مدت‌هاست که درباره کمبود دارو هشدار می‌دهیم و از درد بی‌دارویی بیماران می‌گوییم، اما دریغ از ذره‌ای توجه! متاسفانه «کمبود دارو» دیگر هیچ‌کس را متعجب نمی‌کند و به شرایطی معمول تبدیل شده و تنها در هر دوره‌ای نوع داروهای متاثر از این شرایط تغییر می‌کند. این در حالی است که کمبود دارو کیفیت زندگی بیماران را تهدید می‌کند و فرقی ندارد بیمار صعب‌العلاج باشد که نیاز حیاتی به دارو دارد یا بیماری که باید دارو را سر ساعت و همیشه مصرف کند. اکنون نیز مدتی است که صحبت از کمبود قرص وارفارین؛ دارویی حیاتی و بدون جایگزین می‌شود. حال باوجود کمبود دارویی شدید در کشور، در لایحه بودجه سال ۱۴۰۳، ۱۳.۶۵ میلیارد یورو به واردات کالاهای اساسی و دارو اختصاص پیدا کرده است؛ رقمی که به‌عقیده فعالان این حوزه جوابگوی نیاز سال ۱۴۰۳ نیست. سال گذشته نیز درست پیش از تصویب بودجه ۱۴۰۲ هشدارهایی درباره کمبود داروی ناشی از اختصاص بودجه کم، داده شده بود، اما توجهی به آن هشدارها نشد که نتیجه این بی‌توجهی چالش‌های فعلی مردم در تهیه دارو است. با این حال ما امسال هم خطرات تخصیص بودجه اندک برای بخش دارو را گوشزد می‌کنیم تا شاید اندک تاثیری داشته باشد و نوشدارویی بعد از مرگ سهراب نشود!

ضدونقیض‌های کمبود دارو

علی فاطمی، نایب‌رئیس انجمن داروسازان ایران / اوایل اردیبهشت ۱۴۰۲: بودجه اختصاصی امسال برای دارو به نیمه دوم سال نمی‌رسد. باید پیش از آغاز نیمه دوم سال فکری به حال تامین اعتبار دارویی کشور شود تا به‌موقع به‌دست واردکنندگان مواد اولیه دارو برسد.

محمد عبده‌زاده، رئیس سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی ایران/ اوایل خرداد ۱۴۰۲: تعداد داروهایی که در آن کمبود داریم به بیش از ۲۰۰ قلم رسیده که علل عمده آن عدم تامین به‌موقع ارز و ریال و عدم قیمت‌گذاری به‌موقع و پرداخت نشدن به‌موقع تسهیلات به شرکت‌های دارویی و مشکلات حواله ارز است.

جلیل میرمحمدی، عضو کمیسیون بهداشت مجلس/ اواخر خرداد ۱۴۰۲: موضوع دارو و تجهیزات پزشکی با حیات مردم در ارتباط است. وزارت بهداشت باید کمبود دارو و تجهیزات پزشکی را پیش‌بینی می‌کرد و نظارت دقیقی بر زنجیره تامین و توزیع تجهیزات و لوازم پزشکی داشت.

بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت / اوایل مهر ۱۴۰۲: امروزه بسیاری از کشورها، داروی تولید ایران را موثر و موفق می‌دانند. راهبرد ما مشارکت و همکاری با دیگر کشورها است. طی مذاکراتی که با وزرای بهداشت ۲۰ کشور داشتیم از این مسئله استقبال کردند و ما نیز آماده هرگونه همکاری، به اشتراک‌گذاری دانش و صادرات دارو و تجهیزات پزشکی هستیم.

یحیی ابراهیمی، عضو کمیسیون بهداشت مجلس/ اوایل آبان ۱۴۰۲: کمبود شدید دارو در داروخانه‌ها، باعث سوءاستفاده بیشتر از داروهای تولیدی می‌شود. براساس اطلاعاتی که داریم، بیش از ۳۰۰ قلم دارو در داروخانه‌ها کم است، اما دولت زیر بار نمی‌رود.

