صنعت خودرو دانش‌بنیان شود
حوادث جاده‌ای و آمار کشته‌شدگان تصادفات در کشور حاکی از غیرایمن بودن برخی خودروهای تولید داخل بوده و این در حالی است که مشتریان از نرخ آنها رضایت هم ندارند.
شرکت‌های تازه‌تاسیس دانش‌بنیان، قدرت مالی ندارند
دی سال گذشته، حدود ۵۰ خودرو با یکدیگر برخورد کردند که بازنشدن ایربگ آنها صدای پلیس راهور را پس از سال‌ها سکوت درآورد. هنوز موضوع بازنشدن ایربگ این خودروها در حادثه محور بهبهان-رامهرمز روشن نشده بود که شاهد تصادفات جاده‌ای دیگری بودیم که حاکی از عمل نکردن ایربگ‌ها بود. پس از یک دهه تعیین شعارهای اقتصادی، امسال به‌عنوان سال «تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین» نام‌گذاری شد. حال این سوال مطرح است که شرکت‌های دانش‌بنیان چقدر می‌توانند در ارتقای کیفیت خودروهای تولید داخل نقش داشته باشند؟ آیا می‌توان با کمک این شرکت‌ها به تولید بهره‌ور دست یافت؟
دانش‌بنیان‌ها، خلأ کیفیت را پر می‌کنند
سردار سیدکمال هادیانفر، رئیس پلیس راهور با اشاره به کیفیت خودروهای تولید داخل عنوان می‌کند که در یکی از حوادث جاده‌ای پس از حادثه بهبهان-رامهرمز، خودرو داخلی کاملا از جلو و از ناحیه موتور جمع شده اما متاسفانه کیسه هوای آن باز نشده، در حالی که خودرو خارجی با کمترین آسیب تنها خطی روی بدنه آن افتاده است. از این‌رو در جلسه شورای‌عالی ایمنی حمل‌ونقل، رئیس‌جمهوری تاکید کرد بحث ایمنی خودرو در سال ۱۴۰۱ باید در دستور کار قرار گیرد. بسیاری از کارشناسان حوزه تولید معتقدند اجرای استانداردهای هشتادوپنج‌گانه حرکت مثبتی در صنعت خودرو کشور به‌شمار می‌رود اما متاسفانه نظارت‌های کافی در حوزه اجرای این استانداردها وجود ندارد. به همین دلیل، پلیس راهور اعلام کرده در صورت عدم‌رعایت الزامات استانداردهای تدوین‌شده در سازمان ملی استاندارد، از شماره‌گذاری خودروها خودداری خواهد کرد.
از سوی دیگر، مهدی اسلام‌پناه، رئیس سازمان ملی استاندارد، خودروسازان را ملزم به تامین قطعات از شرکت‌های دارای استاندارد کرده و تاکید دارد تمام خودروسازان موظف به تامین قطعات از شرکت‌هایی هستند که پروانه صادرات دریافت کرده‌اند؛ بنابراین استاندارد قطعات و خدمات پس از فروش باید به‌طور کامل از سوی خودروسازان رعایت شود.
هنگامی که پس از چند سال نام‌گذاری شعار سال در حوزه تولید اعم از حمایت از محصولات داخلی، اشتغالزایی و... باز هم این مباحث مطرح است، نشان می‌دهد همچنان صنایع کشور در بخش تولید، ضعف‌های اساسی دارند.
تاکید رهبر معظم انقلاب بر دانش‌بنیان‌ها ضرورت ارتقای فناوری را به صنعتگران گوشزد می‌کند؛ اینکه در کنار تولید نباید از کیفیت و ایمنی محصولات غافل شوند.
در حال‌حاضر مصرف‌کنندگان خودروهای داخلی از کیفیت محصولات رضایت ندارند. با مروری بر تحولات صنعت خودرو جهان می‌توان دریافت که شرکت‌های خودروساز داخلی چقدر در حوزه تکنولوژی از همتایان بین‌المللی خود عقب افتاده‌اند.
