این درحالی است که به‌گفته بسیاری از کارشناسان سکاندار جدید بانک مرکزی نیز از نسخه تکراری ارزپاشی برای ایجاد آرامش در بازار استفاده می‌کند و این یعنی چوب حراج به ثروت ملی. روند افزایشی نرخ ارز نشان می‌دهد تغییر رئیس کل بانک مرکزی هم نتوانست جلوی جهش نرخ ارز را بگیرد. هرچند آقای رئیس همچنان بر وجود ارز و طلا در بانک مرکزی به اندازه کافی تاکید دارد و عامل اصلی نوسان نرخ ارز را فضاسازی‌های رسانه‌ای و عملیات روانی در جامعه می‌داند، اما آنچه مسلم است دولت سیزدهم اقتصاد را با نرخ دلار در بازه قیمتی ۲۵ هزار تومان تحویل گرفت و این نرخ امروز بعد از گذشت حدود یک سال و نیم به سقف قیمتی ۴۵ هزار تومان رسیده است.صمت در این گزارش با بررسی نوسانات یک ماه گذشته بازار ارز به امکان کنترل این بازار با برنامه‌های رئیس کل جدید بانک مرکزی پرداخته است.

آش همان آش و کاسه همان کاسه

سیاست‌های تکراری بانک مرکزی ادامه دارد؛ از افزایش فروش ارز تا سقف 5000 یورو در صرافی‌ها گرفته تا تلاش برای نرخ‌سازی.

چنانچه رئیس کل این نهاد نیز در جدیدترین سخنان خود عنوان کرد: تاکنون بانک مرکزی در بازار آزاد نرخ‌ساز نبود و تلاش داریم بانک مرکزی به یک نرخ‌ساز در بازار آزاد تبدیل شود. محمدرضا فرزین تاکید کرد: لازم می‌دانم خطاب به افرادی که گمان می‌کنند بانک مرکزی توانایی تامین ارز را ندارد بگویم بانک مرکزی توانایی تامین اسکناس را دارد و با راه‌اندازی سامانه «ناخدا» تمام نیاز ارزی افراد را براساس مستندات تامین خواهیم کرد.

 سکاندار جدید بانک مرکزی نیز مانند همکاران قبلی خود افزایش نرخ ارز و نابسامانی این بازار را ناشی از فضاسازی‌های فضای مجازی دانسته و در عین حال با اشاره به صادرات غیرنفتی ۹ ماه گذشته و درآمد ۳۲ میلیارد دلاری گفت: در گذشته محدودیت‌هایی در زمینه ارز به‌دلیل تحریم داشتیم که در حال حاضر منابع ارزی‌مان آزاد شده و مردم می‌توانند نیاز ارزی خود را تامین کنند؛ اما باوجود این شرایط در یک فضای ذهنی برای کشور محدودیت ایجاد کردند و در فضای مجازی نرخ‌هایی تحت عنوان نرخ بازار آزاد منتشر می‌شود.

کمبود ارزهای باکیفیت در خزانه

آیت تجلی، کارشناس مسائل اقتصادی درباره علت رکوردهای قیمتی پیاپی دلار در بازار آزاد به صمت گفت: چالش جدی این روزهای بازار نبود سبد ارزی در کشور و همچنین کمبود ارزهای باکیفیت در خزانه است. هرچند با تغییر رئیس‌کل بانک مرکزی، انتظار برای مهار بیشتر نوسانات صعودی ارز به‌وجود آمد، اما رویدادهایی از جمله تحرکات جدید تحریمی هم رخ داده که علاوه بر ضعف‌های موجود، زمینه را برای رشد نرخ ارز فراهم کرده‌اند. وی افزود: با روی کار آمدن رئیس جدید بانک مرکزی، فضای بازار ارز تا حدودی آرامش را به خود دید. با این حال به‌نظر می‌رسد این بازار خبرساز، دوباره به مدار افزایشی برگشته، زیرا پیگیری نرخ ارز در معاملات بیانگر سیر صعودی نرخ ارز شاخص است؛ بنابراین تغییر رئیس‌کل هم نتوانست جلوی تقاضای فزاینده بازار برای خرید دلار را بگیرد.

قیمت دلار در گرو دو عامل

وی در ادامه یادآور شد: رشد نرخ ارز در کشور ما دلایل معمولی داشته و دارد. نخستین عامل افزایش نرخ ارز رشد نقدینگی است و این رشد در نهایت به بیشتر شدن انتظارات تورمی می‌انجامد.

