فرسودگی بافت‌های شهری، یکی از معضلاتی است که از گذشته‌های دور شاهد آن هستیم، اما در چند دهه گذشته، ابعاد گسترده‌تری پیدا کرده است. اقدامات گوناگونی که در راستای نوسازی بافت‌های فرسوده شهری در جهان و از جمله ایران انجام شده، موفقیت چندانی نداشته است. امروزه بافت‌های فرسوده، قسمت عمده‌ای از بافت‌های شهر را تشکیل داده‌اند. شکل‌گیری برخی از محلات و مناطق شهرهای بزرگ، بنا به‌دلایل زیادی به‌گونه‌ای است که با اصول و معیارهای معماری و شهرسازی تفاوت دارد. ساکنان بافت‌های فرسوده همواره در معرض خطر هستند، چراکه باوجود بلاهای طبیعی نظیر سیل و زلزله آسیب‌پذیری بیشتری نسبت به سایر ساکنان شهر دارند. صمت در این گزارش به بررسی بافت‌های فرسوده شهری و راهکارهای نوسازی آن پرداخته است.

ساکنان بافت‌های فرسوده آسیب‌پذیر هستند

احتمالا شما نیز شاهد بافت‌های فرسوده شهری در بخش‌هایی از شهر محل سکونت خود یا دیگر شهرهای کشور بوده‌اید. به‌طور کلی، یکی از رویکردهای مهم در امر شهرسازی، توجه به بافت‌های فرسوده، همچنین بهسازی و نوسازی بناهای مناطق گوناگون است. این بافت‌ها با گذشت زمان فرسوده‌تر شده و علاوه بر فرسودگی بنای ساختمان، شبکه تاسیساتی آنها هم دچار مشکل می‌شوند و کارآیی خود را از دست می‌دهند. این بناها دارای ریشه سکونتی ارزشمند هستند و اهمیت بسیار دارند. از سوی دیگر، به علت فرسودگی بنا و نبود دسترسی مناسب به خدمات شهری و بهداشتی بسیار آسیب‌پذیر هستند. بناهایی که در این بافت‌ها وجود دارند، با خطر جدی مواجه هستند و هر لحظه این امکان وجود دارد که با کوچک‌ترین زلزله تخریب و خسارات جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشند. مشکلاتی که در بافت‌های فرسوده شهری وجود دارد، موجب شد، افرادی که روزگاری جزو ساکنان بومی بوده و هویتی در این محله‌ها داشته‌اند، به اسکان در بافت‌های جدید شهر فکر کنند؛ بافت‌هایی که فضایی متناسب با نیازهای امروزی را برای آنها فراهم می‌کند. با این وجود باید دید، نظر اعضای شورای ششم شهر تهران در ارتباط با بافت فرسوده و نوسازی بافت فرسوده
 چیست.

۲۱درصد جمعیت شهر در بافت فرسوده

عضو شورای شهر تهران در گفت‌وگو با صمت گفت: در حال‌حاضر ۴هزار بافت فرسوده در تهران داریم که این بافت‌ها نیازمند نوسازی است و باید هرچه سریع‌تر در این زمینه اقدامات لازم انجام شود.

محمد آقامیری، رئیس کمیسیون عمران شورای شهر تهران تاکید کرد: حدود 1100 هکتار بافت فرسوده در تهران نوسازی شده که بیشترین بافت فرسوده را در منطقه ۱۲ تهران می‌توان مشاهده کرد.

وی ادامه داد: بافت‌های فرسوده، یکی از معضلات شهر به‌‌شمار می‌آیند و ۲۱درصد جمعیت شهر در این بافت‌ها زندگی می‌کنند؛ یعنی حدود ۷درصد مساحت تهران؛ از این‌رو نیاز است در راستای نوسازی بافت‌های فرسوده اقداماتی انجام شود.

وی با بیان ضرورت نوسازی بافت‌های فرسوده گفت: افزایش تراکم مازاد بافت‌های فرسوده نیز در کمیسیون ماده ۵ شورای‌عالی معماری و شهرسازی در دست بررسی است که باید روند پیگیری رسیدگی به بافت‌های فرسوده در دستورکار قرار بگیرد.

محمد آقامیری افزود: علاوه بر رویکرد مازاد تراکم، بسته‌های تشویقی نیز در نوسازی بافت‌های فرسوده در نظر گرفته می‌شود و قرار است کارگروهی با حضور نمایندگان مجلس شورای اسلامی، وزارت مسکن و شهرسازی و شهرداری تهران برای رفع مشکلات بافت‌های فرسوده تشکیل شود.

