در تعاریف معمول بین ‌ المللی، ارز ( Foreign exchange ) یک وسیله پرداخت در مبادلات خارجی است که کشوری از راه صادرات کالا و خدمات به ‌ دست می ‌ آورد. این ارز مرجع باید خصوصیت نقدشوندگی و تبدیل به پول سایر کشورها، فراوانی و قابلیت دسترسی آسان داشته باشد و در بلندمدت، دامنه نوسان ارزش آن کم بوده و ارزش آن در مقابل طلا حفظ شود.

بعد از جنگ جهانی دوم و پس از پیروزی متفقین در جنگ، در تاریخ ۲۲ جولای ۱۹۴۴ میلادی، کنفرانسی در امریکا با عنوان «برتون وودز» Bretton Woods با شرکت ۴۴ کشور جهان برگزار شد تا یک سیستم پولی بین ‌ المللی در تجارت خارجی تمام کشورها لحاظ شود. در این کنفرانس، علاوه بر نمایندگان کشورها، صاحب ‌ نظران و اقتصاددانان مطرح جهان نیز حضور داشتند. جان مینارد کینز، اقتصاددان معروف انگلیسی که در کنفرانس حضور داشت، پیشنهاد کرد؛ برای توسعه تجارت و جلوگیری از نوسان و بحران ‌ های مالی، کشورها یک ارز واحد و یک بانک مرکزی واحد داشته باشند. پس از تبادل ‌ نظر افراد شرکت ‌ کننده درباره پیرامون موضوع و پیشنهاد نماینده امریکا که دلار امریکا این وظیفه را برعهده بگیرد، مورد بحث قرار گرفت. در نهایت، در این کنفرانس تصمیم گرفته شد تا دلار در مبادلات تجاری خارجی کشورها یک ارز مرجع باشد و ارزش آن برای هر اونس طلا معادل ۳۵ دلار تعیین شد.

برتون وودز در واقع همان سیستم فدرال رزرو بانک مرکزی امریکا است. به این ترتیب، در کنفرانس برتون وودز، اینکه دلار به ‌ صورت موقت به ‌ عنوان ارز واحد و سیستم فدرال رزرو در جایگاه یک بانک مرکزی جهانی در مبادلات ارزی و پولی بین ‌ المللی عمل کند، مورد تصویب قرار گرفت و اینکه ارزش آن برابر ارزش طلا باشد، پذیرفته شد. در این کنفرانس، همزمان ۲ نهاد بین ‌ المللی پولی و مالی یعنی صندوق بین ‌ المللی پول ( IMF ) و بانک جهانی ( World Bank ) با اهداف کمک به تراز پرداخت ‌ ها و حمایت مالی از برنامه ‌ های توسعه ‌ ای کشورهای عضو تاسیس شد.

ایران در ۱۸ دسامبر ۱۹۴۶ به عضویت صندوق بین ‌ المللی پول و سپس بانک جهانی درآمد. در آن زمان، ابتدا برابری ریال با دلار، ۵۰ . ۳۲ ریال بود. در این سال، فرار سرمایه با مهاجرت بسیاری از تجار و متمولان همراه شد، براساس فشار تقاضا ارزش دلار نسبت ریال، ۷۵ ریال شد،اما نرخ رسمی آن ثابت ماند. با تاسیس بانک ملی ایران در ۱۸ مه ۱۹۵۷ که با کودتا علیه دولت مرحوم دکتر مصدق قرین بود، نرخ دلار ۷۵ ریال تعیین شد؛ البته پس از تاسیس بانک مرکزی ایران در سال ۱۹۶۰ ، نرخ دلار در برابر ریال در نوسان قیمتی ۶۰ تا ۷۰ ریال باقی ماند.

سال ۱۳۷۱ خورشیدی با سخنان نیکسون، رئیس ‌ جمهوری وقت امریکا که به ‌ عنوان شوک نیکسون معروف است، اعلام کرد که از این پس، ارتباط دلار با ذخایر طلا در فدرال رزرو قطع می ‌ شود. در این صورت، فدرال رزو اجباری ندارد تا در برابر حجم دلارهای انتشاریافته، ذخایر طلا را در صندوق بین ‌ المللی پول افزایش دهد؛ البته در همان موقع هم یک ناترازی در میزان دلارهای انتشاریافته و ذخیره طلا وجود داشت.

بعد از قطع ارتباط ارزش دلار با طلا، همان ‌ طور که اشاره شد، تا سال ۱۹۷۱ ارزش ارزهای کشورهای جهان دارای یک نرخ ثابت با حداقل نوسان (به اضافه یک و منهای یک) بود. البته با افزایش ارزش طلا در مقابل کاهش ۵ درصدی ارزش دلار، این نوسان کمی بالای ۲ و کمی منهای ۲ تعیین شد،اما بعد از اعلام نیکسون مبنی بر قطع ارتباط دلار با طلا و خارج شدن ارزهای کشورها از نرخ ثابت نسبت به دلار، ارزهای کشورها به ‌ ‎ صورت نرخ ارز شناور در مقابل دلار تغییر کرد. ارزش ارزهای کشورها نسبت به دلار در بازار «اف ایکس» که بزرگ ‌ ترین بازار دادوستد پول در جهان است و حجم معاملات آن در روز بالغ بر ۵ تریلیون دلار است، تعیین می ‌ شود. مرکز این بازار خریدوفروش ارز در نیویورک است.

در این صورت، کشورهای دیگر عضو هم، اجباری برای افزایش ذخیره طلای خود در قبال چاپ و انتشار پول ملی خود نداشتند. از این به بعد، تعیین ارز پول ملی کشورها تابع صادرات و واردات و ایجاد تعادل در نیروهای عرضه و تقاضای آن در بازارهای ارزی خارجی که نرخ ارز در آن تعیین می ‌ شود، بستگی دارد و ارزش ارزهای کشورهای دیگر با دلار در بازار خریدوفروش ارز در مرکز ارزی اف ایکس تعیین می ‌ شد. بنابراین نرخ ارز کشورها از نرخ ثابت نسبت به دلار به طرف نرخ ‌ های شناور سوق داده شد.

بنابراین، ارز خارجی و ذخیره آن برای واردات کالاهای وارداتی نظیر مواد اولیه، واسطه ‌ ای و سرمایه ‌ ای و مصرفی و خدمات اختصاص می ‌ یابد و امکان پرداخت آن از طریق خالص صادرات کالا و خدمات با داشتن تراز پرداخت ‌ های تجاری مثبت و ذخایر ارزی داخلی و خارجی قابل ‌ انجام است. کشوری موفق است که میزان صادرات آن از واردات آن بیشتر و بدون تراز تجاری منفی باشد.