دردسرهای فروش طلای سیاه
بازگشت و تشدید تحریم‌ها، اقتصاد ایران را از جهات مختلف تحت‌تاثیر قرار داده است. برای حفظ ثبات اقتصاد و کاهش آسیب‌پذیری کشور در برابر تحریم‌های خارجی، اقدامات مختلفی باید در دستور کار قرار بگیرد.
یکی از اقدامات ضروری در شرایط تشدید تحریم ها، ممانعت از گسترش اقتصاد پنهان و حفظ سلامت و شفافیت نظام اقتصادی و اداری کشور است. ایران در شرایط تحریم قرار دارد و به نظر می رسد بعضی مشتری ها تمایل ندارند با خرید نفت ایران، مشمول جریمه شوند. تحریم ها ریسک خرید نفت کشور را بالا می برند، در چنین شرایطی تنها مشتری هایی که توان ریسک کردن در قبال خرید نفت ایران را دارند، باقی می مانند. از سوی دیگر، مشتریان نفت ایران تلاش می کنند برای مصون ماندن از ریسک های ناشی از تحریم، چراغ خاموش معامله کنند و خریدهای خود را رسانه ای نکنند. به همین دلیل است که در این مورد مطلبی نمی شنویم؛ اگرچه ممکن است منابع غیررسمی، اطلاعاتی درباره بازارهای نفتی ایران ارائه کنند، اما این اخبار چندان مورداعتماد نیستند. صمت در این گزارش به معاملات نفتی در سایه تحریم ها پرداخته که به گفته بسیاری وجهی از اقتصاد پنهان به شمار می رود.
باید شرایط تحریم را بپذیریم
چندی پیش، وزیر نفت از فروش نفت ایران به مشتری های جدید خبر داد، اما از جزئیات این معامله صحبتی نکرد. وزیر نفت در اظهاراتی به راهکارهای جدید در این باره اشاره و بیان کرده بود: با راهکارهای جدید ارائه شده در امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران ، توانسته ایم بازارهای خوب و جذابی را برای نفت خام، میعانات گازی، فرآورده های نفتی و محصولات پتروشیمی ایران به دست بیاوریم.
به گفته بسیاری از کارشناسان این یک اتفاق طبیعی است که در شرایط تحریم و کاهش صادرات نفت یکی از کشورهای صادرکننده، رقبای دیگر در بازارهای نفتی ایران ظهور کنند. شرایط ایجاب می کند زمانی که کشوری تحریم می شود، درخواست ها به سمت سایر عرضه کنندگان برود. محمدعلی خطیبی، مدیر اسبق امور بین الملل شرکت ملی نفت نیز چندی پیش در گفت وگو با اقتصاد آنلاین گفت: باید قبول کنیم در شرایط تحریم و به دلیل اینکه فروش، جابه جایی، مسائل پولی و بانکی و حتی بیمه تحت تاثیر قرار می گیرد، فروش نفت به کار سختی تبدیل می شود. او اضافه کرد: دولت ها تلاش می کنند با روش های جدیدی که خاص شرایط تحریم است بتوانند نفت را بفروشند ولی باید قبول کنیم کار دشوار است و به سادگی زمانی که شرایط عادی بود نمی توان نفت را فروخت. خطیبی با اشاره به اینکه کاهش خام فروشی نفت یکی از راه های بی تاثیر کردن تحریم هاست، گفت: از مدت ها پیش تاکید شده خام فروشی را کاهش دهیم و به جای آن فرآورده های نفتی، با ارزش افزوده بالا تولید کنیم که سودآور بوده و تحریم پذیری آنها کمتر است؛ هرچقدر به سمت محصولات و فرآورده های نفتی برویم طبیعتا از ارزش افزوده بالاتری برخوردار می شویم و هرچقدر در این مسیر کوتاهی کرده باشیم گرفتاری هایمان بیشتر می شود.
معامله چراغ خاموش
فرشید سیم بر، کارشناس حوزه انرژی در رابطه با موضوع صادرات نفت ایران به صمت گفت: در شرایط کنونی، ایران نمی تواند صادرات نفت چندانی داشته باشد، زیرا کشورهای دیگر زیر فشار تحریم ها با ایران معامله نمی کنند و بانک های ایرانی هم نمی توانند تراکنش بین المللی داشته باشند که این موضوع به مشکل صادرات نفت ایران افزوده است.
وی افزود: در سال های گذشته، ایران نفت خود را به کشورهایی همچون ژاپن، کره جنوبی، هند، چین و برخی کشورهای اتحادیه اروپا می فروخت. اما چند سالی است که این کشورها نفت موردنیاز خود را از کشورهای دیگر می خرند و پالایشگاه های خود را با ویژگی های سوخت کشور دیگری تغییر داده اند. به همین دلیل، حتی در صورت رفع تحریم ها و بازگشت به معاملات پیشین، ایران نمی تواند به سادگی به بازار قبلی خود برگردد، مگر اینکه کشورهای عضو اوپک برای احیای بازار ایران توجیه شوند.
