فرسودگی و نبود تعداد کافی وسایل حمل ‌ ونقل از جمله این مشکلات است. در این بین، اتوبوس، از وسایل پرمخاطب حمل ‌ ونقل عمومی است که روزانه مسافران زیادی را جابه ‌ جا می ‌ کند، اما این روزها، به ‌ دلیل نبود تعداد کافی اتوبوس، بسیاری از شهروندان به ‌ دردسر افتاده و زمان زیادی را در ایستگاه ‌ ها به ‌ انتظار می ‌ نشینند. مدتی است، زمزمه ورود اتوبوس ‌ های جدید به ناوگان حمل ‌ ونقل عمومی شهری شنیده می ‌ شود که این تصمیم در راستای نارضایتی شهروندان از کمبود و فرسودگی اتوبوس ‌ های شهری است.

صمت در این گزارش به بررسی واردات اتوبوس ‌ های جدید پرداخته است.

ورود اتوبوس به ناوگان حمل ‌ ونقل شهری

بسیاری از شهروندان، از وضعیت ناوگان اتوبوسرانی شکایت ‌ های بسیاری دارند. کمبود اتوبوس ‌ های شهری سبب شده تا استفاده ‌ کنندگان از این وسیله حمل ‌ ونقل عمومی مشکلات بسیاری را متحمل شوند. تهران با کمبود چندهزار اتوبوس دست و پنجه نرم می ‌ کند و اتوبوس ‌ هایی که در حال ‌ حاضر مشغول خدمت ‌ رسانی هستند، چند سالی می ‌ شود که عمرشان به ‌ پایان رسیده است، اما با همین دست و پنجه نرم کردن ‌ ها به حیات خود ادامه داده ‌ اند. به ‌ گفته بسیاری از شهروندان و طبق شواهد میدانی، شهروندان در بعضی ایستگاه ‌ ها، ۲۰ دقیقه ‌ ای را، برای ورود اتوبوس منتظر مانده ‌ اند و این اتفاق به ‌ صورت روزانه تکرار می ‌ شود و این ماجرا حکایت از مشکلات سیستم حمل ‌ ونقل شهری دارد. سهم صنعت حمل ‌ ونقل از تحولات انقلاب صنعتی، ایجاد موتورهای بخار بود. اختراع این نوع موتور مصادف شد با ایجاد ریل ‌ های چوبی در زیرساخت ‌ های شهری و لکوموتیوهایی که می ‌ توانست ۱۵ مسافر را جابه ‌ جا کند. لندن ‌ نشینان، شهروندانی بودند که برای نخستین ‌ بار در جهان شاهد این تحول شدند، به این ترتیب، سرعت در حمل ‌ ونقل افزایش یافت و حداکثر سرعت آن به ۳۵ کیلومتر در ساعت رسید. نخستین اتوبوس ‌ های حمل ‌ ونقل مونتاژشده در سال ۱۲۹۰ هجری شمسی در تهران آغاز به کار کرد. در آن سال، همچنان تعداد درشکه ‌ های فعال در سیستم حمل ‌ ونقل حدود ۵۰۰ دستگاه بود و تنها حدود ۵ درصد جابه ‌ جایی مسافر توسط اتوبوس ‌ ها انجام می ‌ گرفت. در سال ۱۲۹۸ و در زمان صدارت وثوق ‌ الدوله، نارضایتی مردم از حمل ‌ ونقل عمومی افزایش یافت و دولت مصمم شد با ایجاد یک اداره به سازماندهی و نظم بخشیدن به حمل ‌ ونقل شهری بپردازد که پس از مدت ‌ ها بررسی این اداره در شهرداری (بلدیه) پایه ‌ گذاری شد. در سال ۱۳۲۰، تعداد ۱۰۰ دستگاه اتوبوس در شهر تهران کار می ‌ کرد که حدود ۹۰ دستگاه بنز بود و ۱۰ سال بعد در سال ۱۳۳۰، اتوبوس ‌ های زایس روسی وارد ایران شد که در سال ۱۳۳۱ اجازه فعالیت شرکت ‌ های خصوصی حمل ‌ ونقل هم صادر شد. در سال ۱۳۳۱، برای ساماندهی وضعیت ناوگان اتوبوسرانی، قانون تاسیس شرکت واحد اتوبوسرانی با سرمایه ‌ ای حدود ۳۰۰ میلیون ریال تصویب شد. در سال ۱۳۴۸ بود که نخستین اتوبوس 2 طبقه در ایران مونتاژ و مشغول به کار شد و روز به روز با افزایش جمعیت و تقاضای بیشتر، حجم کار نیز فزونی می ‌ یافت که لازمه آن افزایش نیروی متخصص و فضای مناسب بود.