حال با توجه به تاکید رهبر معظم انقلاب روی موضوع دانش‌بنیان‌ها باید دید این شرکت‌ها چقدر می‌توانند به فعالان صنعت خودرو در حوزه ارتقای فناوری و کیفیت محصولات کمک کنند.
ضرورت فعال شدن واحدهای تحقیق و توسعه
بهرام شهریاری از فعالان صنعت خودرو درباره نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در ارتقای فناوری قطعات و افزایش کیفیت خودروها به گفت: در صنعت آنچه به مجموعه‌های دانش‌بنیان اطلاق می‌شود، خلق دانشی است که پیش‌تر وجود نداشته است و در واقع در این مجموعه‌ها یک ایده به واقعیت تبدیل می‌شود.
وی افزود: در صنعت خودرو هم باید براساس دانشی جدید، فعالیتی فراتر از کارهای در حال انجام، صورت پذیرد. هنگامی که صنعتگر نقشه تولید را از شرکت‌های خارجی تامین می‌کند و فعالیت تولیدی دارد، این امر نمی‌تواند تولید براساس دانش‌بنیان‌ها به‌شمار رود، حتی اگر دانش شرکت خارجی بر پایه دانش‌بنیان‌ها باشد.
او ادامه داد: بحث دانش در کاهش ضایعات، توسعه پایدار، ارتقای کیفیت، بهره‌وری و... مطرح است که این امر هم وظیفه واحدهای تحقیق و توسعه (R&D) هر بنگاه اقتصادی و صنعتی است. اما هنگامی که واحدهای صنعتی آنقدر ضعیف شده‌اند که با مشکلات مالی بسیار دست به گریبان هستند، چگونه می‌توانند روی واحدهای تحقیق و توسعه هزینه کرده و به سوی تولید دانش‌بنیان حرکت کنند.
معافیت‌های مالیاتی برای دانش‌بنیان‌ها
شهریاری با بیان اینکه صنعتگر در هزینه‌کرد امور روزمره خود با چالش روبه‌رو است در نتیجه نمی‌تواند در بخش فناوری سرمایه‌گذاری کند، تصریح کرد: واحدهای تحقیق و توسعه در بسیاری از کشورهای جهان معاف از پرداخت مالیات هستند، چون درآمدی ایجاد نمی‌کنند تا به آن مالیاتی تعلق گیرد. این در حالی است که این موضوع در کشور ما دیده نشده و خلأ قانونی دارد. او اظهارکرد: در کشور ما، این واحدها نه‌تنها معاف از مالیات نیستند، بلکه گاهی هزینه‌های این بخش به‌عنوان هزینه‌های تولید هم پذیرفته نمی‌شود.
تاکید برفعالیت واحدهای تحقیق و توسعه
شهریاری در ادامه سخنان خود درباره اینکه دانش‌بنیان‌ها چقدر می‌توانند در حوزه قطعه‌سازی و خودروسازی کمک‌کننده باشند، عنوان کرد: ضرورت دارد شرایطی فراهم شود تا شرکت‌های صنعتی به سمت تحقیق و توسعه حرکت مستمری داشته باشند.
وی تاکید کرد: دولت برای تحقق این موضوع باید مشوق‌هایی تعیین کند تا صنعتگران بتوانند این هزینه‌ها را در بخش تولید پوشش دهند. در حوزه خودروسازی با وضعیت فعلی که شرکت‌ها در بخش قیمت‌گذاری دارند و نیز مدت زمان پرداخت هزینه قطعات از سوی خودروسازان، نمی‌توان خیلی امیدوار به حرکت‌های دانش‌بنیان در تولید قطعات و خودروها بود. این کارشناس حوزه خودرو اظهارکرد: گام نخست در این‌باره طراحی خودرو است. واحدهای تحقیق و توسعه می‌توانند در این حوزه وارد عمل شوند و اشتغال‌آفرین باشند.