تجلی حجم درآمدهای ارزی کشور را دومین عامل افزایش نرخ ارز دانست و گفت: دارایی‌های ارزی را می‌توان در دو نوع دارایی‌های ارزی حاصل از صادرات غیرنفتی و دارایی‌های ارزی حاصل از فروش نفت تقسیم‌بندی کرد؛ بنابراین هر چه درآمد ارزی کشور از این دو طریق بیشتر باشد ثبات به مدت طولانی‌تری بر بازار ارز حاکم خواهد بود. این کارشناس مسائل اقتصادی درباره راهکار کنترل نرخ ارز توضیح داد: در شرایطی که در وضعیت تحریم، دسترسی به ‌نظام پرداخت‌های بین‌المللی برای کشور ما عملا غیرممکن است، این مسئله بسیار مهم است که با کشورهایی تبادلات کالایی داشته باشیم که با نیازهای ارزی ما همخوانی داشته باشند. به‌عنوان‌ مثال براساس گزارش اخیر کمیسیون اقتصادی مجلس اگر به کشوری نفت صادر می‌کنیم و حواله ارزی به دلار در آن کشور داریم، واردات از آن کشور را با ارز حاصل از صادرات به آن کشور انجام دهیم.

انتظارات تورمی و دلار

وی با اشاره به اینکه اکنون انتظارات تورمی به بالاترین سطح ممکن رسیده، تصریح کرد: آنچه اکنون در بستر اقتصادی کشور شاهد آن هستیم، افزایش انتظارات تورمی و میل به مهاجرت و خروج قابل‌توجه سرمایه از کشور است. تجلی ضمن تاکید بر تاثیر انتظارات تورمی جامعه بر نرخ دلار افزود: در شرایطی که قیمت‌ها نوسان شدید دارد، تورم بالای ۵۰ درصدی داریم و بانک مرکزی نیز ذخایر ارزی محدودی دارد، توانایی نهادهای پولی برای تعیین نرخ دلار کاهش می‌یابد؛ ضمن اینکه بانک مرکزی باوجود اختیارات نامحدود به‌دلیل کمبود منابع ارزی توانایی کنترل بازار دلار را ندارد.

تاثیرپذیری طلا از دلار

این کارشناس مسائل اقتصادی با تاکید بر اینکه همزمان با افزایش نرخ دلار، نرخ‌ها در بازار طلا و سکه کشور هم صعودی شد، خاطرنشان کرد: طبق گزارش اتحادیه طلای تهران تا ساعات پایانی روز دوشنبه، نرخ هر گرم طلای ۱۸ عیار به بیش از ۲ میلیون و 118 هزار تومان و هر قطعه سکه به ۲5 میلیون و ۵۰۰ هزار تومان افزایش یافت.

چشم‌انداز مبهم اقتصاد

شاهین شایان‌آرانی، کارشناس مسائل اقتصادی و تحلیلگر بازار سرمایه درباره علت رکوردزنی پیاپی دلار در بازار آزاد به صمت گفت: کمبود منابع ارزی و همچنین نداشتن چشم‌انداز روشن و باثبات نسبت به آینده اقتصاد کشور باعث افزایش نرخ دلار شده است.

وی با تاکید بر تاثیر توقف مذاکرات برجامی بر نرخ دلار گفت: اواخر مرداد امسال روند نرخ دلار تحت تاثیر اخبار مساعد ازسوی طرف امریکایی درباره توافقات هسته‌ای برجام و نزدیک شدن مذاکرات به نتیجه مطلوب، کاهشی شد و در مقابل با تغییر مطالبات ایران و تقاضاهای جدید روند افزایشی قیمت این ارز شاخص را شاهد بوده‌ایم. اکنون‌ هم که کمتر از ۲ ماه به پایان سال باقی ‌مانده، افزایش تقاضا برای خرید ارز عامل افزایش دوباره قیمت‌ها در بازار آزاد شده است.

سیاست‌زدگی دلار

شایان‌آرانی با اشاره به اوضاع نامساعد سیاسی در سطح بین‌المللی، نااطمینانی‌های داخلی و عدم شفافیت در زمینه حصول توافق برجام و همچنین تحریم‌های جدید اتحادیه اروپا علیه ایران خاطرنشان کرد: در این شرایط انتظارات تورمی بیش از گذشته در جامعه شکل می‌گیرد و باوجود تنگنای ارزی ناشی از تحریم‌ها و کاهش درآمدهای ارزی توانایی کنترل نرخ دلار بسیار محدود می‌شود؛ این در حالی است که تصمیمات کلان بانک مرکزی بدون توجه به منابع در اختیار گرفته ‌شده که نهایتا افزایش نرخ فعلی دلار را رقم زده است.