فقط مشتریان آسیایی ماندند
این کارشناس گفت: ایران در سال های قبل از تحریم ها روزانه بیش از 2 میلیون بشکه نفت ایران صادر می کرد، همچنین اتحادیه اروپا و ژاپن،پیش تر مشتریان عمده نفت ایران بودند و هرکدام از آنها حدود ۶۰۰ هزار بشکه نفت از ایران می خریدند و کره جنوبی هم بیش از ۴۰۰ هزار بشکه نفت روزانه از ایران خریداری می کرد و کشورهایی مانند هند، چین و برخی کشورهای اروپایی هم جزو مشتریان ثابت نفت ایران بودند، اما در سال های اخیر که ایران زیر فشار تحریم ها قرار دارد، شرایط تغییر کرده و ایران هم اکنون تنها بخش کوچکی از نفت خود را به کشورهای آسیایی می فروشد.
سیم بر با تاکید بر اینکه در حال حاضر کشورهای غیراوپک با اوپک برای حفظ نرخ نفت همکاری می کنند، گفت: اوپک به تنهایی نمی تواند در بازار جهانی سیاست گذاری کند، اما می تواند در افزایش سهم ایران در بازار نفت موثر باشد و این مسئله به قدرت چانه زنی ایران بستگی دارد، هرچند هم اکنون بسیاری از کشورها به درآمدهای نفتی وابسته و به دنبال عرضه بیشتر نفت هستند.
وی اذعان کرد: در شرایط کنونی، بازگشت ایران به بازار جهانی نفت سخت است، مگر اینکه بخشی از بازار نفت کشورهای دیگر به ایران داده شود تا ایران بتواند به بازار جهانی برگردد، در غیر این صورت، همچنان وضعیت صادرات نفت ایران محدود خواهد بود. از طرف دیگر، چاه های نفت ایران برای مدت طولانی تولید نکرده اند و در آنها گاز جمع شده و بازگشت برداشت مجدد این چاه های نفت به تولید را با مشکلاتی روبه رو می کند و احیای این چاه ها هزینه های بالایی هم دارد. به همین دلیل ایران در صورت توافق برجام هم نمی تواند به سرعت روی این چاه ها سرمایه گذاری جدید داشته باشد و تولید و صادرات نفت را افزایش دهد.
وی افزود: سال های سال است که دولت ّها درباره افزایش تولید و برداشت از میادین مشترک نفتی و گازی برنامه ریزی کرده و اعلام برنامه می کنند اما این برنامه ها تا امروز اجرایی نشده اند. به عنوان نمونه در مورد میدان گازی مشترک با قطر، این مسئله هیچ گاه محقق نشده، زیرا قطری ها میزان برداشت خود از میادین مشترک با ایران را در سال های گذشته به شدت افزایش داده اند.
مهم ترین چالش حوزه فروش نفت
این کارشناس متذکر شد: یکی از چالش های مهم شرکت ملی نفت، موضوع انتقال وجوه حاصل از فروش نفت است.
در این شرایط، شرکت ملی نفت باید باید اقدام به فروش محموله های نفتی به کشوری نماید که امکان دریافت پول فروش نفت از آن کشور وجود داشته باشد، این در حالی است که خریداران نیز در نقل و انتقال محموله های صادراتی با مشکلاتی مواجهند. از سوی دیگر خریدارانی که می خواهند نفت را بخرند، شرکت های معتبری هستند. این شرکت های بین المللی نفتی نمی توانند در حساب های شان وجوه بدهی انباشته داشته باشند، بنابراین باید هزینه محموله را پرداخت کنند.
به این ترتیب، چون در درجه اول، مشکل انتقال وجه وجود دارد، برای هر دوطرف معامله، شرایط سخت می شود. بیش از ۳۰ سال است با تحریم مواجهیم، وقتی اقدام ها و طراحی تحریم کنندگان را مطالعه می کنیم، می بینیم روزبه روز کار خودشان را تکمیل تر و حلقه محاصره ما را کامل تر کرده اند.
باید قواعد بازاری را رعایت کرد
مرتضی بهروزی فر، کارشناس انرژی به صمت گفت: پس از رفتن ترامپ و آمدن بایدن، فضا تا حدودی برای صنعت نفت ایران بازتر شد، چرا که سیاست های ترامپ در این بخش با بایدن متفاوت شد، بنابراین در شرایط فعلی راه های تنفس برای اقتصاد ایران نسبت به قبل بیشتر شده، اما مسئله این است که اگر جامعه جهانی بخواهد، می تواند موانعی در این بخش ایجاد کند.
