از گرانی مرغ تا نابودی مرغدار
بازار مرغ و تخم‌مرغ همچنان شرایطی نابسامان دارد و هر روز خبرها حاکی از نوسان این بازار به زیان مصرفکننده است. از یک سو، خریداران از گرانی مرغ و تخم‌مرغ گلایه می‌کنند و کارشناسان درباره خارج شدن این دو منبع پروتئینی از سفره اقشار کمتربرخوردار هشدار می‌دهند. از سوی دیگر، تولیدکنندگان از افزایش هزینه‌های تولید از جوجه یک‌روزه و مرغ مولد تا نهاده‌های دامی و واکسن شکایت کرده و می‌گویند تولید با این سبک و سیاق و قیمت‌های دستوری، به هیچ وجه سود معقول تولید را به همراه نخواهد داشت.
نهادهای بالادست نیز که در بازار دولتی عهده‌دار تامین معیشت مردم شده‌اند، سعی دارند با واردات هر از گاه مرغ و تخم‌مرغ و افزایش نظارت‌ها بر بازار، تولید مرغ و تخم‌مرغ را همچنان سر پا نگاه دارند. اما آیا می‌توان با این وضعیت به آینده این بازار امید داشت؟ آیا راه‌حلی برای رفع همیشگی مشکلات موجود در بازار مرغ و تخم‌مرغ در کشور وجود دارد؟
صمت در گفت‌وگو با دست‌اندرکاران و فعالان حوزه مرغ و تخم‌مرغ به بررسی این مسائل پرداخته که شرح آن را در ادامه می‌خوانید:
۴۰ درصد مرغداری‌ها غیرفعال شده‌اند
یکی از خبرهایی که از چند روز گذشته در فضای مجازی دست‌به‌دست می‌شود مربوط به غیرفعال شدن ۴۰ درصد از ظرفیت مرغداری‌های تولیدکننده تخم‌مرغ است. مصرف‌کنندگان که این موضوع را مقدمه‌ای بر افزایش مجدد نرخ این کالا می‌دانند در این باره نگران هستند اما دست‌اندرکاران در این باره چه می‌گویند؟
ناصر نبی‌پور، فعال اقتصاد و عضو هیات‌مدیره اتحادیه مرغ تخم‌گذار استان تهران در این زمینه در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: مرغداری‌های کشور در شرایط نامطلوبی قرار دارند و حدود ۴۰ درصد از مرغداری‌ها به شکل غیرفعال درآمده‌اند. هزینه‌های تولید همچنان رو به افزایش است و توزیع نهاده‌ها در کشور به شکل نامطلوبی انجام می‌شود و مرغداران را راهی بازار آزاد می‌کند؛ در این شرایط نمی‌توان انتظار داشت مرغداری‌ها بتوانند به روال قبلی به فعالیت خود ادامه دهند.
وی ادامه داد: با توجه به قیمت‌های درنظر گرفته شده برای تخم‌مرغ، تولید برای مرغدار همراه با زیاندهی بود؛ بنابراین برخی از مرغداران ترجیح دادند برای جلوگیری از این زیان مرغ‌های خود را راهی کشتارگاه کنند.
نبی‌پور در این باره تصریح کرد: بازارگاه و توزیع نهاده در این حوزه اکنون در دست دولت است در حالی که این تشکل‌ها هستند که از نیازها و تولید در واحدهای مختلف اطلاع دارند. درحال‌حاضر دست‌اندرکاران دولتی، از بازارگاه که قرار بوده به‌عنوان یک عامل تسهیل‌کننده برای دریافت نهاده عمل کند، به‌عنوان اهرم فشار و گروکشی استفاده می‌کنند و می‌گویند اگر تولید به فلان حد نصاب نرسد، از ارائه نهاده خودداری می‌کنند. در حالی که روال تولید تخم‌مرغ و میزان آن فرمول‌های شناخته‌شده‌ای دارد که در کتاب‌های پرورش این حوزه نیز وجود دارد اما گویا تصمیم‌گیران این حوزه از آن خبر ندارند و با مباحثی مانند تلفات و درصد بازدهی آشنا نیستند. در همه جای دنیا نظارت بر بازار به‌دست تشکل‌ها است و این تشکل‌ها هستند که در این زمینه نقش ایفا می‌کنند اما در کشور ما سال‌ها است دولت می‌خواهد خود در این حوزه نقش اجرایی داشته باشد و از وظایف نظارتی خود دور شده است.