برداشت نادرست از رویکرد دانش‌بنیان
شهریاری معتقد است در حوزه ارتقای فناوری و کیفیت خودروها، واحدهای تحقیق و توسعه شرکت‌های فعال در صنعت خودرو هستند که باید به سوی دانش‌بنیان شدن حرکت کنند. او در این‌باره عنوان کرد: شرکت دانش‌بنیان به شرکتی اطلاق می‌شود که چیزی را خلق کند؛ در واقع ایده‌ای را از ذهنیت به عینیت برساند با روشی که محصول تولیدی با هزینه کمتر، کیفیت بهتری داشته باشد. به‌عنوان مثال در حوزه ماشین‌آلات خط تولید، محصولات فناوری شده با کمک دانش‌بنیان‌ها به سازندگان ماشین‌آلات برمی‌گردد، نه بنگاه‌های تولید قطعات خودرو. آنها باید در خدمت صنایع و از جمله صنعت خودرو باشند.
شهریاری با بیان اینکه در برخی موارد برداشت افراد از برخی امور نادرست است، ادامه داد: برخی شرکت‌های دانش‌بنیان به‌دنبال ساخت دستگاه‌هایی می‌روند که قبلا ساخته شده‌اند، در حالی که دانش‌بنیان به معنی تبدیل یک ایده به محصولی جدید است، نه ساخت دوباره یک نوع تجهیزات.
مشوق‌های دولت به ایده‌پردازی
این فعال حوزه خودرو در ادامه سخنان خود در حوزه کمک دانش‌بنیان‌ها به تولید خودرو، تصریح کرد: در کانادا شرکت‌هایی که نوآور و دانش‌بنیان هستند اگر محصول جدیدی خلق کنند، دولت ۸۰ درصد هزینه آن را که سازنده تعیین می‌کند، نه کارشناس می‌پردازد. در ح تعیین میزان هزینه، نظر ایده‌پرداز مهم است، زیرا ایده در ذهن صنعتگر است، نه کارشناس. این هزینه به شرطی از سوی دولت کانادا متقبل می‌شود که ایده یادشده برای این کشور ثبت شود.
شهریاری اضافه کرد: نگاه کشورهای صنعتی به تولید و دانش‌بنیان، متفاوت از کشور ما است. علاوه‌بر اینکه تسهیلاتی در این حوزه هم از سوی دولت پرداخت نمی‌شود. اما امسال با توجه به تاکید رهبر معظم انقلاب روی حوزه دانش‌بنیان‌ها باید مولفه‌هایی در دستور کار نهادهای مرتبط قرار گیرد و دولت با الگوگیری از کشورهای موفق در این زمینه دستورالعمل‌های لازم را تدوین کند.
الزام قطعه‌سازان به تولید دانش‌بنیان
در ادامه، جواد مرزبان‌راد، عضو هیات‌علمی دانشگاه علم و صنعت و مدرس مهندسی خودرو درباره کمک شرکت‌های دانش‌بنیان به ارتقای فناوری و کیفیت خودروهای تولید داخل به صمت گفت: ساخت خودرو با تامین قطعات و مونتاژ آنها در خط تولید انجام می‌شود؛ بنابراین اگر کیفیت قطعات بهبود یابد، کیفیت خودرو هم ارتقا پیدا می‌کند.
وی افزود: در این حوزه، تولید قطعات باکیفیت موضوع مهمی است. درحال‌حاضر قطعه‌سازانی در کشور فعالیت دارند که در دوره‌ای محصولات باکیفیت‌تر از امروز تولید می‌کردند اما با توجه به شرایط اقتصادی کشور، کیفیت آنها افت پیدا کرد؛ بنابراین خودروساز باید زنجیره تامین را ملزم کند تا قطعاتی با فناوری بالاتر و بر پایه دانش‌بنیان‌ها تولید کنند.
ضرورت ورود به حوزه قطعات خاص
این مدرس دانشگاه در ادامه سخنان خود به تولید قطعات خاص اشاره کرد و ادامه داد: از سوی دیگر، برخی از قطعات تولیدکننده داخلی ندارد و از طریق واردات تامین می‌شوند. این قطعات خاص بوده و تولیدکنندگان کمی در جهان دارند. تمام خودروسازان جهان نیازمندی خود را از طریق این تولیدکنندگان محدود دریافت می‌کنند. در این بخش، با توجه به افزایش بازار تقاضای جهانی با هوشمند شدن محصولات صنعتی، شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند کمک‌کننده باشند.
