مدیران مجموعه‌های مطبوعاتی معتقدند امروز با شیوه‌ عرضه مطبوعات در کیوسک‌های روزنامه‌فروشی، توزیع و پست، دیگر معدود مخاطبان این رسانه‌های مکتوب نیز نمی‌توانند خدمات مطلوب دریافت کنند و هر روز از تعداد آنها کاسته می‌شود. با این حساب، مطبوعات کاغذی کشور هر روز باید بیش از گذشته به تعدیل نیروهای متخصص خود بیندیشند و دیر یا زود باید به مواردی مانند تعطیلی دائمی و واگذاری امتیاز این رسانه‌ها فکر کنند.

اهالی مطبوعات بر این باورند که در این مورد توقع حمایت بیش از حد معمولی از دولت و زیرمجموعه‌های آن ندارند و تنها اگر اداره پست به تعهداتی که قانون برعهده آن گذاشته عمل کند، مشکلات توزیع آنها به‌ویژه در شهرستان‌ها برطرف خواهد شد. اما مشکل اصلی چیست؟ و آیا اداره پست می‌تواند گرهی از مشکلات امروز مطبوعات کشور باز کند؟ صمت به همین بهانه، موضوع توزیع جراید و مطبوعات کشور را در گفت‌وگو با دو تن از فعالان و کارشناسان حوزه مطبوعات مطرح کرده که در ادامه، دیدگاه آنها را می‌خوانید:

این شرایط خطرناک است

احمد سمیعی از فعالان حوزه مطبوعات و مدیرمسئول نشریه «چاپ و نشر» در گفت‌وگو با صمت درباره مشکلات فعلی مطبوعات کشور در حوزه توزیع و ارسال اظهار کرد: اگرچه در ابتدا ارسال مطبوعات برای حمایت از حوزه فرهنگ رایگان بود اما این رویه در طول سال‌ها دستخوش تغییراتی شده و امروز به شکلی درآمده که خود به‌عنوان مانعی برای اعتلای فرهنگ در کشور عمل می‌کند. سمیعی در این باره با اشاره به اقدامات انجا‌م‌شده پس از انقلاب اسلامی برای حمایت از مطبوعات کشور عنوان کرد: در دوره‌های بعد از انقلاب، به دلیل اهمیت جراید، دولتمردان برای ارسال مطبوعات، سرویسی را به نام «سرویس مطبوع» راه‌اندازی کردند. این سرویس برای حمایت از مطبوعات و انتشارات بود که عنوان و شرایط آن همچنان در فهرست سرویس‌های اداره پست وجود دارد. سرویس مطبوع در این فهرست به دو شکل عادی و سفارشی وجود دارد که هزینه آن نیز براساس وزن و مسافت ارسالی تعیین می‌شود و هزینه‌های به مراتب کمتری نسبت به مرسولات دیگر دارد و طبیعی است شرایط مطلوبی را برای کاهش هزینه‌های ارسال مطبوعات کشور ایجاد می‌کند.

وی در این باره توضیح داد: از چند سال پیش با وجود اینکه از نظر قانونی همچنان اداره پست باید خدمات مربوط به سرویس مطبوع را ارائه می‌داد، دفاتر پستی عملا از دریافت محصولات مطبوعاتی برای پست عادی این سرویس خودداری و به اجبار مطبوعات را برای استفاده از شکل سفارشی سرویس مطبوعه هدایت کردند. البته این محدودیت‌ها تا همین حد باقی نماند و این روند به همین شکل ادامه داشت؛ تا جایی که امروز دیگر دفاتر پستی با این توجیه که این سرویس صرفه اقتصادی ندارد، از پذیرفتن مطبوعات در سرویس مطبوع پیشتاز نیز خودداری می‌کنند. به همین دلیل درحال‌حاضر در تهران به‌طور کلی ۲ یا ۳ دفتر پستی همچنان به ارائه این سرویس می‌پردازند و ظاهرا حتی از امتیاز دفاتر پستی پذیرنده کالا با این سرویس کم می‌شود.

