معاینه فنی خودرو در یک دهه
محمدجواد شریفی - کارشناس حوزه خودرو
مراکز معاینه فنی جزو سازمان‌های خدمات‌محور و محور اصلی آن بر رضایتمندی مشتریان استوار است؛ بنابراین تدوین استانداردی برای رعایت قوانین و مقررات ضرورت دارد تا بتوان به مهم‌ترین شاخص در این مراکز یعنی حفظ ایمنی و سلامت و سپس رضایتمندی مشتریان نایل آمد. با ارائه این استاندارد علاوه‌بر شاخص ذکرشده به معیارهای دیگر که فلسفه وجود مراکز معاینه فنی در کشور است؛ یعنی دستیابی به هوای پاک و عاری از آلودگی، محیط‌زیست سالم و مهم‌تر از همه ایمنی و سلامت شهروندان با تردد خودروهای ایمن برسیم.
سال ۱۳۵۳ برای نخستین‌بار موضوع بررسی آلایندگی و سلامت خودروها به‌طور رسمی مطرح و در قوانین راهنمایی و رانندگی انجام معاینه فنی الزام شد. با این حال، با توجه به مواردی مانند افزایش شدید نرخ بنزین، تغییرات اساسی در این حوزه تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی رخ نداد و در سال ۱۳۷۲ با تشکیل ستاد مرکزی معاینه فنی خودروهای تهران زیرنظر معاونت حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران تشکیل شد. با تصویب بیانیه‌ای با عنوان هوای پاک در مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۷۴ موضوع جدی‌تر و تجهیز ۹۳ تعمیرگاه مجاز به ۱۰۰ دستگاه سنجش و تست آلودگی هوا آغاز شد. سال ۱۳۷۵ شرکت گسترش معاینه فنی تهران تعداد ۱۹۰۰ خودرو عمومی را با اعطای تسهیلات، دوگانه‌سوز کرد و به نوعی گام مهمی در راستای کاهش آلودگی هوا برداشته شد. در نهایت در سال ۱۳۷۸ طرح تاسیس مراکز معاینه فنی بررسی و یک سال بعد، نخستین مرکز معاینه فنی مکانیزه در پارکینگ بیهقی تهران تاسیس شد. از این تاریخ تاکنون بر گسترش کمی مراکز معاینه فنی تاکید شده اما از نظر کیفی چندان تغییرات قابل چشمگیری مشاهده نشده است و تنها به تهیه و تدوین یک آیین‌نامه اجرایی نحوه انجام و صدور معاینه فنی خودروها از سال
۱۳۸۳ به بعد بسنده شده که ویرایش و تغییراتی در سال‌های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۵ در آن انجام و از طریق وزارت کشور به استانداری‌های سراسر کشور ابلاغ شده است. ستاد‌های مرکزی معاینه فنی در معاونت‌های حمل‌ونقل و ترافیک استانداری‌ها با عضویت نمایندگان راهور و همچنین محیط‌زیست بر عملکرد مراکز معاینه فنی نظارت می‌کنند.
در حال‌حاضر حدود ۶۵۰ مرکز معاینه فنی سبک و ۱۶۵ مرکز معاینه فنی سنگین در کشور در حال فعالیت است.
