جامعه تاب‌ قیمت‌های بیش از این را ندارد

گزارش مرکز آمار ایران از اثر تورم بر دهک‌های مختلف درآمدی منتشر شد. براساس این آمار تورم برخوردارها که عمدتا در دهک دهم قرار دارند ۴۰ درصد و تورم دهک اول ۶۰ درصد اعلام شده است. براساس داده‌های رسمی، نرخ تورم کل کشور در شهریور ۱۴۰۱ برابر ۴۲.۱ درصد اعلام شد که این آمار در دهک‌های مختلف درآمدی نوسان دارد. براساس اعداد مربوط به تورم، فاصله تورمی دهک‌های مختلف در این ماه به ۷.۸ درصد رسید که نسبت به ماه قبل ۰.۸ درصد افزایش داشته است. فاصله تورمی در گروه عمده «خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات» نسبت به ماه قبل ۰.۵ درصد افزایش داشته و در گروه عمده «کالاهای غیرخوراکی و خدمات» نسبت به ماه قبل ۰.۱ درصد کاهش نشان می‌دهد. این آمار در حالی منتشر شده که پیش از این نیز کارشناسان درباره موج تازه گرانی‌ها هشدار داده بودند. صمت باتوجه به داده‌های مرکز آمار فاصله طبقاتی ناشی از تورم را از نگاه کارشناسان موردبررسی قرار داده است.

۸۵ درصد درآمد، صرف تامین کالای اساسی می‌شود

مرتضی الله‌داد، اقتصاددان و استاددانشگاه درباره تاثیر نرخ تورم بر معیشت دهک‌های گوناگون به صمت گفت: باتوجه به آمارهای ارائه‌شده ازسوی مرکز آمار ایران، اغلب نیازهای دهک‌های پایین درآمدی، مربوط به تهیه کالاهای اساسی است که در یک‌ سال گذشته به‌دلایل مختلف، از جمله حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی بیشترین افزایش قیمت‌ها را تجربه کرده است. وی با بیان اینکه طبق داده‌های مرکز آمار، دست دهک‌های اول کمتر به کالاهای مصرفی خانگی گرانقیمت می‌رسد، افزود: براساس نرخ تورم اعلامی، برای دهک‌های اول دسترسی به کالاهای مصرفی گران محدود است. این گزاره به‌معنی بالا بودن تورم کالاهای اساسی و مواد خوراکی است؛ بنابراین بخش قابل‌توجهی از درآمد خانوارهای دهک‌های پایین، صرف خرید مواد اولیه و نیازهای اساسی می‌شود.

بیشترین فشار بر 3 دهک

این اقتصاددان با اشاره به اینکه آثار تورم برای دهک‌های بالای جامعه ملموس نیست، گفت: گزارش مرکز آمار ایران تایید می‌کند که بیشترین فشار رشد نرخ خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها را در ۱۲ ماه منتهی به شهریور امسال ۳ دهک فقیر جامعه یعنی دهک‌های اول، دوم و سوم تحمل کرده‌اند؛ بنابراین هرچه نرخ خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها افزایش یابد، این فقرا هستند که به نان شب‌شان محتاج‌تر می‌شوند.

قشر فقیر «پول داغ» ندارد

وی افزود: شکاف نرخ تورم سالانه گروه کالاهای خوراکی و آشامیدنی در پایان شهریور ۱۴۰۰ بین دهک ثروتمند تا فقیر ۵ درصد بوده و واقعیت تلخ این است که چون دهک‌های ضعیف جامعه قدرت پس‌انداز کردن یا تبدیل فوری دارایی‌های خود را ندارند، جزو زیان‌دیدگان نبرد با تورم به‌حساب می‌آیند.  الله‌داد ادامه داد: نتیجه تورم بی‌ارزش شدن پول ملی است، اما وقتی دولت‌ها و سیاستمداران راه کنترل تورم را چاپ پول برای جبران کسری بودجه کشور می‌دانند، نتیجه چیزی جز پیدایش پول داغ در اقتصاد نخواهد بود. در حقیقت «پول‌های داغ» در افزایش تورم معنا می‌یابد. مشکل بیشتر آنجایی نمایان می‌شود که بنا به گفته مرکز آمار دهک‌های کم‌برخوردار برای خرید مایحتاج اصلی دچار بحران هستند؛ چه رسد به اینکه دارایی خود را در قالب پول داغ هزینه کنند.