وی در ادامه تاکید کرد: دولت نمی‌تواند در تنظیم بازار نقش اجرایی ایفا کند و بهتر است نقش نظارتی داشته باشد. اما متاسفانه چنین شرایطی در کشور مهیا نیست. این تشکل‌ها هستند که از نیاز و میزان تولید تولیدکنندگان اطلاع دارند و می‌توانند در این زمینه تدابیر درست را بیندیشند.
نبی‌پور در این زمینه تاکید کرد: اگر مبنا بر همین تصمیمات غیرکارشناسی باشد، مرغدار با چه توجیه اقتصادی به این کار ادامه دهد؟! این نوع تصمیم‌گیری تنها بازار را متلاطم‌تر می‌کند.
نبی‌پور گفت: درحال‌حاضر هزینه‌های تولید نسبت به سال گذشته بیش از دو برابر شده است. با این وضعیت طبیعی است تولیدکننده که نمی‌خواهد همه این سرمایه‌گذاری، به دلیل قیمت‌گذاری‌های اشتباه نهادهای بالادست دولتی از بین برود، از ادامه مسیر خودداری می‌کند. اگر اعتقاد به اقتصاد با مبانی امروز آن داریم، باید آن را براساس نظام عرضه و تقاضا شکل دهیم.
وی نبود مدیریت را نیز عامل موثری در نابسامانی بازار تخم‌مرغ در کشور دانست و در این باره گفت: وقتی در ارزیابی‌های انجام‌شده به منظور قیمت‌گذاری، برای تولیدکننده ۱۰ درصد سود درنظر گرفته می‌شود این میزان برای واسطه ۱۸ درصد لحاظ می‌شود، نمی‌توان انتظار بهبود این اوضاع را داشت.
نبی‌پور در این باره با تاکید بر نگاه جدی‌تر به موضوع بازار عنوان کرد: اگر نظام عرضه و تقاضا بر کشور حاکم بود یا اینکه نظارت‌ها بر این مقوله به شکل جدی‌تری صورت می‌گرفت، می‌شد انتظار بهبود وضعیت در این بازار داشت اما امروز می‌بینیم این بازار همچنان با بی‌برنامگی پیش می‌رود و هر روز فشار بیشتری را به مصرفکننده تحمیل می‌کند.
رئیس هیات‌مدیره اتحادیه مرغ تخم‌گذار استان تهران همچنین خاطرنشان کرد: می‌توانستیم در این زمینه با ارائه غرفه عرضه مستقیم تخم‌مرغ در میادین میوه و تره‌بار نیز مشکلات موجود را تا حد زیادی برطرف کنیم. ما به‌عنوان تولیدکننده از سال ۱۳۸۶ این درخواست را مطرح کرده‌ایم اما متاسفانه تا امروز با آن موافقت نشده است. مافیای حاضر این عرصه مانع می‌شود که تولیدکنندگان مواد پروتئینی از جمله مرغداران مرغ گوشتی و تخم‌گذار بتوانند بدون حضور واسطه محصولات را به طور مستقیم از مزرعه به سفره مردم برسانند.