اقدامات انجام‌شده در یک دهه گذشته مربوط به خودروهای سبک و سنگین به شرح ذیل است:
- تدوین دستورالعمل ماده ۳ آیین‌نامه اجرایی نحوه انجام و صدور معاینه فنی خودرو
- راه‌اندازی سامانه سیمفا به‌منظور تست و آزمون آنلاین خودروهای سبک و سنگین
- آزمون هیدرواستاتیک مخازن CNG خودروهای دوگانه‌سوز سبک
- صدور گواهی سلامت درباره خودروهای دوگانه‌سوز تبدیل کارگاهی
بنابراین با توجه به اقدامات انجام‌شده و در خور تحسین، تدوین یک استاندارد و همچنین ارائه یک الگوی مناسب برای ارزیابی عملکرد و نحوه پایش فعالیت این مراکز، از موضوعات مهم و قابل‌تامل است تا بتوان به صورت یک فرآیند سیستمی و منسجم و با بهره‌گیری از الگوی مناسب و علمی بر عملکرد آنها نظارت کرد. به همین منظور در راستای تدوین و تنظیم استاندارد مراکز معاینه فنی انجام موضوعات ذیل ضرورت دارد:
- استقرار سیستم مدیریت کیفیت ۹۰۰۱ ISO
- رعایت نظام آراستگی محیط کار
- تدوین آیین‌نامه‌های پذیرش و ترخیص خودرو
- دستورالعمل توسعه و مکان‌یابی و جانمایی مراکز معاینه فنی در شهرها
- تهیه و تنظیم نقشه جامع و منسجم برای ارائه به متقاضیان براساس تعداد خطوط معاینه فنی
- تهیه نرم‌افزار جامع در مراکز معاینه فنی برای محاسبات مالی و آماری
- استقرار سیستم نظرسنجی از مشتریان و راه‌های ارتباط با آنها (CRM)
یکی از مواردی که باید در استاندارد‌سازی مراکز معاینه فنی در نظر گرفته شود، ایجاد نظام ارزیابی بر عملکرد آنها و تشویق و تنبیه مراکز خواهد بود که می‌توان در دوره‌های زمانی ۶ ماهه یعنی دو بار در سال انجام شود، این ارزیابی براساس شاخص‌های ذیل انجام خواهد شد که به‌طور مستقیم در پایش عملکرد مراکز معاینه فنی تاثیرگذار خواهد بود؛
- رعایت حقوق مصرف‌کنندگان و دستورالعمل ابلاغی وزارت صنعت، معدن و تجارت
- رضایتمندی مشتریان
- عملکرد مدیران مراکز معاینه فنی
باید در نظر داشت که این امر مهم باید از سوی یک سازمان بی‌طرف و ثالث که در حوزه ارزیابی مراکز خدمات خودرو سابقه فعالیت داشته و تجربه خوبی در ارزیابی سازمان‌های خدماتی دارد، انجام شود. در حال‌حاضر این امر در نمایندگی‌های خدمات پس از فروش خودروسازی در کشور توسط سازمان بازرسی و کیفیت استاندارد ایران(ISQI) انجام می‌شود؛ بنابراین قبل از تهیه و تدوین این استاندارد، نیازسنجی‌هایی انجام خواهد شد که نقش اساسی در این موضوع ایفا خواهد کرد و بدین منظور تشکیل یک کمیته فنی با حضور افراد متخصص در این حوزه با بهره‌گیری از افراد صاحب‌نظر و باتجربه می‌تواند بر کیفیت این موضوع بیفزاید. این کمیته علاوه‌بر تهیه و تدوین استاندارد مراکز معاینه فنی کشور می‌تواند به‌عنوان یک مرجع برای منطبق کردن قوانین و مقررات مورددرخواست از سازمان‌های متولی از جمله محیط‌زیست، اداره استاندارد، وزارت کشور و سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها که به‌طور ناگهانی به مراکز معاینه فنی ابلاغ می‌شود، اظهارنظر کرده و شرایط واقعی جامعه و میزان کیفیت خودروها را با توجه به خواسته سازمان‌های یادشده بررسی کند. به این ترتیب از درگیری و بروز اختلاف بین رانندگان و مراکز
معاینه فنی جلوگیری می‌شود و پس از تهیه و تدوین برای اظهارنظر درباره کیفیت یا ایجاد تغییرات به مدیران سازمان‌های متولی امر معاینه فنی ارسال خواهد شد. این موضوع پس از اخذ تاییدیه نهایی هنگام مراجعه افراد به‌منظور اخذ مجوز و راه‌اندازی مرکز معاینه فنی خودرو به صورت یک مرجع قابل استناد به آنها تحویل خواهد شد. این اتفاق دیر یا زود باید انجام شود.
