کشاورزی محور اقتصاد استان کرمان است، از مجموع جمعیت کرمان حدود 2 میلیون نفر به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم در زمینه کشاورزی فعالیت دارند. طی 4 دهه اخیر، سرمایه‌گذاری گسترده‌ای برای افزایش زیرساخت‌های کشاورزی در استان انجام شده و در حالی که کرمان با خشکسالی مواجه است، اما ۹۴ درصد از آب استان در این بخش استفاده می‌شود. وقتی نگاهی به لیست محصولات صادراتی کرمان که اصولا غیرنفتی هستند،بیندازیم، در رأس آنها پسته و مغزپسته قرار دارد و سومین کالا نیز خرما و در مراحل بعد خشکبار جای گرفته است.

کرمان رتبه نخست تولید پسته، رتبه دوم تولید خرما وگردو همچنین رتبه سوم تولید مرکبات را در اختیار دارد، اما درباره تولید محصولات جالیزی در جنوب کرمان سالانه ۵ میلیون تن محصول تولید می‌شود که در بسیاری از محصولات قابلیت صادراتی وجود دارد و اصولا کشت‌ها در راستای صادرات انجام می‌شود که البته طی سال‌های اخیر مشکلاتی در زمینه صادرات ایجاد شده است.

جنوب استان کرمان در تولید ۸ محصول جالیزی و گلخانه‌ای، رتبه نخست کشور را دارد و در زمینه تامین نیاز بازار کشور و صادرات حرف اول را می‌زند،اما گاه سیاست‌های اشتباه اقتصادی، تعرفه‌های بالای صادراتی یا ممنوعیت صادرات موجب شده، محصولات کشاورزی از جمله تولیدات جنوب کرمان در زمین‌های کشاورزی امحا شود، اما روزنه‌ای برای صادرات وجود نداشته باشد، این مسئله 2 سال قبل در زمینه تولید پیاز به‌سادگی قابل‌مشاهده بود، به‌طوری که پیازهای کشاورزان دپو شد و بوی مشمئزکننده پیازها مردم را به‌ستوه آورد، اما این محصول صادر نشد.

از جمله این اقدامات می‌توان به جلوگیری از صادرات خرما در بم اشاره کرد که در سال‌های گذشته باعث شد کشاورزان نتوانند به تعهدات بین‌المللی خود عمل کنند.

از سوی دیگر، تحریم‌ها نیز راه صادرات را برای محصولی مانند پسته بسیار ناهموار کرده و از سوی دیگر تغییرات اقلیمی 3 سال قبل باعث شد، کرمان محصول پسته‌ای برای صادرات نداشته باشد و بازارهای جهانی در کوتاه‌مدت به‌دست رقبا بیفتد، اما در قبال تمام این تهدیدها نمی‌توان پشتوانه‌ای برای کشاورزان دید و تنها اقدام مثبت توسعه کشاورزی قراردادی برای کشاورزان جنوب کرمان در سال گذشته و در دولت سیزدهم بوده است.

پسته کرمان، رتبه اول تولید جهان

کرمان، رفسنجان، سیرجان، شهربابک، انار، زرند و راور جزو قطب‌های اصلی تولید پسته در ایران محسوب می‌شوند و در واقع طبق آمار موجود، کرمان بیشترین باغ‌های پسته جهان را در خود جای داده است و باوجود تحریم‌ها، همچنان بازارهای خاوردور در دست ایران است و مشکلاتی که اتحادیه اروپا درباره تحریم و استانداردهای ساختگی آفلاتوکسین ایجاد کرده، هنوز پسته کرمان مشتری‌های بالقوه‌ای در جهان دارد.

اما نبود حمایت از کشاورزان، خشکسالی و به‌ویژه تغییرات اقلیمی، سرمازدگی، گرمازدگی و سیل، خسارت‌های بی‌سابقه‌ای را طی ۵ سال اخیر به کشاورزان وارد کرده است.