مشکل کمبود اتوبوس، همه ‌ گیر است

معاون حمل ‌ ونقل و ترافیک شهرداری تهران در گفت ‌ وگو با صمت اظهار کرد: موضوع حمل ‌ ونقل یکی از مهم ‌ ترین و حساس ‌ ترین موضوعات مدیریت شهری است که براساس نظرسنجی ‌ های انجام ‌ شده در ۸۰ درصد شهرهای بزرگ دنیا، حمل ‌ ونقل جزو دغدغه ‌ های شهروندان است.

شفیعی با بیان اینکه در شهر تهران نیز حساسیت حمل ‌ ونقل عمومی بالا است، گفت: اگر برای لحظه ‌ ای روند خدمت ‌ رسانی با مشکل مواجه شود، خواهیم دید که در عرض چند دقیقه، نظم شهر دچار آشفتگی ‌ های بسیاری خواهد شد.

وی ادامه داد: اتوبوس یکی از پراستفاده ‌ ترین و پرمخاطب ‌ ترین وسایل حمل ‌ ونقل عمومی در بسیاری از شهرهای کشور از جمله تهران است. باوجود اهمیت وسایل عمومی، همچنان در تهران، کمبود ۳۵۰۰ دستگاه اتوبوس در ناوگان اتوبوسرانی احساس می ‌ شود. برای حل این دست از مشکلات، راهکاری متعددی عنوان شده که یکی از آنها واردات اتوبوس ‌ های دست دوم است. علاوه بر واردات اتوبوس ‌ های دست دوم، در نظر داریم اتوبوس ‌ های جدیدی نیز خریداری کنیم.

هزینه بالای نگهداری ناوگان

مجتبی شفیعی با بیان اینکه هزینه نگهداری ناوگان اتوبوسرانی از هزینه خرید اتوبوس ‌ های کم ‌ کارکرد بیشتر است، گفت: یکی از مسیرهای توسعه ناوگان اتوبوسرانی، همکاری با بخش خصوصی است. چندی پیش، بخش خصوصی اعلام کرد که می ‌ تواند اتوبوس ‌ هایی را که دارای حداقل ضوابط و استانداردهای آلایندگی از نظر کیفیت و مکانیک هستند، وارد کشور کند.

معاون حمل ‌ ونقل و ترافیک شهرداری تهران با بیان اینکه واردات اتوبوس ‌ های دست دوم یکی از راهکارهای پیشنهادی بخش خصوصی برای تکمیل ناوگان حمل ‌ ونقل عمومی است، گفت: شرکت ‌ های خصوصی اتوبوسرانی، لیست متنوعی از اتوبوس ‌ های دست دوم را در اختیار معاونت قرار دادند که یکی از کشورهای مبدأ برای واردات اتوبوس ‌ های موردنظر کشور آلمان بود. این اتوبوس ‌ ها استانداردهای زیست ‌ محیطی لازم را دارا هستند و کیفیت آنها بهتر از اتوبوس ‌ های فعلی خواهد بود. براساس برنامه ‌ ریزی ‌ های انجام ‌ گرفته در گام نخست، ۵۰ دستگاه اتوبوس از کشور آلمان وارد گمرک شده که فرآیند ترخیص آنها نیازمند زمان است. با طی کردن فرآیند ترخیص، این اتوبوس ‌ ها به ‌ سرعت وارد چرخه حمل ‌ ونقل عمومی خواهند شد.

معاون حمل ‌ ونقل و ترافیک شهرداری تهران گفت: موضوع واردات اتوبوس ‌ های دست دوم با انتقاد برخی کارشناسان، مواجه شده است. این گروه ورود شهرداری به موضوع واردات اتوبوس را موردانتقاد قرار داده و معتقد است، دست دوم بودن اتوبوس ‌ های وارداتی از دیگر اشکالات این طرح است. به ‌ باور این گروه، شهرداری باید از هر راه ممکن برای خرید اتوبوس نو استفاده کند.