این فعال حوزه مطبوعات در ادامه عنوان کرد: امروز اداره پست به ما اعلام می‌کند مطبوعات را باید با پست پیشتاز ارسال کنیم که جزو سرویس مطبوع نیز نیست. در نتیجه مطبوعات کشور اگر تا دیروز یک بسته یک کیلوگرمی را با نرخ ۶۰۰۰ تومان ارسال می‌کردند، امروز باید برای ارسال همان بسته ۱۲۰۰۰ تومان هزینه کنند. این در حالی است که از نظر قانونی اداره پست حق حذف این سرویس پستی برای مطبوعات را ندارد و درواقع این کار را به صورت غیرقانونی انجام می‌دهد. سرویس مطبوع برای نشریات براساس قانون همچنان باید ارائه خدمت داشته باشد اما بنا بر منافع اقتصادی خود از این کار سر بازمی‌زند.

وی در این زمینه تاکید کرد: امروز مطبوعات کشور از هیچ جهت مورد حمایت قرار نمی‌گیرند و اگر در زمینه ارسال این محصولات نیز با چنین مشکلاتی مواجه باشیم، نخواهیم توانست از عهده مخارج و هزینه‌های موجود برآییم و پس از مدتی زیاندهی مطبوعات کشور به‌‌ویژه در بخش خصوصی یکی پس از دیگری محکوم به تعطیلی هستند.

سمیعی با اشاره به نقش همزمان مطبوعات کشور در حوزه فرهنگ و همچنین اشتغالزایی در این بخش تصریح کرد: درحال‌حاضر در هر یک از نشریات کشور تعداد زیادی نویسنده و روزنامه‌نگار مشغول فعالیت هستند که با تعطیلی یا تعدیل نیرو به جمع افراد جویای کار اضافه می‌شوند. در شرایطی که کشور به روزنامه‌نگاران و خبرنگاران متعهد نیاز دارد، بی‌توجهی مسئولان و دست‌اندرکاران، می‌تواند به یک بحران جدی و حتی مهاجرت فعالان این حوزه از کشور بینجامد.

وی در این باره تاکید کرد: در مطبوعات کشور افراد فرهیخته‌ای حضور دارند که امروز باید مورد حمایت قرار گیرند اما متاسفانه هر روز شاهد برخوردهای غیرمسئولانه با این قشر هستیم. سمیعی در پایان گفت: در هر حال اعتلای فرهنگ و به‌ویژه رسانه‌های مکتوب، حائز هزینه‌هایی است که در کشورهای دیگر دولت‌ها به آن توجه ویژه دارند اما در کشور ما این موضوع در جایگاه خود مورد بررسی قرار نمی‌گیرد. به این ترتیب در سال‌های آینده در حوزه مطبوعات شاهد معضلات جدی و جبران‌ناپذیری خواهیم بود.

مشکلات، بزرگ‌تر از توزیع است

بهروز صادقی، سردبیر پیشین روزنامه‌های اطلاعات و ابرار و کارشناس حوزه مطبوعات در این باره به صمت گفت: بزرگ‌ترین مشکل در انتقال جراید تولید شده به مخاطبان در کشور، شبکه توزیع و حضور شبکه‌های مافیایی بوده است.

صادقی در این باره یادآور شد: در گذشته که گرانی کاغذ مثل امروز مطرح نبود نیز این شبکه‌ها به نوعی دیگر باعث اختلال در توزیع نشریات می‌شدند. بارها دیده شده که نشریات وارد شبکه توزیع شده‌اند اما حتی باندرول آن برای عرضه به مشتریان باز نشده و این تنها مشتی نمونه خروار این اتفاق‌ها بوده است. وی درباره وضعیت فعلی شبکه توزیع نشریات نیز عنوان کرد: درحال‌حاضر نیز که نرخ کاغذ در کشور بسیار بالاست، حجم زیادی از نشریات در این شبکه به صورت کاغذ باطله به فروش می‌رسد چون منافع اقتصادی شبکه توزیع درحال‌حاضر فروش روزنامه‌ها و نشریات به صورت کاغذ باطله است، همواره توزیع و در اختیار مخاطب قرار گرفتن آن با مشکل مواجه است.

