تنها ارائه‌دهنده تسهیلات هستند، در سود و ضرر شرکت‌های دانش‌بنیان شریک نمی‌شوند. البته ناگفته نماند که از امسال بانک‌ها روند متفاوت‌تری را پیش گرفته‌اند و قرار است به تایید صندوق نوآوری و شکوفایی برای توسعه فعالیت دانش‌بنیان‌ها رویکرد سرمایه‌گذاری هم جزو خدمات‌شان باشد، اما نهادهای تخصصی تامین مالی می‌توانند از یک تا چند خدمت ارائه بدهند. صندوق نوآوری و شکوفایی هم مانند نهادهای مشابه خود در سراسر دنیا کمابیش از تمام ابزارهای تامین مالی استفاده می‌کند و تنها به ارائه وام بسنده نمی‌کند و رویکردهای متفاوتی برای ارائه تسهیلات و خدمات دارد، بنابراین هر شرکت دانش‌بنیان به فراخور نیازی که دارد، می‌تواند از این تسهیلات و خدمات بهره‌مند شود و در نتیجه تغییر رویکرد در روال کار صندوق نوآوری و شکوفایی احساس نمی‌شود.
باتوجه به موارد یادشده ابزارهای مالی و سرمایه‌گذاری در صندوق نوآوری و شکوفایی از چه ساختاری تشکیل شده است؟
این ابزارها متشکل از ۴ خانواده اصلی است؛ یک خانواده مربوط به ابزار وام و تسهیلات است، به این معنا که صندوق مانند بانک‌ها به شرکت‌های دانش‌بنیان وام می‌دهد و طبق برنامه زمان‌بندی تعیین‌شده و موردتوافق، اصل و فرع پول از سوی شرکتی که وام را گرفته است، باید به صندوق برگردانده شود. حال اگر آن شرکت دانش‌بنیان توانست از سودهای کلانی بهره‌مند شود یا اگر ضرر هم کند، طبق توافق، اصل و فرع پول باید برگردانده شود. در این شرایط شرکت دانش‌بنیان، وام‌گیرنده و صندوق، وام‌دهنده است و صندوق در سود و ضرر شرکت سهیم نیست، بنابراین در خانواده تسهیلات ریسک کار بر گردن وام‌گیرنده یا همان شرکت‌های دانش‌بنیان است. این روال در همه جای دنیا اعمال می‌شود. در همین خانواده تسهیلات و وام، صندوق نوآوری و شکوفایی به ۱۲ روش به شرکت‌های دانش‌بنیان وام می‌دهد. برای مثال، وام تحقیق و توسعه به شرکت‌هایی که برای فعالیت‌های تحقیقات و توسعه‌ای خود نیازمند وام هستند، داده می‌شود. وام قرض‌الحسنه از دیگر انواع وام‌ها در این صندوق است، همچنین شرکت‌هایی که می‌خواهند خط تولید خود را دایر کنند یا گسترش دهند، وام تولید صنعتی به آنها تعلق می‌گیرد و به شرکت‌هایی که نقدینگی کافی ندارند، وام سرمایه در گردش داده می‌شود. به مشتری شرکت دانش‌بنیان وام خرید می‌دهیم تا محصول شرکت دانش‌بنیان در بازار به‌فروش برسد. وام خرید محل کار از دیگر وام‌ها است که فرد می‌تواند محل موردنظر خود را رهن کند یا بخرد. وام دیگری هم به‌نام وام اشتغالزایی وجود دارد که فرد وام‌گیرنده باید وثیقه بگذارد. در حقیقت صندوق باید اطمینان‌خاطر از بازگشت پول داده‌شده را از سوی شرکت وام‌گیرنده کسب کند و مطمئن باشد که در نهایت اصل و فرع پول را می‌تواند برگرداند، به‌همین دلیل وثایق گوناگون از چک و سفته تا سند ملک یا سهام حتی ضمانتنامه تعهد پرداخت بانکی را هم دریافت می‌کندغ این روال در تمام کشورهای دنیا معمول است.
به‌قدری پیچیدگی فعالیت‌های صندوق زیاد است که نه‌تنها افراد عادی بلکه افرادی هم که در اکوسیستم دانش‌بنیان فعالیت می‌کنند، اطلاعات کافی ندارند، به‌همین دلیل بیشتر آنها نمی‌دانند که باید از کدام خانواده و از چه خدماتی بهره‌مند شوند. در کل باید به این موضوع اشاره کرد که از آنجایی که اعتبار شرکت دانش‌بنیان نوپا برای صندوق به‌اثبات نرسیده است، وام بدون وثیقه داده نمی‌شود اما وثایق متنوعی را برای هر وام دریافت می‌کند. بسیاری از صاحبان شرکت‌های دانش‌بنیان نمی‌دانند که وام‌ها و وثیقه‌ها از چه تنوعی در صندوق نوآوری و شکوفایی برخوردارند، به‌همین دلیل زود قضاوت می‌کنند و تصورشان این است که صندوق نوآوری و شکوفایی در عمل نهادی مانند بانک است.