وی گفت: بنابراین، باتوجه به شرایط موجود، نباید نگران اتوبوس ‌ های وارداتی دست دوم با ۴ سال کارکرد باشیم، آن هم اتوبوس ‌ هایی که از یک کشور توسعه ‌ یافته و با کیفیت بالا وارد ناوگان حمل ‌ ونقل می ‌ شود.

اورهال ناوگان اتوبوسرانی

مجتبی شفیعی درباره تعداد اتوبوس ‌ هایی که قرار است اورهال نیز شوند، گفت: در حال ‌ حاضر ۲۳۰۰ دستگاه اتوبوس قابل اورهال در شهر تهران وجود دارد. امسال اورهال ۲۳۰۰ دستگاه اتوبوس محقق نخواهد شد، اما پیش ‌ بینی و هدف ‌ گذاری ما، تعداد ۱۴۰۰ دستگاه است.

ورود اتوبوس برقی از مهر

معاون حمل ‌ ونقل و ترافیک شهرداری تهران درباره اتوبوس ‌ های برقی گفت: اتوبوس ‌ های برقی از اوایل مهر، وارد خطوط بهره ‌ برداری می ‌ شوند.

شفیعی در ارتباط با راه ‌ اندازی اتوبوس ‌ های برقی افزود: پروژه واردات اتوبوس ‌ های برقی، نسبت به دوره ‌ های گذشته بسیار متفاوت بوده و نخستین پروژه ‌ ای است که بخش خصوصی به آن ورود کرده و می ‌ خواهد ۵۰ دستگاه اتوبوس برقی را وارد شهر تهران کند.

معاون حمل ‌ ونقل و ترافیک شهرداری تهران ادامه داد: هر دستگاه اتوبوس برقی، کمابیش ۱۰ میلیارد تومان نرخ دارد. باتوجه به اینکه ورود اتوبوس ‌ های برقی به پایتخت نخستین تجربه محسوب می ‌ شود، فرآیند امور اداری آنها طولانی ‌ تر شده، چرا که پیش از این چنین تجربه ‌ ای وجود نداشته است.

شفیعی گفت: مرحله اول که شامل ۴ دستگاه اتوبوس برقی است، وارد کشور شده و در حال مونتاژ همین ۴ دستگاه اتوبوس هستیم.

معاون حمل ‌ ونقل و ترافیک شهرداری تهران افزود: در گذشته، ۴۸۰۰ اتوبوس فعال در پایتخت وجود داشته است، اما به ‌ دلیل آنکه حمایتی از آنها نشد، تعدادشان کاهش یافت و در حال ‌ حاضر اتوبوس ‌ های فعال پایتخت به ۲۳۰۰ دستگاه رسیده است.

افزایش تقاضا و مشکل عرضه ادامه دارد

نائب رئیس شورای شهر تهران در ارتباط با خرید اتوبوس ‌ های دست دوم در گفت ‌ وگو با صمت اظهار کرد: در حال ‌ حاضر، مدیریت شهری با افزایش تقاضا و مشکل عرضه در خدمات حمل ‌ ونقل عمومی مواجه است که در این شرایط، فقط واردات اتوبوس ‌ های دست دوم راهگشای مشکل است.

پرویز سروری درباره چرایی اهمیت موضوع خرید اتوبوس ‌ های دست دوم بیان کرد: اگر اتوبوس جدیدی به کشور وارد نشود، به ‌ طورقطع جابه ‌ جایی شهروندان با مشکل مواجه خواهد شد. وی افزود: اگر عمر مفید اتوبوس ‌ های دست دوم خارجی ۱۰ سال باشد و در حال ‌ حاضر ۵ سال از عمر آنها گذشته باشد، می ‌ توان به ‌ جای خرید هر دستگاه اتوبوس نو به مبلغ ۵ میلیارد تومان، ۵ دستگاه اتوبوس به مبلغ یک میلیارد تومان خریداری کرد. نائب رئیس شورای شهر تهران ضمن اشاره به مخالفان واردات اتوبوس ‌ های کارکرده گفت: برخی از افراد، نظرهای غیرکارشناسی در ارتباط با واردات اتوبوس می ‌ دهد. به ‌ نظر بنده، این افراد مخالف منافع مردم سخن می ‌ گویند.