3 سال گذشته، ۹۵ درصد از محصول پسته کرمان به‌طورکامل به‌دلیل سرمازدگی از بین رفت و امسال نیز سیلاب باغ‌های پسته، انار و رفسنجان را با فاجعه مواجه کرده و تولید پسته را به‌شدت کاهش داده و تعداد زیادی از کشاورزان را ورشکست کرده است.

با این وجود، در سال‌های عادی، پسته کرمان ۱.۶ میلیارد ارزآوری سالانه برای کشور داشته است. نبود تحقیقات علمی و باپشتوانه در کرمان موجب شده در زمینه‌های مختلف اقلیمی، پسته آسیب‌پذیر باشد و در عمل پسته با چالش‌های جدی مواجه شود.

خرمای کرمان، گرفتار گرمازدگی و دلالان

نخلستان‌های گسترده خرما در جنوب و شرق کرمان در رأس مساحت زیرکشت نخلستان‌های کشور قرار دارد و گوی سبقت را از خوزستان و بوشهر ربوده است، اما کشت نشدن گونه‌ای پربازده موجب این شده که کرمان بعد از بوشهر، دومین تولیدکننده خرمای کشور باشد، اما بدون شک مرغوب‌ترین خرمای ایران در بم با نام خرمای مضافتی تولید می‌شود.

این خرما هرچند مشتری‌های خوبی در کشورهای مختلف دارد، اما برندسازی این محصول بسیار ضعیف بوده و در عمل بازدهی خرما در کرمان پایین است و از سوی دیگر برندسازی در بازارهای بین‌المللی انجام نشده و باوجود اینکه خرما در کشورهای افریقایی بسیار بی‌کیفیت است، اما به‌دلیل بازاریابی و برندسازی، گوی سبقت را از خرمای کرمان گرفته است.

هم‌اکنون سالانه بین ۵۰ تا ۶۰ میلیون دلار ارزآوری خرما بوده و این ظرفیت در صورت سهولت قوانین صادراتی و حمایت از کشاورزان و اصلاح ارقام خرما در استان قابل‌ارتقا است.

خشکیدگی خوشه‌های خرما هر سال خسارت‌های زیادی را به کشاورزان می‌رساند و از مهم‌ترین چالش‌های خرما می‌توان به گرمای بیش از حد هوا و کاهش رطوبت محیط اشاره کرد، ضمن اینکه خرمای باقیمانده نیز به‌دلیل فقر کشاورزان در چنگال دلالان گرفتار و در نهایت فله‌ای صادر می شود.

کرمان، دومین استان تولیدکننده گردو

عجیب است اما کرمان دومین استان در زمینه تولید گردو است، شهرستان‌های بافت و رابر، تولیدکننده عمده گردو در استان محسوب شده و سالانه بیش از ۱۶ هزار تن گردو در کرمان تولید می‌شود، در حال ‌حاضر ۱۷ هزار و ۱۰۰ هکتار باغ گردو در استان وجود دارد، اما مشخص نیست مسئولان اقتصادی کرمان چرا تاکنون روی برندسازی این محصول کاری انجام نداده‌اند.

خوشه اقتصادی گردو نیز نتوانست کمک قابل‌توجهی به کشاورزان کند، چون در عمل حمایتی از سوی مسئولان دیده نمی‌شود. این محصول در غرب و شمال استان تولید و یکی از اصلی‌ترین تولیدات خشکباری صادراتی کرمان است و چیزی در حدود ۴۰ میلیون دلار صادرات سالانه دارد، اما حتی در کشور نیز مردم گردوی کرمان را نمی‌شناسند و حتی برخی کشاورزان گردو را فله‌ای به استان‌های مجاور انتقال داده و به نام گردوی همدان به‌فروش می‌رسانند.