رشد قیمت‌ها در سبد غیرخوراکی مرفهان

وی با اشاره اینکه داده‌های مرکز آمار ایران، واقعیت‌های تلخ‌تری را درباره سفره معیشت نمایان می‌سازد، گفت: تنها ۱۷.۲ درصد سبد هزینه‌ ماهانه خانوارهای دهک دهم مربوط به کالاهای خوراکی و آشامیدنی می‌شود و در بین دهک نهم نیز وزن خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها اندکی بیش از ۲۴ درصد است.

این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه برای اقشار ثروتمند جامعه رشد نرخ کالاهای غیرخوراکی و خدمات نگرانی بیشتری ایجاد می‌کند، اظهار کرد: سهم کالاهای غیرخوراکی و خدمات در سبد هزینه‌ای دهک دهم ۸۲.۸ درصد و برای دهک نهم ۷۵.۷ درصد است؛ بنابراین برای قشر مرفه گرانی اقلام خوراکی چندان ملموس نیست.

عملکرد دولت پشت پرده گرانی‌ها است

سید مرتضی افقه، اقتصاددان و استاد دانشگاه درباره اعلام خبر افزایش تورم ازسوی مرکز آمار ایران به صمت گفت: اقدامات گسترده دولت در حوزه اقتصاد کلان به افزایش بیشتر نرخ تورم دامن خواهد زد، زیرا حتی پس از دستور رئیس‌جمهوری برای شناسایی پشت پرده گرانی‌ها عامل دقیقی به‌دست نیامد.

وی درباره چرایی رشد قیمت‌ها توضیح داد: افزایش شدید نقدینگی و اضافه‌برداشت بانک‌ها و حذف تدریجی ارز ۴۲۰۰ تومانی در کنار افزایش نرخ ارز مبنای محاسبه تعرفه گمرکی، از جمله عوامل اصلی رشد قیمت‌ها و در نهایت پشت پرده تمام گرانی‌ها است.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: تفاوت نرخ تورم برای دهک‌های بالا و پایین با تئوری‌های اقتصادی کاملا سازگار است، زیرا سهم مواد خوراکی و نیازهای اولیه از درآمد قشرهای کم‌درآمد بیشتر است، بنابراین تورم بر خانوارهای این دهک بیشترین تاثیر را دارد. آمار ارائه‌شده توسط مرکز آمار ایران هم همین موضوع را تایید کرده است. دولت تنها در صورتی که سیاست‌های توزیع درآمدی را کنترل کند می‌تواند در کنترل تورم معیشت دهک‌های پایین موفق باشد.

گذر از فقر معیشتی

افقه عبور دادن طبقات کم‌درآمد از فقر هزینه‌ای مواد خوراکی را وظیفه دولت دانست و خاطرنشان کرد: دولت باید با برنامه‌ریزی و چشم‌انداز بلندمدت، قدرت خرید این قشر را به شرایط طبقات متوسط نزدیک کند؛ در غیر این صورت باید برای تامین نیازهای اساسی این افراد سیاستی اندیشیده شود تا طبقات کم‌درآمد بیش از این ضربه نبینند. این اقتصاددان درباره نرخ تورم ۴۲.۱ درصدی کل کشور در شهریور ۱۴۰۱ خاطرنشان کرد: مشاهدات میدانی بیانگر این موضوع است که تورم به‌ویژه در بخش خوراکی‌ها بیش از ارقام اعلامی توسط مرکز آمار است.