این پیشکسوت عرصه مطبوعات درباره دلیل امتناع از همکاری خود با شبکه‌های توزیع مطبوعات خاطرنشان کرد: در طول دو دهه گذشته از آنجا که شبکه‌های توزیع نشریات همیشه حالت مافیایی داشته‌اند، هرگز با آنها کار نکردم و در هفته‌نامه پیک خزر، ‌خود شبکه توزیع مستقل آن را اداره می‌کردم. صادقی درباره استفاده از خدمات پستی برای توزیع مرسولات مطبوعاتی نیز تصریح کرد: استفاده از این سرویس‌ها حتی ۱۰ سال پیش نیز به‌صرفه نبود زیرا حدود یک دهه پیش که نرخ نشریه ما ۱۰۰ تومان بود، هزینه‌ای که پست از ما طلب می‌کرد ۲۶۴ تومان بود.

درواقع بعد از خصوصی‌سازی‌های انجام شده در این بخش، پست دیگر زیر بار تعرفه‌های دولتی نرفت. البته در دوره‌ای وزارت ارشاد خواست شبکه‌ای را برای توزیع این مرسولات راه‌اندازی کند اما طبیعی بود که در این زمینه رضایت اصحاب مطبوعات را جلب نکرده موفق نخواهد شد. البته سردبیر پیشین روزنامه اطلاعات از موضعی دیگر نیز مسئله توزیع مطبوعات را مورد بررسی قرار داد و گفت: امروز در شرایطی که بزرگ‌ترین روزنامه‌های کشور و حتی با قدمت ۷۰ یا ۸۰ سال، تیراژی حدود ۵۰۰۰ نسخه دارند، نمی‌توان گفت که مشکل امروز مطبوعات ما توزیع است. درحال‌حاضر این تعداد تیراژ در همین حد است که در هر اداره و استانداری و بخشداری توزیع شود و دیگر موضوعی به نام توزیع مطرح نخواهد بود.

صادقی در پایان گفت: گذشته از همه این موارد و حتی اگر از تیراژ هم بگذریم، امروز مخاطبی برای بیشتر نشریات وجود ندارد. مطبوعات کاغذی امروز کدام خبر را منتشر می‌کنند که قبلا به‌دست مخاطب نرسیده باشد؟ الان حتی دیگر خبرهای شبکه‌های تلویزیونی هم ۲۴ ساعت از رسانه‌های نوین عقب‌تر هستند. بنابراین به نظر نمی‌رسد دغدغه اصلی مطبوعات، بحث توزیع باشد و فعالان این حوزه تنها در تلاش هستند چراغ رسانه خود را روشن نگه دارند.

باید خودمان آستین بالا بزنیم

بیژن بهادری، نایب‌رئیس اتحادیه لیتوگرافان تهران در گفت‌وگو با صمت درباره وضعیت ارسال مطبوعات و جراید عنوان کرد: مطبوعات و رسانه‌های مکتوب فرهنگی در گذشته شرایط مالی مطلوبی داشتند و با توجه به گستره توزیع خود، در تهران و شهرستان‌های مختلف، عاملان توزیع در نظر می‌گرفتند. مطبوع مورد نظر به شهرستان‌ها ارسال و توزیع از طریق این عاملان انجام می‌شد اما این شرایط در سال‌های اخیر تغییر کرده است. بهادری در این باره بیان کرد: در سال‌های اخیر توزیع مطبوعات هم در شهر تهران و هم در سایر شهرستان‌ها با مشکلات مختلفی مواجه است. در تهران دکه‌های روزنامه‌فروشی دیگر تمایلی به فروش روزنامه و نشریه ندارند. این دکه‌ها سال‌ها است تبدیل به سوپرمارکت‌های کوچک با سرقفلی‌های بالا شده‌اند؛ در این سال‌ها به دلیل مشکلات گردش مالی فروش مطبوعات، نگاه دکه‌داران به این موضوع عوض شده و رسالت اصلی خود را فراموش کرده‌اند.

وی در ادامه در بحث ارسال مطبوعات به شهرستان‌ها نیز خاطرنشان کرد: حضور عاملان توزیع مطبوعات در شهرستان‌ها نیز هزینه‌هایی را دربر دارد که از توان مطبوعات خارج است و توجیه اقتصادی ندارد. بنابراین حتی نشریه‌های بزرگ کشوری نیز دیگر عامل مستقل فروش در شهرستان‌ها ندارند.