نبی‌پور در پایان گفت: در نهایت اینکه بی‌برنامگی در نهادهای بالادست، پیروی نکردن از نظام عرضه و تقاضا در بازار و نظارت ناکافی بر این عرصه و همچنین مشارکت ندادن تشکل‌های مرتبط در موضوعاتی مانند توزیع نهاده‌ها و قیمت‌گذاری بازار، بازار تخم‌مرغ را در کشور دچار فراز و نشیب‌های فراوان کرد و فشار این موضوع بیش از همه بر دوش مصرف‌کنندگان است.
این روند به وابستگی می‌انجامد
البته نگرانی‌های مصرف‌کنندگان درباره منابع تامین پروتئین تنها محدود به تخم‌مرغ نیست. با توجه به اظهارات تولیدکنندگان، وضعیت تولید گوشت مرغی نیز در کشور چندان مطلوب نیست و بسیاری از مرغداری‌ها با مشکلات فراوانی برای ادامه فعالیت خود مواجه هستند. در این باره محمد یوسفی، رئیس انجمن تولیدکنندگان مرغ گوشتی در این باره در گفت‌وگو با صمت عنوان کرد: حقیقت این است که تولید مرغ در کشور امروز با مشکلات فراوانی روبه‌رو است که می‌توانست با مدیریت به‌موقع و برنامه‌ریزی در این زمینه برطرف شود. یوسفی با اشاره به نقش اساسی نهاده‌های دامی در نرخ تمامشده این کالا تاکید کرد: اگر نهاده‌های دامی در زمان مناسب و به میزان کافی در اختیار مرغداران قرار نگیرد، جوجه‌ریزی به زیان تولیدکننده خواهد بود. مرغدار پس از جوجه‌ریزی برای حفظ آنها مجبور است نهاده را از بازار آزاد تهیه کند که این موضوع به افزایش هزینه‌های تولید منجر می‌شود. یکی از مسائل موثر در افزایش نرخ مرغ در این ماه‌ها مربوط به همین کمبود نهاده و عرضه نامناسب آن است.
یوسفی درباره دلیل گرانی مرغ نیز خاطرنشان کرد: در شرلیطی که مرغداران مجبور هستند بیشتر نهاده‌های خود را از بازار آزاد تهیه کنند، نمی‌توانند محصول خود را با قیمت‌های مصوب به سطح عرضه برسانند و وقتی اصرار بر عرضه این محصولات با نرخ مصوب وجود دارد، مرغدار یا برای تخلف وسوسه می‌شود یا باید به تعطیل کردن واحد تولیدی خود بپردازد. ارائه کالا با قیمت‌های دستوری و ورشکستگی مرغداران که واردات مرغ نیز به آن دامن می‌زند اگرچه در فواصل زمانی کوتاه اندکی به نفع مصرفکننده است اما در بلندمدت زیان قابل‌توجهی را به اقتصاد وارد و به جای تقویت تولید، ما را به واردات اقلامی مجبور می‌کند که روزی توانایی صادرات آنها را داشتیم.
یوسفی در پایان گفت: کار درست در حوزه تولید مرغ و تخم‌مرغ، واگذاری بازار به نظام عرضه و تقاضا است. اما اگر دولت این کار را به صلاح نمی‌داند شاید لازم باشد نهادهای ناظر به جای فشار بر تولیدکننده و بازار مصرف در مسائلی مانند انحراف مسیر نهاده‌ها پس از واردات و نقش واسطه‌ها در افزایش نرخ این کالا ورود کنند.
برنامه‌ریزی نداشتیم
بسیاری از کارشناسان در حوزه تولید مرغ و تخم‌مرغ در کشور، مشکلات امروز این بخش را حاصل سال‌ها بی‌برنامگی در این بخش می‌دانند و معتقدند برنامه‌ریزی درست در این زمینه می‌توانست از بروز مشکلات امروز جلوگیری کند.