عامل کمکی

سروری، واردات اتوبوس ‌ های دست دوم را به ‌ عنوان یک عامل کمکی در این شرایط عنوان کرد و گفت: باید به زمانی برسیم که درآمدهای شهرداری اجازه تکمیل ناوگان را بدهد و حداقل اتوبوس ‌ های ناوگان را به تعداد ۴ سال گذشته یعنی ۶ هزار دستگاه اتوبوس برسانیم. پرویز سروری ادامه داد: باید اجازه داد تا از اتوبوس ‌ های دست دوم به ‌ عنوان یک امر کمکی استفاده شود، تا پس از ایجاد امکان مالی، اتوبوس ‌ های نو خریداری شوند. این عضو شورای شهر تهران تاکید کرد: تفاوت هزینه اتوبوس دست دوم با نو، امکانی را برای مدیریت شهری فراهم می ‌ کند که بتواند حمل ‌ ونقل را ساماندهی و ناوگان را تقویت کند. سپس با منابع مالی ایجادشده، اتوبوس ‌ های نو خریداری و اتوبوس ‌ های دست دوم خارج شود.

وی ادامه داد: عده ‌ ای گفته ‌ اند این اتوبوس ‌ ها استانداردهای لازم برای ورود به شهر را ندارند، در حالی که اگر اتوبوس ‌ های دست دوم خارجی، استانداردهای لازم را نداشتند، شورای شهر به ‌ طورحتم از ورود آنها جلوگیری می ‌ کرد.

مخالفان چه می ‌ گویند

پروژه واردات اتوبوس ‌ های دست دوم، گویا مخالفان جدی دارد که از جمله آنها می ‌ توان به تشکری ‌ هاشمی، عضو شورای شهر تهران اشاره
کرد.

تشکری هاشمی در گفت ‌ و گو با برنا گفته بود: پیش ‌ تر هم گفته ‌ ایم که اصولا خرید و واردات اتوبوس دست دوم، نه ‌ تنها به ‌ لحاظ فنی مقرون به صرفه نیست، بلکه در شأن مردم ایران هم نیست که خودرو کارکرده کشور دیگری را مورداستفاده قرار دهند و باید از تولیدات داخلی استفاده کنیم.

تشکری ‌ هاشمی حمایت از تولید داخلی را وظیفه ‌ ای همگانی دانست و افزود: اتوبوس ‌ های تولید داخل، استانداردهای اجباری کشور را دریافت کرده ‌ و خوشبختانه صنعتگران ما توانسته ‌ اند به دانش فنی تولید موتور و سایر قطعات اصلی اتوبوس دست پیدا کنند.

سخن پایانی

فرسودگی و کمبود ناوگان حمل ‌ ونقل شهری، بسیاری از شهروندارن را با مشکلات اساسی مواجه کرده است. صف ‌ های طولانی و تراکم جمعیت بالایی که در ایستگاه ‌ های اتوبوس مشاهده می ‌ کنیم، نشان می ‌ دهد مدت زمان انتظار برای ورود اتوبوس به ایستگاه طولانی شده است. شهروندان، اتوبوس را به ‌ منظور سهولت در جابه ‌ جایی، اولویت خود قرار می ‌ دادند، اما این روزها و باتوجه به وضعیت موجود و تاخیر در ورود اتوبوس ‌ ها به ایستگاه، استفاده ‌ کنندگان از این وسیله حمل ‌ ونقل عمومی روند کاهشی داشته است. مدیریت شهری در بخش حمل ‌ ونقل عمومی، تاکنون توانایی ‌ های لازم را نداشته است، در صورتی که سیستم حمل ‌ ونقل عمومی در شهرها از اهمیت بالایی برخوردار است، اما گویا سیستم مدیریت شهری در تهران تاکنون چندان توجهی به آن نداشته است. با این وجود، معاون حمل ‌ ونقل و ترافیک شهرداری تهران، وعده ‌ هایی را برای نوسازی ناوگان اتوبوسرانی به شهروندان داده است. امید است وعده ‌ هایی که در راستای نوسازی اتوبوسرانی داده شده است، محقق شود تا شاهد یک اقدام موثر از سیستم مدیریت شهری باشیم.