حقابه ارومیه را بدهند، احیا می‌شود
حال این دریاچه قربانی بی‌تدبیری‌ها، چشم به راه حقابه‌ای است که حقش است، اما از آن دریغ می‌شود.
دریاچه ارومیه ۲، ۳ سال است حقابه‌ای دریافت نکرده و این در حالی است که اگر این دریاچه بزرگ شور خشک شود، جبران مصیبت گردوغبار نمکی که از بستر آن به هوا بلند می‌شود، هزاران برابر سخت‌تر از تامین آب موردنیاز آن خواهد بود.
کارشناسان معتقدند، فقط کافی است روند تعلق حقابه به دریاچه ارومیه تغییر کند و آب موردنیاز به دریاچه برسد تا از شرایط بحرانی خارج شود، تالاب‌ها توان بازیابی دارند و می‌توانند حتی پس از چند سال خشکی دوباره احیا شوند.
مطالبه‌گری حقابه، یک ضرورت است
علی سلاجقه، معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، چندی پیش از عزم دولت سیزدهم بر ای تکمیل پروژه‌های طرح احیای دریاچه ارومیه خبر داد و گفت: برای احیای این دریاچه، طرح کلانی تعریف و هزینه‌های هنگفتی صرف شد که نباید هدر رود؛ از این‌رو تمام تلاش خود را به‌کار می‌گیریم تا پروژه‌های نیمه‌تمام هر چه زودتر به بهره‌برداری برسند و با رسیدن آب موردنیاز، دریاچه نجات یابد.
در همین حال، علی ارواحی، متخصص مدیریت زیست‌بوم‌های تالابی در گفت‌وگو با ایرنا اظهار کرد: حدود ۲، ۳ سال است حقابه دریاچه ارومیه داده نشده که منجر به بروز مشکل فعلی شده است. وی با بیان اینکه برای رفع شرایط فعلی، فقط کافی است این‌روند تغییر کند، گفت: در این صورت، آب موردنیاز به تالاب می‌رسد و منطقه در شرایط پایدار قرار می‌گیرد و می‌تواند از شرایط بحران خارج شود.
وی افزود: آنچه در زمینه دریاچه ارومیه مهم و لازم است، مطالبه‌گری حقابه آن است؛ یعنی باید تمام بخش‌های فعال در این حوزه، بحث حقابه تالاب را با جدیت مطرح کنند تا میزان آب وعده داده شده از محل‌های گوناگون از جمله تصفیه فاضلاب شهرهای ارومیه و تبریز، تونل کانی‌سیب و از محل حقابه، به تالاب برسد و دریاچه جان دوباره‌ای بگیرد. در این میان، منابع آبی که پشت سدهای پیرامون دریاچه ارومیه، ذخیره و صرف کشاورزی می‌شوند هم باید موردتوجه قرار گیرند.
وی تاکید کرد: لازم است حقابه دریاچه ارومیه مانند همه بخش‌های دیگر پرداخته شود. این مسئله می‌تواند مطالبه و محور اصلی نجات این حوضه آبی باشد.
ارواحی ادامه داد: حدود ۹۵ درصد دریاچه ارومیه، کاملا خشک شده، اما باید یک نکته را در نظر بگیریم که تالاب‌ها قابلیت بازیابی و احیا دارند. اگر تالابی خشک می‌شود، به این معنی نیست که هیچ‌وقت قابلیت احیا ندارد، حتی اگر دریاچه ارومیه برای چند سال شرایط خشکی کامل را داشته باشد، باز می‌تواند احیا شود، کما اینکه در یک دهه گذشته ما این روند را دیده‌ایم.
متخصص مدیریت زیست‌بوم‌های تالابی با تاکید بر اهمیت نقش بخش کشاورزی در کاهش مصرف آب، گفت: از سوی دیگر، کاشت محصولات کم‌آب‌بر در حوضه آبریز دریاچه ارومیه می‌تواند گام مهمی در رسیدن آب به دریاچه باشد. در واقع با حذف سیاست‌ها، شیوه‌ها و تمهیداتی در کشت محصولات پرمصرف پیرامون دریاچه می‌توان گام مثبتی در راستای احیای دریاچه برداشت. از سوی دیگر، وزارت نیرو در توزیع حقابه و برنامه‌ریزی مصارف آبی می‌تواند نقش بسیار پررنگی داشته باشد. سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز در اجرای برنامه مدیریت دریاچه و جلب مشارکت دست‌اندرکاران و جوامع محلی می‌تواند گام بلندی در رسیدن آب موردنیاز به دریاچه بردارد.