رئیس کمیسیون عمران شورای شهر تهران تاکید کرد: اگر زلزله یا حادثه دیگری در تهران رخ دهد، خدا می‌داند در بافت فرسوده چه اتفاق ناگواری خواهد افتاد. نیاز است سایر نهادها نیز نسبت به نوسازی بافت‌های فرسوده توجه ویژه‌ای داشته
باشند.

وی روند نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده را آهسته ارزیابی کرد و گفت: روند بازسازی در این بافت‌ها حرکت کندی دارد، این در حالی است که نیاز به مکانیسم پرسرعتی داریم که قادر باشد مشکل مسکن شهروندان را که در بافت فرسوده قرار دارند، در زمان کوتاه‌تری حل
 کند.

 این در حالی است که مشکلات مالی و بی‌علاقگی بسیاری از مالکان به نوسازی بافت فرسوده سبب شده روند بهسازی در این بافت‌ها، بسیار کند
باشد.

آقامیری ادامه داد: از آغاز دوره ششم مدیریت شهری، چندین‌بار تاکید شده برای نوسازی بافت‌های فرسوده باید امتیازهای ویژه‌ای از جمله اعطای ۲طبقه تراکم تشویقی را در نوسازی بافت‌های فرسوده لحاظ کنیم تا شهروندان اشتیاق لازم برای نوسازی بافت‌های فرسوده را داشته باشند.

رئیس کمیسیون عمران شورای شهر درباره لزوم توجه به بافت فرسوده و سرمایه‌گذاری در این بافت‌ها در نقاط گوناگون پایتخت گفت: سرمایه‌گذاران حوزه مسکن در شهر تهران، بیشتر علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در شمال پایتخت هستند. این در حالی است که توجه به بافت جنوبی شهر تهران با عنایت به اینکه عمده بافت فرسوده در این مناطق قرار دارد، نیازمند سرمایه‌گذاری بیشتری است. با این همه، به‌دلیل نبود جذابیت برای سرمایه‌گذاری در این مناطق با نبود اشتیاق سرمایه‌گذاران برای ساخت‌وساز روبه‌رو
هستیم.

آقامیری افزود: شورای ششم نسبت به نوسازی مسکن شهروندان که در بافت فرسوده قرار دارد توجه ويژه دارد و تمام توان خود را در راستای نوسازی بافت فرسوده به‌کار خواهد گرفت.

شهرداری نمی‌تواند به‌تنهایی بافت فرسوده را احیا کند

پرویز سروری، عضو دیگر شورای شهر تهران با اشاره به ضرورت احیای بافت‌های فرسوده در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: احیای بافت فرسوده پایتخت، نیازمند ایجاد جاذبه برای سرمایه‌گذاری است و شهرداری تهران به‌تنهایی نمی‌تواند بافت فرسوده را احیا کند.

وی با اعلام اینکه شرایط گذشته به هیچ عنوان جاذبه‌ای برای جلب مشارکت و احیای بافت فرسوده ایجاد نمی‌کرد، گفت: پروانه‌های ساخت‌وساز صادر شده در سال‌های گذشته در بافت‌های فرسوده روند کاهشی داشته و حتی می‌توان گفت به صفر رسیده است.

نایب رئیس شورای اسلامی شهر تهران خاطرنشان کرد: طی جلساتی که با شهروندان و سرمایه‌گذاران حوزه ساخت‌وساز برگزار شده، سرمایه‌گذاران اعلام کرده‌اند که ساخت‌وساز و نوسازی واحد‌های مسکونی که در بافت‌های فرسوده قرار دارند، از نظر اقتصادی و سرمایه‌گذاری هیچ‌گونه سودی برای آنها ندارد.

سروری با اشاره به پیگیری‌های شهرداری تهران و شورای اسلامی شهر برای اصلاح روند احیای بافت فرسوده گفت: مصوبه‌ای در کمیسیون ماده شهرداری تهران ۵ به تصویب رسیده که بر این اساس در فرآیند ارائه مجوز حداقل مجوز ساخت یک طبقه به طبقات فعلی در بافت‌های فرسوده افزوده خواهد شد.

وی تاکید کرد: این مصوبه در کنار دیگر سیاست‌های تشویقی مانند ارائه تسهیلات می‌تواند در احیای بافت‌های فرسوده اثرگذار باشد.