وی افزود: فروش نفت نیازمند تمهیداتی است و در شرایط تحریم حجم آن کاهش می یابد، با این حال می توان با دور زدن تحریم ها و راه های دیگر، میزان فروش را افزایش داد و از ظرفیت صادراتی نفت ایران استفاده کرد، اما در نظر داشته باشیم هزینه انجام این کار بالا خواهد بود، به علاوه اینکه در فروش نفت باید تخفیف بیشتری داده شود و پول آن نیز به راحتی قابل بازگشت به کشور نیست. این کارشناس حوزه انرژی با بیان اینکه صادرات نفت ایران می تواند ۱ . ۵ تا ۲ میلیون بشکه افزایش یابد، اظهار کرد: وضعیت بازار جهانی نفت، اکنون مناسب نیست و قیمت ها طی یک یا 2 سال گذشته در سطوح پایینی قرار گرفته، اما با این حال اوپک پلاس با اعمال سیاست هایی توانست قیمت ها را مهار کند، اما باز هم قیمت هایی که بتواند غول های نفتی را راضی کند، بالاتر از عدد فعلی است. اگر ایران امکان صادرات نفت را داشته باشد، به طورقطع وضعیت اقتصادی کشور بهبود می یابد، همچنین در شرایط فعلی نیز می توان با دور زدن تحریم ها شرایط را بهبود بخشید.
وی افزود: در این بین، مذاکره با کشورهای دیگر می تواند اثرات مثبتی داشته باشد تا راه برای صنعت نفت ایران هموار شود. انجام چنین مذاکراتی می تواند موجب شود تا در صورت وقوع توافق برجام ، کار با حداکثر ظرفیت آغاز شود. همچنین می توان چنین مذاکراتی را با شرکت های بزرگ دیگر کشورها نیز برقرار کرد، چرا که بی شک نتایج مثبت آن کم نخواهد بود.
بهروزی فر گفت: تحت هر شرایطی اگر ایران بخواهد وارد بازار شود و جایگاه قبلی خود را به دست آورد، باید قواعد بازار را رعایت کند. او اضافه کرد: بپذیریم در شرایط تحریم، بازاریابی و فروش، نقل و انتقال پول و حتی مسائل بیمه تحت تاثیر قرار گرفته و در این شرایط فروش نفت به کار سختی تبدیل می شود. دولت ها تلاش می کنند با روش های جدیدی که خاص شرایط تحریم است، بتوانند نفت را بفروشند،اما به سادگی نمی توان نفت را فروخت. بهروزی فر در پایان خاطرنشان کرد: نزدیک شدن ایران به بازارهای بین المللی بستگی زیادی به میزان تعامل با کشورهای بین المللی دارد. اگر این توافق انجام بگیرد، ایران در کمتر از 3 ماه، می تواند به بازارهای پیشین بازگردد و هیچ مشکلی از نظر فنی وجود ندارد. از سویی، نمی توان در کوتاه مدت به تولید 2 میلیون بشکه نفت در روز رسید، اما در طول 2 تا 3 ماه می توانیم به عددی منطقی در حوزه صادرات نفت دست پیدا کنیم و مشکل جدی در این حوزه وجود ندارد.
سخن پایانی
فروش و بازاریابی نفت در شرایط تحریم، تا حدودی با دشواری مواجه است. این مسئله بسیار حائزاهمیت است که وزارت نفت بتواند به جای اتکا بر شیوه های غیرشفاف بازاریابی و اتکا بر واسطه ها، از مزیت های خود به ویژه هزینه پایین تولید نفت در مقایسه با بازار جهانی بهره ببرد. به بیان دیگر، باتوجه به اینکه هزینه تولید نفت ایران به ازای هر بشکه، به نسبت بسیاری از رقبای نفتی، در سطح پایین تری قرار دارد، ازاین رو این مسئله قدرت چانه زنی ایران را برای یافتن مشتریان جدید و حفظ مشتریان سنتی افزایش می دهد.
علاوه بر آن، در شرایط تحریم می توان سهم صادرات نفت در ازای واردات کالا را بیش ازپیش افزایش داد. به هرحال، حتی با فرض کاهش میزان صادرات نفت کشور و کاهش درآمدهای نفتی، اتکا بر واسطه های سودجو و فرصت طلب به صلاح کشور نیست. انتظار می رود در شرایط تحریم، دولت و نهادهای نظارتی، با نهایت دقت و حساسیت، سلامت و شفافیت صادرات و وصول درآمدهای نفتی را تضمین کنند.