به‌اعتقاد من فعالان عرصه اکوسیستم دانش‌بنیان باید اطلاعات کامل‌تری از نحوه دریافت تسهیلات و وام از صندوق نوآوری شکوفایی کسب کنند. از دیگر خدمات در خانواده تسهیلات و وام ارائه ضمانتنامه‌های بانکی برای همه شرکت‌های دانش‌بنیان است. در واقع صندوق در این خدمت، ضمانتنامه‌های بانکی موردنیاز شرکت‌های دانش‌بنیان را از طریق سیستم بانکی در اختیار آنها می‌گذارد. برای مثال اگر یک شرکت دانش‌بنیان با یک شرکت بسیار بزرگ قرارداد همکاری امضا کند، به‌طور قطع از سوی طرف قرارداد خود نیازمند یک تا ۲ ضمانتنامه است. به‌طور معمول این ضمانتنامه‌ها از طریق بانک صادر می‌شود حال زمانی که شرکت دانش‌بنیان برای دریافت این ضمانتنامه به بانک مراجعه می‌کند، طبق رقمی که باید ضمانتنامه را دریافت کند، ۱۰ درصد آن را باید در بانک بلوکه کند. در این شرایط شرکت دانش‌بنیان باید این پول را از سرمایه در گردش خود بیرون بکشد و در بانک بلوکه کند، در واقع این شرکت باید این پول را از نقدینگی خود خارج کند و بدون استفاده به بانک تحویل دهد. صندوق نوآوری و شکوفایی در خدمتی دیگر به هر شرکت دانش‌بنیانی که نیازمند ضمانتنامه بانکی است، نیمی از کل پول بلوکه‌شده را پرداخت می‌کند و شرکت می‌تواند نیمی از پول را به چرخه تولید خود برگرداند. شرکت‌ها برای دریافت این خدمت نیازمند هیچ سفته، امضا و وثیقه‌ای نیستند. به‌عبارت دیگر روند دشواری ندارد و فقط کافی است که در سیستم اعلام کنند که خواهان صدور ضمانتنامه هستند. در این تسهیلات علاوه بر اینکه ۵۰ درصد سپرده از سوی صندوق گذاشته می‌شود، ۳۰ درصد هم در نرخ کارمزد تخفیف داده می‌شود.
باتوجه به موارد یادشده، در بخشی از تقویت بازار برای تولیدات دانش‌بنیان‌ها سخن گفتید؛ این فرآیند چه روالی را طی می‌کند و چه خانواده‌ای را شامل می‌شود؟
تقویت بازار، زیرمجموعه خانواده سرمایه‌گذاری است. برای استفاده از این خدمت شرکت دانش‌بنیانی که می‌خواهد محصول خود را به بازار برساند، اما چون وثیقه کافی ندارد نمی‌تواند وام بگیرد، می‌تواند خواهان دریافت خدمات خانواده سرمایه‌گذاری باشد. پرداخت وام‌های جسورانه یکی از خدمات خانواده سرمایه‌گذاری است.
از یک‌سو شرکت دانش‌بنیان افزون بر اینکه وثیقه کافی ندارد، ریسک کار بالایی هم دارد و نمی‌تواند وام بگیرد، از طرف دیگر بانک‌ها هم به شرکت‌های نوپا و کارآفرینانی که محصول دارند اما در عمل پولی برای رساندن محصول‌شان به بازار را ندارند، وام می‌دهند، اما به شرکتی این وام تعلق می‌گیرد که با اطمینان‌خاطر می‌داند که می‌تواند اصل و فرع پول را پرداخت کند؛ بنابراین شرکت دانش‌بنیانی که می‌داند می‌تواند وام دریافتی را به‌موقع پرداخت کند، دست به این اقدام می‌زند. در خانواده سرمایه‌گذاری، صندوق روی محصول و توسعه بازار شرکت دانش‌بنیان سرمایه‌گذاری می‌کند با این تفاوت که در سود و زیان شرکت شریک می‌شود.بیشتر صاحبان شرکت‌های دانش‌بنیان در این بخش هم به اشتباه متوجه می‌شوند و تمامی سرمایه‌گذاری‌ها را یکسان می‌بینند. نام دیگر خانواده تسهیلات وام، خانواده اصل‌های مبتنی بر بدهی است که در نهایت شرکت دانش‌بنیان بدهکار نهاد تامین مالی است و باید اصل و فرع پول را پرداخت کند و نام دیگر خانواده سرمایه‌گذاری، خانواده تامین مالی مبتنی بر مشارکت یا سهم است در هر کدام از این ۲ خانواده ابزار و خدماتی وجود دارد. روش سرمایه‌گذاری برای شرکت دانش‌بنیان روش گران‌تری محسوب می‌شود، چرا که برای دریافت یک وجه مالی باید چندین درصد از سهام شرکت خود را در اختیار صندوق بگذارد. در این شرایط از آنجایی که سهم، مهم‌ترین دارایی یک شرکت دانش‌بنیان است، بعد از گذشت مدت زمانی صاحبان شرکت‌های دانش‌بنیان از اینکه زمانی اندکی از سرمایه را احتیاج داشتند و مجبور شدند چند درصد از سهام شرکت خود را در اختیار صندوق بگذارند، ابراز پشیمانی می‌کنند؛ این ابزاری است که در دنیا وجود دارد و شرکت فیس‌بوک با همین ابزار رشد کرده است. مشارکت و استفاده از خدمات خانواده دوم در صندوق نوآوری و شکوفایی برای شرکت‌هایی است که توانایی دریافت وام را ندارند.