شکست دولت در کنترل تورم

وی متذکر شد: تفاوت میان رقم اعلامی مرکز آمار از تورم و واقعیت موجود در جامعه بیانگر این موضوع است که دولت خلاف ادعای تمرکز بر کنترل نقدینگی و تورم، در این زمینه چندان موفق عمل نکرده است.

افقه تصریح کرد: در حال‌ حاضر علت افزایش تورم، رشد حجم نقدینگی نیست. باوجود اینکه دولت اعلام می‌کند میزان نقدینگی را کنترل کرده، نرخ تورم همچنان بالاست؛ پس ریشه تورم بیشتر سمت عرضه است. این استاد دانشگاه افزود: در کشورهای پیشرفته عمدتا ریشه تورم در بخش تقاضاست؛ به این معنی که عرضه و تولید به اندازه نیازهای مردم انجام می‌شود، اما گاهی در همین اقتصادهای سامان‌یافته اتفاقاتی رخ می‌دهد که باعث افزایش نقدینگی می‌شود. وی ادامه داد: با افزایش نقدینگی تقاضا از عرضه سبقت می‌گیرد و این افزایش در نهایت منجر به تورم کوتاه‌مدت می‌شود. در اقتصادهای جهانی معمولا این تورم کاملا موقتی و قابل‌کنترل است، این در حالی است که در اقتصاد ایران تورم ایجادشده در این شرایط نیز ماندگار می‌شود.

این استاد دانشگاه یادآور شد: علاوه بر مسائل یادشده توقف مذاکرات برجامی منجر به بازگشت انتظارات تورمی در بازار شده و همین موضوع روند افزایش قیمت‌ها به‌ویژه در بازار کالاهای اساسی را شدت بخشیده است.

وی افزود: قدرت خرید ایرانیان در ۱۴۰۱ به‌شدت افت کرد و نظام مالیاتی تنها با هدف کسب درآمد از ماموریت بازتولید ثروت مغفول ماند، این در حالی است که در همه جای دنیا وظیفه اصلی نظام‌های مالیاتی بازتولید ثروت در جامعه است.

این استاد دانشگاه یادآور شد: در کشورهایی که نظام مالیاتی در آنها به‌درستی کار می‌کند فشار تورم بیشتر بر دوش ثروتمندان و دهک‌های برخوردار جامعه است، این در حالی است که در نظام بیمار اقتصاد ایران ضمن آنکه نظام بانکی و یارانه‌ای در خدمت ثروتمندان قرار دارد، این افراد ۲۰ برابر بیشتر از دهک‌های پایین جامعه از یارانه پنهان منتفع می‌شوند.

سخن پایانی

دولت بارها اعلام کرده تمرکز اصلی خود را بر کاهش نقدینگی و تورم گذاشته، اما کارشناسان بر این باورند که دولت نه‌تنها در زمینه مهار تورم موفق نبوده، بلکه با کاهش دستوری نقدینگی، به ورود پول به بخش تولید آسیب رسانده است. زمانی می‌توان ادعا کرد نقدینگی و تورم کنترل شده که آثار تورم در سفره معیشت مردم ملموس نباشد، در حالی ‌که بنا به اعلام مرکز آمار همچنان تورم، بخش اعظم درآمد خانوار کم‌برخوردار برای تامین کالای اساسی و خوراکی بلعیده می‌شود. حذف ارز ترجیحی دیگر عامل کوچک شدن سفره معیشت اقشار کم‌درآمد است. به‌باور کارشناسان سیاست‌های دولت برای کاهش نرخ تورم تاکنون به در بسته خورده و تا زمانی که رفاه نسبی به سبد خرید اقشار کم‌درآمد بازنگردد، دولت نمی‌تواند صرفا به آمارهای کاهش تورم برای اثبات بحث افزایش قدرت خرید دهک‌های پایین جامعه بسنده کند.