نایب‌رئیس اتحادیه لیتوگرافان تهران تاکید کرد: همین عوامل باعث شده توزیع مطبوعات و نشریات در سال‌های اخیر در تهران و شهرستان‌ها به شکل مطلوب صورت نگیرد و مطبوعات در کنار همه مشکلات دیگر خود نتوانند ارسال مناسب و درآمدزایی مطلوبی از فروش داشته باشند.

بهادری درباره نحوه توزیع و ارسال مطبوعات در شرایط کنونی نیز گفت: نرخ ارسال مطبوعات از طریق پست بسیار افزایش یافته است. البته در این سال‌ها یک‌سری شرکت‌ها به این موضوع ورود کرده‌اند و ارسال مطبوعات کشور را برعهده گرفته‌اند. کار این شرکت‌ها نیز صرفا مطبوعات نیست و از طریق روابط و مناسبات مطلوبی که دارند، می‌توانند بسته‌های پستی را تجمیع کرده و ارسال کنند. این شرکت‌ها تابع نظرات و دیدگاه‌های مطبوعات نیستند و بر‌اساس دیدگاه‌ها و منافع اقتصادی خود اقدام به این کار می‌کنند و مطبوعات نیز مجبورند تابع قیمت‌های تعیین شده از سوی آنها باشند.

بهادری در این زمینه یادآور شد: امروز ارسال نشریه هزینه زیادی برای صاحبان مطبوعات دارد؛ ارسال نشریه به یک استان دیگر برای مطبوعات ۷۰ تا ۱۰۰ هزار تومان به ازای هر کیلوگرم هزینه دارد که نسبت به سال‌های گذشته بسیار سنگین است. این افزایش نرخ در شرایطی ایجاد شده که تیراژ مطبوعات به شکل قابل توجهی کاهش یافته و خود‌به‌خود هزینه بیشتری را بر دوش مطبوعات می‌گذارد.

این فعال حوزه مطبوعات درباره وضعیت فعلی مطبوعات تصریح کرد: به نظر می‌رسد نگاه فرهنگی در این حوزه کاهش یافته و نگاه اقتصادی جایگزین آن شده است. در درجه اول اینکه به نظر می‌رسد نگاه‌ نهادهای بالادست و برنامه‌ریزان حوزه مطبوعات باید ماهیت فرهنگی داشته باشند و مطبوعات را به صورت یک بنگاه اقتصادی نبینند. اما از آنجا که چنین شرایطی فعلا فراهم نیست، به نظر می‌رسد صاحبان رسانه‌های مکتوب، روزنامه‌ها و در کل نشریات، می‌توانند با همکاری هم یک موسسه فرهنگی برای ارسال تجمیعی محصولات خود به نقاط مختلف ایجاد کنند. به این ترتیب هزینه‌ها نسبت به زمانی که این کار به صورت انفرادی انجام شود، بسیار کمتر خواهد شد. تاسیس چنین موسسه‌ای بی‌شک با توجه به کاهش هزینه‌ها و قدرت بیشتر توزیع، به گردش مالی و بقای مطبوعات کشور کمک قابل‌توجهی خواهد کرد.

سخن پایانی

دنیای امروز دنیای الکترونیک و فضای مجازی است و رسانه‌ها نیز با نیازسنجی‌های انجام‌شده بیشتر مخاطبان خود را در این فضا در معرض اطلاعات و اخبار قرار می‌دهند. اما این موضوع به هیچ وجه دلیل موجهی نیست که مسئولان بالادست و برنامه‌ریزان حوزه فرهنگ، از مطبوعات کاغذی به‌عنوان یک گونه رسانه‌ای غافل شوند. بدون شک این نوع نشریات در دنیای امروز نیز طرفداران خاص خود را دارند و دولتمردان کشور باید همانند سایر کشورها از فعالان و مخاطبان آن حمایت کنند. تک‌تک فعالان رسانه‌های کاغذی کشور بر این باورند که اگر در کوتاه‌ترین زمان ممکن به نیازهای قانونی و اولیه مطبوعات مثل خدمات پستی رسیدگی نشود، شاهد افول این رسانه‌های تاریخی و سنتی در کشور خواهیم بود.