محمد پیکان‌پور، مدیرکل دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو/ اواخر آبان ۱۴۰۲: وضعیت موجودی دارو نسبت به سال گذشته بهبود یافته است. براساس گزارشات سیستمی در حالی که پاییز سال گذشته تعداد داروهایی که در آن کمبود داشتیم، ۴۲۰ قلم بود، امسال در دوره مشابه به زیر ۱۰۰ قلم رسیده است.

حیدر محمدی، رئیس سازمان غذا و دارو / اواخر آبان: باتوجه به اینکه صنایع تجهیزات پزشکی و شیرخشک نسبت به سال قبل رشد یافته‌اند، پیش‌بینی کرده‌ایم وزارت بهداشت برای ۳ حوزه داروسازی، تجهیزات پزشکی و شیرخشک نیازمند ۱۸۰ هزار میلیارد تومان بودجه است که انتظار می‌رود این رقم به تصویب هیات دولت و مجلس برسد.

نکته مهم این است که در وضعیتی که کمبود دارویی در کشور چالش‌های زیادی را برای بیماران و خانواده آنها ایجاد کرده، وزیر بهداشت صحبت از صادرات دارو می‌کند.

دارو وضعیت ثابتی ندارد   

رضا آریان‌پور، دبیر کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی درباره معضل کمبود دارو به صمت گفت: کمبود دارو طی چند سال گذشته به موضوعی مزمن تبدیل شده و جلسات متعددی نیز برای بررسی بیشتر این مشکل توسط کمیسیون بهداشت و درمان، وزارت بهداشت و درمان و سایر دستگاه‌های تاثیرگذار، برگزار شد. در کل دارو وضعیت ثابتی ندارد و هر سال با کمبود دارو مواجهیم.

وی با اشاره به شرایط بد صنعت دارو پس از حذف ارز ترجیحی بیان کرد: پس از حذف ارز ترجیحی وضعیت دارو در شرایط بدتری نسبت به حالا قرار داشت و در اقلام دارویی بسیاری دچار کمبود بودیم که با راهکارهای مختلفی مانند طرح دارویار و... اوضاع کمی بهبود یافت. اکنون نیز هرازگاهی دچار کمبود در برخی از داروهای خاص می‌شویم. برای نمونه اخیرا درگیر کمبود برخی از داروهای قلبی، مانند وارفارین هستیم که مصرف آن برای افرادی که تعویض دریچه قلب داشتند، بسیار حیاتی است.

کمبود دارویی

آریان‌پور درباره آخرین آمار اقلام دارویی که در آن کمبود داریم گفت: درباره اقلام دارویی که با کمبود آنها روبه‌رو هستیم، آمار جدیدی نداریم، زیرا این کمبودها متغیر است. اوایل حذف ارز ترجیحی کمبود در ۳۰۰ قلم دارو نیز وجود داشت اما اکنون متغیر است و هرازگاهی در چند نوع دارو کمبود ایجاد می‌شود.

دارو در بودجه ۱۴۰۳

دبیر کمیسیون بهداشت و درمان مجلس درباره بودجه تعیین‌شده در لایحه بودجه ۱۴۰۳ برای واردات دارو اظهار کرد: در لایحه بودجه سال ۱۴۰۳، ۱۳.۶۵ میلیارد یورو به واردات کالاهای اساسی و دارو اختصاص پیدا کرده و باتوجه به اینکه رئیس سازمان غذا و دارو اعلام کرد وزارت بهداشت برای ۳ حوزه داروسازی، تجهیزات پزشکی و شیرخشک ۱۸۰ هزار میلیارد تومان بودجه در نظر گرفته، این مبلغ بی‌شک کفایت نمی‌کند و مبالغ کم تعیین‌شده در بودجه‌های سال‌های مختلف حلال مشکلات این بخش نیست. به‌عبارت دیگر بودجه تعیین‌شده همیشه کمتر از برآورد وزارت بهداشت است و هنگامی که مبلغی در بودجه ذکر می‌شود دیگر قابل‌افزایش نیست؛ مگر اینکه از بخش دیگری کسر شود.

