مسئله حذف یارانه‌های انرژی که می‌تواند به افزایش نرخ حامل‌های انرژی از جمله بنزین و گازوئیل ختم شود، از نیمه دهه ۸۰ به این سو در فضای سیاسی و اقتصادی کشورمان مطرح بوده و هر یک از دولت‌ها و ادوار مجلس نیز با رویکرد متفاوتی نسبی به اسلاف خود با آن مواجه شده‌اند. یکی از نقاط عطف این پرونده تصویب قانون هدفمندسازی یارانه‌های سوخت است که در دهه ۸۰ توسط مجلس به تصویب رسید و دولت دهم نیز این قانون را در سال ۸۹ به اجرا گذاشت که با افزایش نرخ سوخت‌های فسیلی در داخل کشور و پرداخت یارانه‌های نقدی به شهروندان ایرانی همراه بود. حال همزمان با آغاز به کار دولت سیزدهم به ریاست ابراهیم رئیسی بار دیگر شاهد طرح این بحث در محافل گوناگون (از دانشگاهی تا عمومی) هستیم و این پرسش مطرح می‌شود که آیا دولت قصدی برای حذف یارانه‌های انرژی که به‌اصطلاح یارانه پنهان نامیده می‌شود دارد یا اینکه اراده‌ای برای اجرای قانون هدفمندی تا اطلاع ثانوی در کابینه وجود ندارد؟ مسئله محوری در زمینه یارانه‌های انرژی اینجاست که باید در بسترهای اقتصاد کشور در پی استفاده از ابزارهایی باشیم تا یارانه‌های انرژی را به‌شکلی که کشورهایی مانند ترکیه تجربه کرده‌اند، حذف کنیم، چراکه پرداخت این یارانه‌ها هزینه بسیار سنگینی را روی دست دولت می‌گذارد و هیچ مابه‌ازایی هم ندارد. بیشترین منفعت در پی پرداخت یارانه‌های پنهان به اقشار پردرآمد می‌رسد. در حالی که این طرح با شعار حمایت از محرومان و دهک‌های پایین درآمدی اجرا می‌شود، در عمل به ضرر همین گروه تمام می‌شود.

یک خطای بزرگ

به‌دلیل وجود درآمدهای کلان نفتی ضرورت استفاده از ابزارهای علمی برای آزادسازی نرخ حامل‌های انرژی در ایران کمتر از سایر کشورهای جهان احساس شده، این در حالی است که سایر کشورها به‌دلیل پیروی از الگوهای روز اقتصاد در راستای کاهش حداکثری هزینه‌ها و افزایش بازدهی حرکت کردند تا با استفاده از منابعی که بر‌جای می‌ماند در راستای افزایش سطح رفاه اقشار کم‌درآمد اقدام کنند.

الگوی غلط هزینه‌کرد منابع

متاسفانه ما از درآمد خدادادی که در کشورمان داریم، به‌شکل درستی استفاده نمی‌کنیم. انگار ما وظیفه داریم فقط از طریق فروش نفت و هزینه کردن آن در کشور (در قالب بودجه) امورات خود را بگذرانیم و به فکر سرمایه‌گذاری و ایجاد زیرساخت‌های کلان نباشیم. یکی از حوزه‌هایی که بخش کلانی از درآمدهای نفتی را مصرف می‌کند، پرداخت همین یارانه‌های پنهان انرژی است که باعث شده منابع گسترده‌ای از سرمایه‌های ملی بدون هیچ سودی هدر برود.

این رویه از زمانی که استخراج و صادرات نفت در ایران آغاز شده در کشورمان وجود داشته و تا امروز نیز ادامه یافته، اما اگر می‌خواهیم واقعا در مسیر توسعه حرکت کنیم باید به فکر اصلاح نقاط ضعف اقتصادمان باشیم.

ایران صدرنشین جدول پرداخت یارانه‌ انرژی

در حال ‌حاضر طبق آماری که نهادهای بین‌المللی منتشر کرده‌اند ایران با پرداخت ۸۶ میلیارد دلار در سال بیشترین میزان پرداخت یارانه‌های پنهان انرژی را در جهان به خود اختصاص داده‌، این در حالی است که چین باوجود جمعیت بالایی که دارد در رتبه دوم قرار گرفته و تنها ۳۲ میلیارد دلار را صرف پرداخت یارانه‌های پنهان می‌کند. همین آمار و ارقام نشان می‌دهد ما مسیر را به‌شکل درستی طی نکرده‌ایم. هیچ کشوری در دنیا به‌گونه‌ای که ما یارانه پرداخت می‌کنیم اقدام به هدر دادن ثروت‌های ملی خودش نمی‌کند که ما در طول ادوار پس از اکتشاف و صادرات نفت انجام داده‌ایم. همان‌طور که پیش‌تر نیز گفته شد ما می‌توانیم با استفاده از تجارب موفقی مانند آنچه در ترکیه و توسط آقای کمال درویش اجرا شد، اقدام به طراحی و پیاده‌سازی برنامه‌ای در راستای حذف یارانه‌های انرژی کنیم. البته نمی‌توان انتظار داشت باتوجه به شرایط کنونی کشور بنزین با نرخ بازارهای جهانی عرضه شود، چراکه باعث تشدید تورم می‌شود و از طرفی هم منطقی نیست، اما می‌توانیم از تجارب موفقیت‌آمیز سایر کشورها بهره برده و در راستای استفاده از ابزارهایی مانند یارانه‌های نقدی این رویه نادرست را اصلاح کنیم.