سروری با اشاره به اینکه شهرداری می‌تواند سیاست‌گذاری‌هایی برای تسهیلگری نوسازی بافت‌های پر خطر فرسوده و ناایمن شهری انجام دهد، گفت:‌ امروز بافت فرسوده، یکی از تهدیدهای بالقوه‌ای است که شهر و شهروندانی که در این بافت قرار دارند را تهدید می‌کند؛  بنابراین باید در مدیریت شهری بتوانیم هم روی موضوع خانه‌های ارزان‌قیمت برای شهروندان اقدامات اساسی انجام دهیم و هم تهدیدهای پیش‌رو در راستای ساخت‌وساز و بهسازی بافت‌های فرسوده را از بین ببریم. تهدیدی که امروز هم شهر تهران و هم شهروندان تهران را دغدغه‌مند کرده است. این اقدام برای دولت نیز یک فرصت بزرگ محسوب می‌شود، زیرا در داخل شهر همه زیرساخت‌های ساخت‌وساز و نوسازی بافت‌های فرسوده فراهم است.

سروری با بیان اینکه در گذشته دولت در زمینه تسهیلات برای احیای بافت‌های فرسوده، همکاری‌های لازم را نداشته، گفت: در حال‌حاضر دولت اعلام کرده تسهیلات ۴۵۰میلیون تومانی برای احیای بافت فرسوده پرداخت خواهد کرد. این تسهیلات، اقدام خوبی در راستای نوسازی بافت‌های فرسوده به‌شمار می‌رود.

نایب رئیس شورای شهر تهران به ارائه معافیت‌ها از سوی شهرداری تهران به‌عنوان عامل اثرگذار بر احیای بافت فرسوده اشاره کرد و افزود: مجموع این سیاست‌ها که به‌صورت سبد تشویقی پیش‌بینی‌شده و مهم‌تر از آن، افزایش اجازه تراکم ساخت می‌تواند جاذبه‌های بسیار بیشتری نسبت به گذشته در ساخت‌وساز این بافت‌ها ایجاد کند.

سروری درباره نحوه دریافت وام نوسازی بافت فرسوده، اظهار کرد: متقاضیان دریافت وام تسهیلات نوسازی باید با مراجعه به پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت راه و شهرسازی و سامانه ثبت‌نام مسکن حمایتی، با انتخاب گزینه بافت فرسوده اقدام به ثبت‌نام کنند.

این عضو شورای شهر تهران گفت: دریافت وام نوسازی بافت فرسوده، نیازی به هیچ‌گونه سپرده‌گذاری بانکی ندارد و علاوه بر این مالکان می‌توانند از امتیازات دیگری مانند انشعابات رایگان استفاده کنند. همچنین شهرداری برای مجوز ساخت‌وساز این دسته از مالکان تخفیف‌های ویژه‌ای قائل شده است.

سروری تصریح کرد: پیش‌بینی ما این است که رونق ساخت‌وساز در بافت‌های فرسوده با وجود تسهیلات و بسته‌های تشویقی، قوت بگیرد و مقدمات ساخت‌وساز در مناطق دارای بافت فرسوده به‌زودی فراهم شود.

این عضو شورای شهر گفت: پیشنهاد می‌کنیم کسانی که قصد سرمایه‌گذاری در حوزه ساخت‌وساز دارند، به نوسازی بافت‌های فرسوده توجه داشته باشند و این امر را به‌عنوان یک سرمایه‌گذاری ببینند و برای آن هدف‌گذاری کنند.

سخن پایانی

بحث بافت‌های فرسوده، صحبت دیروز و امروز نیست، بلکه در تمام دوره‌های مدیریت شهری، صحبت از نوسازی بناها و محله‌هایی که در بافت فرسوده قرار دارند، به میان آمده است. بافت‌های فرسوده‌ای که تا چند دهه گذشته، جزو بافت‌های کارآمد و پویای شهری به‌‌شمار می‌آمد، امروزه با تغییر شرایط اجتماعی و اقتصادی شهرها همین‌طور تغییر در مفاهیم زندگی شهری و شهرسازی به بافت‌های ناکارآمدی تبدیل شده‌اند. با توجه به آمار ارائه‌شده از سوی شورای شهر تهران، ۲۱درصد جمعیت پایتخت در بافت‌های فرسوده ساکن هستند. وجود بافت فرسوده در شهر در گام نخست، خطرهای بسیاری را برای ساکنان بافت‌های فرسوده دارد و در گام بعد، کارنامه مدیریت شهری را ضعیف نشان می‌دهد. امید است با وعده‌ای که مسئولان شهری درباره نوسازی بافت‌های فرسوده داده‌اند، تحقق پیدا کند. گسترش شهرنشینی و شرایط نامساعد اقتصادی، شهروندان را به‌سوی زندگی در بافت‌های فرسوده سوق می‌دهد، چراکه هزینه تهیه مسکن در این بافت‌ها هزینه اندکی نسبت به سایر مناطق پایتخت دارند. با نوسازی بافت‌های فرسوده و بناهای فرسوده، چهره شهر رنگ زیباتری به خود خواهد گرفت.