وی با اشاره به پیش‌بینی فعالان اقتصادی از حداقل تورم در امسال افزود: حداقل تورم پیش‌بینی‌شده برای امسال ۴۰ درصد است که البته تورم در اقلام دارویی بیشتر از سایر اقلام است. در نتیجه دولت باید تا زمانی که فرصت باقی ‌است از برخی منابع کم و بر بخش دارو بیفزاید.

صادرات دارو و تشدیدکمبود

دبیر کمیسیون بهداشت و درمان مجلس درباره صادرات دارو گفت: صنعت داروسازی کشور باوجود اینکه سهم زیادی در تامین داروهای موردنیاز داخلی دارد، هنوز نتوانسته آن‌طور که باید و شاید در مسیر توسعه و صادرات دارو گام بردارد تا بتواند از این جهت، علاوه بر اینکه برای کشور درآمدزایی می‌کند، وضعیت بحرانی خود را نیز بهبود بخشد.

بی‌شک صادرات اقلام دارویی که خودمان درگیر معضلات کمبود آن هستیم، منطقی نیست و عقلانی به‌نظر نمی‌رسد که داروی موردنیاز خود را صادر و در مقابل بخواهیم از سایر کشورها وارد کنیم. البته اگر تولید مازاد دارویی داریم، صادرات گزینه بدی نیست و موجب درآمدزایی برای کشور و شرکت تولیدکننده خواهد شد، زیرا یکی از ابزارهای سروپا ماندن شرکت‌های دارویی حضور آنها در بازارهای بین‌المللی است. البته صادرات باید با نظارت انجام شود تا موجب تشدید کمبودها نشود.

کمبود همیشه فسادزا است

علیرضا سالم، عضو رسمی شورای‌عالی داروخانه‌های ایران درباره وضعیت فعلی موجودی دارو به صمت گفت: کمبود دارو همچنان ادامه دارد؛ به‌گونه‌ای که اکنون شاهد کمبود شدید قرص وارفارین برای بیماران قلبی و قرص متی‌مازول که داروی پرکاری تیروئید است، هستیم.

وی درباره لایحه بودجه ۱۴۰۳ که در آن ۱۳.۶۵ میلیارد یورو به واردات کالاهای اساسی و دارو اختصاص پیدا کرده، بیان کرد: نظردهی درباره این مبلغ نیاز به بررسی‌های کارشناسی و صرف زمان دارد، اما بی‌شک این مبلغ برای تامین نیاز کافی نخواهد بود. ابتدا باید در نظر گرفت برآورد سازمان غذا و دارو چه رقمی است تا نسبت به آن میزان کمبود را اعلام کرد.

سالم با اشاره به کمبود دارویی که در کشور وجود دارد به صادرات دارو نیز اشاره کرد و افزود: اعداد و رقم‌های خوبی در زمینه صادرات دارو دیده نمی‌شود. این در حالی است که تبلیغات زیادی در این باره صورت می‌گیرد که با واقعیت فاصله زیادی دارد.

پشت ‌پرده کمبود دارو چیست؟

عضو رسمی شورای‌عالی داروخانه‌های ایران در پیش‌بینی وضعیت دارو در ۶ ماه دوم سال باتوجه به شیوع آنفلوآنزا بیان کرد: اگر براساس سیاست‌های فعلی حرکت کنیم، بی‌شک معضل کمبود دارو ادامه خواهد داشت. تنها راه نجات، ورود سرمایه‌گذاران به حوزه دارویی است؛ یعنی به سرمایه‌گذار اجازه داده شود تا در مواقع کمبود و خاص نسبت به واردات دارو اقدام کند.