در این باره برومند چهارآیین، مدیرعامل اتحادیه سراسری مرغداران گوشتی کشور در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: بازار فرآورده‌های پروتئینی کشور به هیچ وجه تامین‌کننده انتظارات مردم نیست و قیمت‌ها روز به روز در حال افزایش است. این نابسامانی به دلیل بی‌توجهی تولیدکنندگان نیست و نباید انتظار داشت تولیدکننده تمام زیان‌های بازار را به دوش بکشد و در نهایت کسبوکار خود را به دلیل شرایط نامساعد تعطیل کند.
چهارآیین در این زمینه خاطرنشان کرد: سال‌ها است کارشناسان راهکارهای گوناگونی برای خروج از این بحران ارائه می‌دهند اما تا امروز قیمت‌گذاری دستوری به‌عنوان ساده‌ترین راه مقابله با این مشکل در بازار داخلی، راهکاری است که همواره اجرا می‌شود؛ راهکاری که هیچ‌گاه به نتیجه نرسیده و تنها حاصل آن یک مسکن مقطعی برای بازار و ورشکستگی تولیدکنندگان بوده است.
وی تاکید کرد: مرغداران با اتکا به قیمت‌های مصوب نهاده‌های دامی دولتی، برای ارائه محصول با این قیمت‌ها اقدام به تولید می‌کنند؛ اما در عمل وقتی بسیاری از تولیدکنندگان مجبور هستند نهاده مورد نیاز خود را به صورت دوفاکتوره با چندین برابر نرخ از بازار آزاد و واسطه‌ها تهیه کنند، نرخ تمامشده محصول نهایی افزایش می‌یابد. متاسفانه با وجود تهیه این نهاده‌ها با چند برابر نرخ از بازار آزاد، مرغدار هنگام فروش با مشکل قیمت‌های دستوری مواجه می‌شود و سرمایه خود را از دست می‌دهد. این کارشناس حوزه دام و طیور همچنین تاکید کرد: وقتی نرخ تمام اقلام و خدمات در کشور افزایش پیدا یافته و بانک مرکزی نرخ تورم را بیش از ۴۰ درصد عنوان می‌کند، چطور انتظار داریم قیمت‌هایی که تولیدکننده درنظر می‌گیرد پایین‌تر از بهای تمامشده محصول باشد؟
چهارآیین در پایان تصریح کرد: افزایش نرخ ملزومات تولید، عدم ترخیص به‌موقع نهاده‌ها از گمرک، توزیع نامناسب و نامتناسب، قیمت‌های دستوری غیرکارشناسی محصولات و عواملی از این دست باعث شده تا امروز مرغدار زیان ببیند، مصرفکننده متضرر و واسطه‌گری سودآور شود، بازار چندنرخی مرغ در کشور ایجاد شود و در نهایت دولت در تنظیم بازار به شکل مطلوب موفق نباشد.
سخن پایانی
تولید در شرایط امروز کشور به خودی خود دارای مشکلات و موانع بسیاری است و جاذبه کمی برای سرمایه‌گذاران ایجاد می‌کند. بنابراین نمی‌توانیم امیدوار باشیم در این بازار آشفته هر روز علاقه‌مندان جدیدی دست به راه‌اندازی کسبوکار تولیدی در کشور بزنند. پس در آن وضعیت حفظ سرمایه‌های تولیدی موجود در کشور اهمیت دوچندانی نسبت به گذشته پیدا می‌کند. بنابراین اعمال فشار بیش از حد به این قشر و برنامه‌ریزی‌های مقطعی که توان تولید را در آنها از بین می‌برد، جز بریدن شاخه‌ای که روی آن نشسته‌ایم، نیست. این روند در سال‌های گذشته بسیاری از تولیدکنندگان را از عرصه تولید بیرون رانده و اگر بنا باشد در شرایط کنونی نیز از چنین راهکارهایی استفاده کنیم، دیری نخواهد پایید که برای تامین اقلام ضروری و اساسی معیشت جامعه، به مرزهای ورودی چشم بدوزیم.