او اظهارکرد: شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند در این حوزه وارد میدان شده و این قطعات خاص را برای بازار داخل و خارج تولید و تامین کنند.
قدرت مالی و توان سرمایه‌گذاری
مرزبان‌راد با تاکید بر اینکه شرکت‌های فعال صنعتی باید به سوی تولید دانش‌بنیان حرکت کنند، زیرا زودتر از برون‌سپاری به نتیجه می‌رسند، گفت: در واقع شرکت‌های تولید قطعات که روی غلتک افتاده‌اند و درآمدزا هستند، بیشتر می‌توانند در این حوزه نقش‌آفرین باشند.
این کارشناس حوزه خودرو اظهارکرد: شرکت‌هایی که با خودروسازان همکاری دارند، به‌لحاظ قدرت مالی قوی بوده و از سرمایه کافی برخوردار هستند در حالی که نمی‌توان انتظار زیادی از شرکت‌های نوبنیاد فعال در حوزه دانش‌بنیان که سرمایه بسیار ناچیزی در اختیار دارند، داشت؛ اینکه محصولی های‌تک را از صفر تا صد طراحی و تولید کنند. این در حالی است که قطعه‌سازان کشور روز به روز بزرگ و بزرگ‌تر می‌شوند و قدرت مالی کافی برای تولید و سرمایه‌گذاری دارند؛ بنابراین ریسک سرمایه‌گذاری از سوی این شرکت‌ها کمتر از نوبنیادها بوده اما متاسفانه این درآمد نجومی کمتر در حوزه تحقیق و توسعه مورداستفاده قرار گرفته، زیرا عموما شرکت‌ها وقتی در مسیر تولید قرار می‌گیرند، دچار مشکلات روزمره شده و کمتر به فکر روزآمدی می‌افتند. به همین دلیل با وجود پیشینه بسیار زیاد صنعت خودرو کشور، بیش از اینکه طراح و تولیدکننده باشیم، بیشتر با مهندسی معکوس و مونتاژ به محصول نهایی می‌رسیم. به این معنی که قطعه وارد و با مهندسی معکوس دوباره تولید می‌شود؛ بنابراین شرکت‌های صنعتی در این حوزه ضعف‌های بنیادین دارند.
این مدرس دانشگاه اظهارکرد: به نظر می‌رسد شرکت‌های مرتبط با خودروسازی باید از سوی برخی نهادها مانند پلیس راهور ملزم به حرکت به سوی دانش‌بنیان شدن شوند و خودروساز باید ملزم به طراحی خودرو شود. در این راستا، مثلا پلیس می‌تواند با پیگیری جدی دریابد خودروساز با چند شرکت دانش‌بنیان در ارتباط است. پلیس می‌تواند با سختگیری در شماره‌گذاری به بهبود کیفیت خودروها کمک زیادی کند. مرزبان‌راد معتقد است که اگر اجبار و الزامی وجود نداشته باشد، فعالان صنعت خودرو بیشتر به‌دنبال واردات محصولات می‌روند تا تولید در داخل.
سخن پایانی
بنابر این گزارش، کارشناسان و فعالان حوزه خودرو عنوان می‌کنند حرکت صنعتگران به سوی دانش‌بنیان شدن بهتر از برون‌سپاری کارها به شرکت‌های خارج از مجموعه خودروساز است. این کارشناسان معتقدند به‌لحاظ مالی، واحدهای صنعتی که سال‌هاست فعالیت تولیدی دارند، قدرت مانور مالی بیشتری نسبت به شرکت‌های تازه‌تاسیس دانش‌بنیان خواهند داشت. به اعتقاد آنها قطعه‌سازان و خودروسازان باید از سوی نهادهایی مانند پلیس راهور ملزم به حرکت به سوی فناوری روز شده در غیر این صورت، از شماره‌گذاری خودروها ممانعت شود. حال باید دید صنعت خودرو در سال «تولید، دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» چقدر می‌تواند خود را به لحاظ فناوری روزآمد کرده و رضایت مشتریان را در حوزه کیفیت تامین کند.