در میان اخبار
ارواحی درباره حداقل آب موردنیاز برای زنده ماندن دریاچه ارومیه، اظهار کرد: در زمینه نیاز آبی دریاچه، دو مطالعه وجود دارد؛ یکی مطالعه‌ای است که در گذشته انجام شده و نیاز آبی دریاچه را ۳ میلیارد و ۱۰۰ میلیون مترمکعب اعلام کرده و در مطالعه دیگر که از سوی ستاد احیای دریاچه انجام شده، حقابه موردنیاز دریاچه ۳ میلیارد و ۴۰۰ میلیون مترمکعب تعیین شده است. در واقع این میزان حقابه، حداقل نیاز آبی دریاچه است که در صورت تامین تراز آبی دریاچه را برای چند سال حفظ خواهد کرد؛ یعنی دریاچه در تراز اکولوژیک خود باقی می‌ماند، چون در این صورت کارکردهای گوناگون آن مانند حیات آرتمیا، تعدیل آب‌وهوا، تثبیت نمک‌های بستر دریاچه و تنوع زیستی حفظ می‌شود.
قابل احیا نبودن دریاچه، موردتایید نیست
محمد موسوی‌خوانساری، کارشناس حوزه آب در گفت‌وگو با ایسنا به ضرورت احیای حتمی و بدون شک دریاچه ارومیه اشاره کرد و گفت: هیچ راه برگشتی نداریم. بنابر گفته بعضی افراد درباره قابل احیا نبودن دریاچه، اصلا موردتایید نیست و دریاچه باید احیا شود. نخستین اقدام، توقف سدهای در دست مطالعه و ساخت مانند سد نازلو و باراندوز چای در ارومیه، سد لیلان‌چای در ملکان و سد سیمینه‌رود در بوکان است. در صورت اجرای این طرح‌ها و به بهره‌برداری رسیدن سدها، دریاچه ارومیه تقریبا تمام می‌شد.
وی در ادامه به اقدام برای رهاسازی آب از سدهای موجود به سمت دریاچه ارومیه اشاره کرد و گفت: نهادهای متولی مانند جهاد کشاورزی، شرکت آب منطقه‌ای، سازمان حفاظت محیط‌زیست، وزارت صنعت، معدن و تجارت و هر ۳ استان آذریایجان شرقی، آذربایجان غربی و کردستان باید زیر نظر استانداری‌ها بر سر میزان آب تجدیدپذیر و قابل برنامه‌ریزی به توافق برسند و در نهایت سهم آب محیط‌زیست و دریاچه ارومیه مشخص و شود.
موسوی رهاسازی آب را اقدامی بی‌نظیر در سطح کشور خواند که از سال ۹۴ تا سال ۹۸ انجام شده و اظهار کرد: حقابه دریاچه ارومیه با حجم آب قابل‌توجهی از رودخانه‌های سدهای مشرف به حوضه دریاچه ارومیه حدود یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب بود که رهاسازی شد و این اقدام توانست دریاچه ارومیه را به وضعیت پایداری برساند. لازمه انجام این اقدام، تعویض دریچه‌های خروجی آب سدها مانند سد بوکان است تا بتواند حجم آب بسیار زیادی را در زمستان رها کند. این رهاسازی آب به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی شد که در زمستان آب رها شود و بتواند خود را به دریاچه برساند و از دسترس کشاورزان خارج شود.
وی با اشاره به اقدام آزادسازی یا لایروبی مسیر رودخانه‌ها به‌ویژه در مسیر زرینه‌رود و سیمینه‌رود به سمت دریاچه ارومیه، اظهار کرد: این لایروبی در دو منطقه زرینه‌رود و سیمینه‌رود بسیار مفید بود و این دو رودخانه توانستند به حجم آب قابل‌توجهی برسد.
این کارشناس حوزه آب اختصاص پساب تصفیه‌خانه‌های فاضلاب به دریاچه را از دیگر اقدامات سخت‌افزاری دانست و توضیح داد: تصفیه‌خانه تبریز، فاضلاب دوم و سوم ارومیه و مهاباد بسیار پیشرفت داشتند که باعث شد پساب تصفیه‌خانه‌های فاضلاب داخل دریاچه برود. پساب تصفیه‌خانه‌ها نیز حجم آب قابل‌توجهی که در مجموع حدود ۲۲۰ میلیون مترمکعب در سال است را می‌تواند وارد دریاچه کند.
وی مشکل کنونی دریاچه ارومیه را تداوم پیدا نکردن اقدامات سخت‌افزاری دانست و عنوان کرد: رهاسازی آب دریاچه سدها در سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ به‌خوبی انجام نشد، چراکه قرار بود نخست آب شرب و در مرحله دوم، آب محیط‌زیست تامین شود. مقدم دانستن آب کشاورزی بر آب محیط‌زیست و خودداری از رهاسازی آب در سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ اشتباهی بود که باعث شد دریاچه با چنین مشکلاتی روبه‌رو شود.
سخن پایانی
برخی صاحب‌نظران دریاچه ارومیه را مانند قایقی می‌دانند که حفظ آن روی آب منوط به برنامه‌ریزی و تصمیمات ۳ استان، آذریایجان شرقی، آذربایجان غربی و کردستان است. در اصل این استان‌ها در بهره‌برداری از دریاچه ارومیه منافع مشترک دارند؛ بنابراین اگر این دریاچه به سمت خشکی رود که در حال‌حاضر به سرعت به این سمت حرکت می‌کند، ضرر آن متوجه ۱۰ تا ۱۵ میلیون نفر ساکنان مناطق شمال غربی کشور خواهد شد.