ایران سومین تولیدکننده گردو در جهان است و می‌توان با برنامه‌ریزی جدی و بازاریابی علمی، زمینه تصاحب بازارهای جهانی را فراهم کرد، اما این گنجینه در استان کرمان کمتر موردتوجه است. کرم خراط باغ‌های گردو، رابر و بافت را مورد هجوم قرار داده است و کشاورزان در نهایت، محصولات خود را پس از عبور خشکسالی و مشکلات فراوان، با نرخ اندک به دلالان می‌فروشند.

تولیدات صادرات‌محور

استاندار کرمان بااشاره به ظرفیت‌ها و سهم مهم کشاورزی در اقتصاد این استان گفت: موضوع تغییر الگوی کشت را که موردتاکید رئیس‌جمهوری نیز قرار گرفته است، در کرمان پیگیری می‌کنیم و ضرورت دارد در بخش تولید محصولات استراتژیک کشاورزی سرمایه‌گذاری کنیم.

محمدمهدی فداکار در اینباره گفت: باید تولیدات صادرات‌محور در دستور کار قرار گیرد و در این زمینه با توسعه کشاورزی قراردادی، از کشاورزان جنوب کرمان حمایت می‌شود.

وی عنوان کرد: چالش اصلی کشاورزی در کرمان خشکسالی است و همین امر دلیل مهمی در راستای مصرف بهینه از نهاده‌های تولید است و در این‌باره باید برنامه‌ریزی جامعی شود.

لزوم توجه به برندسازی

رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس نیز در گفت‌وگو با مهر بیان کرد: استان کرمان مزیت‌های بالایی درباره تولید محصولات گوناگون کشاورزی دارد و باید با حمایت‌های لازم، تولید محصولات صادرات‌محور انجام شود.

محمدرضا پورابراهیمی افزود: متاسفانه پسته به‌عنوان مهم‌ترین محصول صادراتی کرمان با تغییرات اقلیمی گسترده زیان‌های متعددی دیده و تنها در بخش راور برخی کشاورزان به‌شدت ضرر کرده و سرمایه‌های خود را از دست داده‌اند.

وی خواستار حمایت دولت از کشاورزان شد و افزود: باید خسارت‌های کشاورزان از سیل و تغییرات دمایی توسط بیمه‌ها پرداخت شود و یک برنامه‌ریزی جامع درباره تولید صادرات‌محور انجام شود و موانع تولید در بخش کشاورزی برداشته شود. وی دلال‌بازی در زمینه فروش محصولات را یکی از مشکلات جدی دانست و افزود: باید در زمینه بازاریابی در کرمان کار جدی انجام شود. وی بر برندسازی محصولات تاکید کرد و گفت: اینکه محصولات کشور را به‌صورت فله‌ای و بدون مارک و برند صادر کنیم، یک کار بسیار اشتباه است و باید برای تقویت این بخش تلاش شود.

سخن پایانی

شغل اصلی مردم جیرفت، کهنوج، عنبرآباد، رودبار جنوب، فاریاب و قلعه گنج، کشاورزی است، هر سال در این مناطق ۵ تا ۶ میلیون تن محصولات باغی به‌ویژه مرکبات و محصولات جالیزی در جنوب استان تولید می‌شود. قرار گرفتن زمین‌های جنوب کرمان در نزدیکی خلیج‌فارس موجب شرجی شدن هوا و شرایط مناسب برای کشاورزی و منابع آبی مطلوب نیز سبب توسعه کشاورزی شده‌اند و طی سال‌های اخیر نیز گلخانه‌داری، در این مناطق رونق گرفته و تولید محصولات مختلف در خارج از فصل  باعث شده این منطقه دارای اهمیت استراتژیک باشد، اما بها ندادن به کشاورزی و دلال‌بازی و مشکلات حمل‌ونقل و صادر نکردن محصول به کشورهای همسایه به‌ویژه حاشیه خلیج‌فارس عرصه را به روی کشاورزان آنقدر تنگ می‌کند که گاه محصول تولیدی را برداشت نمی‌کنند.