الزامات توسعه شهری دانش‌بنیان
گشتاسب مظفری-معاون مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران: تمدن بشری در بستر رشد و پیشرفت و سیر تکوینی خود، به لحاظ بنیان‌ها و شیوه‌های تولید، اشتغال، کسب‌وکار و تجارت و زندگی، دوران‌های متعددی را پشت‌سر گذاشته که دوران‌ها، به تناسب شیوه زندگی و تأمین معاش و شیوه غالب تولید، هر یک نام ویژه‌ای بر خود گرفته‌اند.
دوران پیش از تاریخ مانند عصر سنگ، عصر برنز، عصر آهن، دوران شکار، دوران دامپروری، دوران کشاورزی، دوران پس از تاریخ مانند دوران شهرنشینی، تجارت، دوران تمدن‌ها باستان، قرون وسطی (عصر تاریکی)، عصر رنسانس، عصر انقلاب صنعتی، عصر صنعت و مدرنیته (عصر جدید)، عصر پست مدرن، عصر اطلاعات، دانش و فناوری‌های نوین و دیجیتال. به نقل از ایمنا، البته این دوران‌ها به معنی این نیست که تمامی جوامع بشری و کشورها، این فرآیند رشد و توسعه را به شکل هماهنگ و در یک سطح تجربه کرده یا می‌کنند. در حالی‌که برخی جوامع و کشورها در شکل‌دهی به این تحولات پیش‌رو بوده و این دوره‌ها را با یک توالی و تناسب منطقی پشت‌سر گذاشته‌اند، برخی دیگر از جوامع و کشورها بنا به‌دلایل متعدد ناشی از شرایط و اقتضائات بومی، منابع در دسترس و شیوه‌های و الگوی‌های حکمروایی محلی و ملی خود یا متاثر از روابط ناعادلانه و سلطه‌طلبانه در عرصه بین‌المللی و موانع و محدودیت‌های برنامه‌ریزی شده و بدون برنامه تحمیلی، این مسیر را به‌طور کامل و همگام با جوامع و کشورهای توسعه یافته‌تر، طی نکرده‌اند و برخی دیگر مسیر طبیعی و رشد و توسعه را به‌طور غیرعلمی و ناقص طی می‌کنند که
نمی‌توان انتظار داشت به نتایج و دستاوردهای خوبی متناسب با نیازها، چالش و دغدغه‌های خود برسند. در عین حال، در دنیای امروز از یک‌سو به‌واسطه رشد فزاینده شهرنشینی و شهری شدن، بیشترین انباشت جمعیت و عرصه‌های تحرک و جابه‌جایی اجتماعی و اقتصادی در سکونتگاه‌های بزرگ‌تر و مدرن‌تری به‌نام شهرها روی می‌دهد و اکثریت ساکنان این کره خاکی خواسته یا ناخواسته، در شهرها سکونت گزیده و الگوی زندگی شهری را پذیرفته‌اند. از سوی دیگر، الگوهای توسعه شهری و زیست شهروندان، متاثر از رشد و توسعه فناوری‌های نوین دیجیتال و هوشمند، گسترش اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، ابزارها و سازکارهای شهر هوشمند و البته الزامات و پیامدهای جهانی شدن، دانشی شدن و تغییرات اقلیمی، به سمت‌وسوی اقتصاد و توسعه شهری دانشی و دانش‌بنیان، حرکت کرده است. در چنین بستر و شرایطی، دیگر الگوها و شیوه‌های توسعه و زیست قدیمی‌تر حتی دوران صنعت و مدرنیسم پاسخگوی نیازهای مردم و ساکنان شهرها نیست. تغییرات جدی، عمیق و اثرگذاری در عرصه‌های گوناگون توسعه شهری و زندگی شهرنشینان امروزی لازم است؛ تولید، اشتغال، اقتصاد و توسعه‌ای که دانش‌بنیان و سازگار با توسعه پایدار و محیط‌زیست
باشد. لازم است شیوه‌های تولید، بازاریابی، توزیع و مصرف کالاها و خدمات، الگوهای حکمروایی و مدیریت، الگوهای سرمایه‌گذاری، گردشگری، ورزشی، تفریحی، برنامه‌ریزی و فعالیت‌های فرهنگی و هنری، برنامه‌ریزی شهری، طراحی و اجرای طرح‌ها و پروژه‌های شهری، شیوه‌های آموزش، یادگیری، آگاه‌سازی، اطلاع‌رسانی و تبلیغات، مدل‌های مشارکت اجتماعی شهروندان، و دیگر سیاست‌ها، راهبردها و برنامه‌های عملیاتی در عرصه‌ها و شئون گوناگون زندگی شهری، در چارچوب مؤلفه و شاخص کلیدی و حیاتی تمدن امروزی یعنی اطلاعات، دانش و هوشمندی دیجیتالی و براساس اصل مهم و ضروری صیانت و تقویت هویت فرهنگی، دینی و تمدنی انجام‌شده و الگوهای مخرب و ناسازگار کنار گذاشته شود. در این راستا می‌توان زمینه‌هایی برای توسعه، حکمروایی و مدیریت، تولید، اشتغال، کارآفرینی و اقتصاد دانش‌بنیان شهری برشمرد: گردشگری علمی، گردشگری پزشکی و سلامت، گردشگری شهری، بازار داده‌ها و اطلاعات، اینترنت‌اشیا، بلاکچین، نوآوری‌های شهری، رباتیک و هوش مصنوعی، زیست فناوری، نانوفناوری، خدمات شهری هوشمند و پیشرفته، حمل‌ونقل پاک و مدیریت هوشمند ترافیک، اقتصاد و تولید دیجیتال و مبتنی بر اینترنت
شبکه‌های اجتماعی؛ انرژی‌های نو و پاک، فناوری نوین و هوشمند سازگار با محیط‌زیست، کشاورزی شهری دانش‌بنیان (مزارع درون‌شهری، کشت هیدروپونیک یا آکواپونیک، کشت در پشت‌بام منازل و ساختمان‌ها، نهالستان‌ها و گلخانه‌های شهری و...). هر چند تاکنون بسته‌های سیاستی متنوعی با هدف ارتقای تولید و حمایت از ساخت داخل تصویب‌شده که همه بخش‌ها از جمله شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند از این حمایت‌ها برخوردار شوند، با این همه، سهم اقتصاد دانش‌بنیان از کل اقتصاد کشور هنوز کمتر از نیم درصد است.
دانش‌بنیان بودن فقط به در اختیار داشتن دانش فنی از صفر تا صد یک محصول با فناوری نو منحصر نمی‌شود؛ دانش‌بنیان بودن مستلزم این است که علم، دانش و فناوری به کمک بازار بیاید. لازمه این امر حرکت دانشگاه‌ها به سمت دانشگاه نسل پنجم است که در این صورت زنجیره دانش تا فناوری در چارچوب ایجاد تعادل میان دغدغه‌ها و منافع دانشگاه، دولت، صنعت، جامعه مدنی و محیط‌زیست، تکمیل خواهد شد و دانشگاه با توسعه فناوری‌های نوین، پشتیبان توسعه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و شهری پایدار خواهد بود.