 این کارشناس اقتصاد روند نرخ دلار را باتوجه به شرایط حاکم بر بازار افزایشی پیش‌بینی کرد و افزود: رئیس‌کل بانک مرکزی مدعی شده اوضاع ذخایر ارزی کشور مناسب است، اما هنوز نتوانسته انتظارات تورمی را کنترل کند.

اقتصاد مبهم و افزایش تقاضا

وی در ادامه خاطرنشان کرد: زمانی انتظارات تورمی کنترل می‌شود که چشم‌انداز آینده اقتصاد مثبت باشد، اما از آنجایی‌ که برای کنشگران اقتصادی، فضای آینده اقتصاد مبهم و غبارآلود است، طبیعی است که تقاضا برای خرید دلار افزایش یابد و این افزایش تقاضا موجب جهش پی‌درپی نرخ ارز شاخص شود.

این تحلیلگر بازارهای مالی در ادامه یادآور شد: برای کنترل نرخ دلار لازم است وزارت اقتصاد و بانک مرکزی هماهنگ عمل کنند تا شاهد خروج نقدینگی از بازار سرمایه نباشیم.

باتوجه به اینکه بازار سرمایه مانند اسفنجی که آب را جذب می‌کند، می‌تواند نقدینگی را جذب کند، لازم است بانک مرکزی و وزارت اقتصاد با هماهنگی‌هایی علاوه بر ایجاد تعادل بین بازار سرمایه و پول، نقدینگی را جذب بازار سرمایه کنند تا نقدینگی سرگردان به سمت سفته‌بازی حرکت نکند.

مارپیچ تورم و دلار

شایان آرانی تاکید کرد: ارزش دلار مانند هر کالای دیگری تابع نرخ تورم است؛ بنابراین باوجود اینکه دولت‌ها اجازه می‌دهند ارزش دلار تدریجی افزایش یابد یا سعی می‌کنند به‌صورت دستوری و برای مدتی، نرخ آن را سرکوب کنند، همزمان با افزایش نرخ تورم، نرخ دلار هم مانند نرخ سایر کالاها افزایش یابد. وی در پاسخ به این پرسش که آیا افزایش نرخ هر برگ ارز شاخص ایرانیان را فقیرتر می‌کند متذکر شد: با کاهش ارزش ریال در برابر دلار، ایرانیان فقیرتر می‌شوند، این در حالی است که کاهش ارزش پول ملی و افزایش نرخ دلار، خود معلول نرخ بالای تورم و رشد اقتصادی پایین است، نه به‌علت فقیرتر شدن افراد جامعه؛ به‌عبارت‌دیگر، این نرخ بالای تورم است که هم سبب افزایش نرخ دلار و هم فقیرتر شدن ایرانیان نسبت به گذشته شده است.

قیمت‌های هیجانی

این کارشناس مسائل اقتصادی تاکید کرد: در ایران نرخ دلار را اخبار و موج‌های هیجانی جامعه مشخص می‌کنند؛ به‌گونه‌ای که هرگاه چشم‌انداز نسبت به آینده در اثر اخبار مثبت سیاسی و اقتصادی روشن باشد نرخ دلار ثبات می‌یابد، اما اگر چشم‌انداز اقتصادی در اثر اخبار منفی پرابهام و تیره شود، قیمت‌ها طغیان می‌کنند و هر سد دستوری پیش رو را می‌شکنند؛ بنابراین برای ایجاد ثبات در بازار ارز و طلا لازم است دولت ریشه تورم را با کمک ابزارهای کنترلی بخشکاند. تنها در چنین شرایطی می‌توان به تثبیت قیمت‌ها امید داشت. وی سیاست افزایش ارز سهمیه‌ای از ۲۰۰۰ یورو به ۵۰۰۰ یورو یا معادل آن توسط بانک مرکزی را غلط ارزیابی کرد و گفت: بانک مرکزی با این اقدام آنچه را که از فروش نفت حاصل‌ شده با ارزپاشی این بانک به حراج گذاشته است.

سخن پایانی

فارغ از انتظارات تورمی و جهش‌های روزهای گذشته نرخ دلار، نباید فراموش کرد عامل اصلی افزایش نرخ تمام کالاها، نرخ بالای تورم است؛ چالش بنیادین و اصلی اقتصاد کشور که تا برای حل آن اقداماتی اصولی و در سطح کلان صورت نگیرد، نمی‌توان انتظار کاهش ارزش دلار یا هر کالای دیگری را داشت. همچنین شاید دولت‌ها بتوانند به‌صورت کوتاه‌مدت و با عرضه دلار تعادلی در مکانیسم عرضه و تقاضا و کاهش موقتی ارزش دلار ایجاد کنند، اما باید توجه داشت همین سیاست سبب از بین رفتن منابع ارزی کشور می‌شود.