آیا صندوق نوآوری و شکوفایی، خدماتی هم در راستای صادرات تولیدات شرکت‌های دانش‌بنیان و همکاری با شرکت‌های داخلی و خارجی در تامین مواد اولیه ارائه می‌دهد؟
همواره شرکت‌های دانش‌بنیان برای توسعه و کارآفرینی نیازمند یک‌سری خدمات واسطه‌ای هستند. خانواده توانمندسازی در صندوق نوآوری و شکوفایی خدماتی را در راستای تامین کالا یا مواد اولیه به شرکت‌ها ارائه می‌دهد. در حقیقت برخی شرکت‌های دانش‌بنیان نیازمند خرید و وارد کردن یک‌سری کالاهایی هستند که یا در دسترس آنها نیست یا نرخ بالایی دارند، همچنین بیشتر تازه‌واردها واسطه‌ها را نمی‌شناسند. در واقع آنها نمی‌دانند که از چه روندی باید مواد اولیه خود را تهیه کنند و صندوق نوآوری و شکوفایی به‌تناسب فعالیت‌های شرکت‌ها این خدمات را از طریق تعدادی از کارگزارهای باتجربه در اختیار آنها قرار می‌دهد. برای مثال اگر شرکت دانش‌بنیانی نیازمند صادرات باشد، صندوق با کارگزاران باتجربه فرآیند را برای این شرکت‌ها راحت می‌کند. در این شرایط بخشی از هزینه‌های صادرات را صندوق متقبل می‌شود تا کالای تولیدشده از سوی شرکت دانش‌بنیان در بازار کشورهای اروسیا به‌فروش برسد. هدف از ارائه خدمات در این خانواده، توسعه بازار است.
در حال حاضر برای شرکت در نمایشگاه‌های داخلی، به شرکت‌های دانش‌بنیان ۷۰ درصد یارانه تعلق می‌گیرد. در کل هر شرکتی در هر زمینه‌ای که فعالیت می‌کند باید در نمایشگاه مربوط به خود شرکت کند که ۷۰ درصد آن را صندوق بلاعوض متقبل می‌شود، بنابراین خانواده توانمندسازی مربوط به خدمات است که بخشی از هزینه‌ها در قالب بلاعوض به‌عنوان چاشنی کار به شرکت‌ها داده می‌شود، اما مهم‌ترین مولفه‌ای که در اینجا اهمیت دارد، این است که شرکت دانش‌بنیان باید بداند که این خدمات از یک حامی دریافت می‌شود. همچنین از خدمات دیگر خانواده توانمندسازی، کمک به شرکت‌ها برای حضور در نمایشگاه‌های معتبر بین‌المللی است؛ خدماتی از قبیل گرفتن غرفه، غرفه‌سازی، تهیه بلیت، جانمایی در نمایشگاه‌ها از سوی کارگزاران انجام می‌شود و ۹۰ درصد هزینه‌های حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی را صندوق به‌صورت بلاعوض به این شرکت‌ها پرداخت می‌کند. هدف در این خدمات، توسعه بازار است. تامین هزینه‌های مربوط به اعزام هیات‌های تجاری به کشورهای خارجی برای تجاری‌سازی و پذیرش هیات‌های تجاری در داخل به‌منظور ایجاد مشتری از جمله خدماتی است که صندوق در این خانواده به شرکت‌ها ارائه می‌دهد.
سخن پایانی
شاید وقت آن رسیده باشد که وظایف نهادهای تامین مالی و حمایتی از دانش‌بنیان‌ها و کسبوکارهای نوپا را از نهادهایی که تنها به پرداخت وام و تسهیلات مالی نظیر بانک‌ها می‌پردازند،مجزا بدانیم. حال باتوجه به موارد یادشده بهتر است صاحبان دانش‌بنیان در صورتی که خواهان بهره‌مندی از خدمات و تسهیلات نهادهای دولتی تامین مالی نظیر صندوق نوآوری و شکوفایی هستند، برنامه‌ای در راستای آگاهی کامل از خدمات ذکرشده طراحی کنند تا با دید روشن‌تری بتوانند در مسیر توسعه از این خدمات و تسهیلات بهره بگیرند.