وی با اشاره به پشت ‌پرده کمبود دارو اظهار کرد: اگر نگاه بدبینانه به مسئله کمبود دارو داشته باشیم، می‌توانیم بگوییم دارویی که قرار است دچار تغییر نرخ شود، ناگهان در بازار کمیاب می‌شود و پس از قیمت‌گذاری شاهد توزیع منظم آن خواهیم بود. این بدبینانه‌ترین تصور است که دارو باهدف افزایش نرخ در انبار احتکار می‌شود. نگاه خوشبینانه این است که تولیدکننده برای تولید تا چند ماه آینده سیاست‌‌گذاری‌هایی دارد و زمانی که دچار کمبود مواد اولیه یا عدم اختصاص ارز می‌شود، هشدارهای لازم را به مراکز تصمیم‌گیر می‌دهد تا با سیاست‌های لازم اقدام به رفع چالش کنند. در کل باتوجه به هشدارها قبل از کمیابی دارو به‌راحتی می‌توانیم با ورود فوریتی دارو فرم خارجی آن را وارد کنیم، زیرا درباره داروهای حیاتی که جان بیمار به آن وابسته است، هیچ ‌کس حساسیت قیمتی نسبت به آن ندارد.

نسخه‌های جعلی، عامل کمبود دارو

عضو رسمی شورای‌عالی داروخانه‌های ایران با انتقاد از کمبود دارو و نام‌گذاری برخی از داروخانه‌های خاص باعنوان داروخانه‌های منتخب گفت: اصلا نباید ترکیب‌هایی مانند کمبود دارو یا داروخانه‌های منتخب را بشنویم، زیرا توزیع دارو تنها در چند داروخانه خاص به‌معنای ایجاد فساد است.

برخی از عناصر سودجو با نسخه‌نویسی غیرقانونی و مدارک جعلی به‌راحتی موجودی یک داروخانه را در یک زمان کوتاه تخلیه می‌کنند؛ در نتیجه با واردات دارو از فساد جلوگیری و بیمار نیز به خواسته خود خواهد رسید.

وی درباره نسخه‌نویسی جعلی بیان کرد: افرادی سودجو سیستم‌های موجود را دور می‌زنند و با ایجاد نسخه‌ و پرونده‌سازی‌های جعلی برای بیماران، دارو را از سیستم خارج می‌کنند و با انتقال به شبکه‌های غیررسمی با قیمت‌های گزاف در اختیار بیماران قرار می‌دهند. بی‌شک در این شرایط داروخانه نیز نمی‌تواند صحت و سقم نسخه یک بیمار را تایید کند.

کاهش تعداد نسخه‌پیچ‌ها

عضو رسمی شورای‌عالی داروخانه‌های ایران با اشاره به کمبود نسخه‌پیچ در داروخانه‌ها به‌عنوان مشکلی جدی در این حوزه بیان کرد: یکی از مهم‌ترین معضلات فعلی داروخانه‌ها کمبود پرسنل نسخه‌پیچ است، چراکه بیشتر پرسنل داروخانه‌ها به‌دلیل حقوق ناکافی، وارد شبکه‌های خاصی می‌شوند تا از شیوه‌های دیگر در حوزه دارو کسب درآمد کنند.

سخن پایانی

آنقدر از درد کمبود دارو گفتیم که دیگر در این مسیر پرابهام واماندیم! نمی‌دانیم از درد بیماران خاص و زجر خانواده‌های‌شان بگوییم یا دلالان دارویی که این بار سراغ جعل نسخه رفته‌اند. اکنون که نیمه دوم سال در حال سپری است، کاش مسئولان قبل از تعیین بودجه ۱۴۰۳ چاره‌ای به حال این درد طاقت‌فرسا کنند تا دست‌کم سال آینده را در کابوس کمبود دارو زندگی نکنیم.