نتایج این تحقیقات موسسه بین ‌ المللی حیات ‌ وحش موسوم به «فونا و فلورا» ( Fauna & Flora ) بر نگرانی ‌ ها و مناقشه ‌ های قبلی در ارتباط با پیشنهادهای مربوط به کف ‌ روبی اقیانوس ‌ ها برای دستیابی به مواد معدنی کمیاب می ‌ افزاید.مواد معدنی کمیاب از قبیل کبالت، منگنز و نیکل برای تولیدات بخش انرژی ‌ های جایگزین از جمله خودروهای برقی و توربین ‌ های بادی بسیار مهم هستند و این در حالی است که میزان عرضه این مواد در مناطق خشکی زمین کاهش یافته و رو به اتمام است و شرکت ‌ های معدنی در حال رقابت برای استخراج این مواد از کف اقیانوس ‌ ها با استفاده از ربات ‌ های کاوشگری هستند که از طریق لوله ‌ هایی به کشتی ‌ ها متصل می ‌ شوند.در گزارش امروز صمت، با بررسی این موضوع از سهراب حسینی و آرش ابراهیم ‌ آبادی، ۲ تن از کارشناسان و فعالان بخش معدن خواستیم در این زمینه نظرات خود را با ما در میان بگذارند.

خطر در کمین زیستگاه ‌ های آبی

اقیانوس ‌ شناسان، بیولوژیست ‌ ها و سایر پژوهشگران هشدار داده ‌ اند که این طرح ‌ ها (برای کف ‌ روبی اقیانوس ‌ ها) موجب آلودگی گسترده شده و همچنین ذخایر جهانی ماهیان را نابود کرده است و اکوسیستم ‌ های دریایی را نیز امحا خواهد کرد.علاوه بر این، گفته می ‌ شود اعماق دریاها حاوی و نگهدارنده مخازن عظیمی از کربن است که این کربن ‌ ها با تشدید فعالیت ‌ های استخراج معدنی از کف دریاها آزاد خواهد شد و بحران آب ‌ وهوایی جهانی کنونی ناشی از سطوح انتشار گازهای گلخانه ‌ ای را تشدید خواهد کرد. از آنجایی که دانش و آگاهی ما از تنوع ‌ زیستی به ‌ طوررقت ‌ انگیزی ناکامل است. به ‌ گفته «بن ‌ بو»، هر بار که کاوش ‌ های جدیدی برای جمع ‌ آوری گونه ‌ ها انجام می ‌ شود، درمی ‌ یابیم که بین ۷۰ تا ۹۰ درصد آنها توسط علم جدید کشف شده ‌ اند. دانشمندان بر این باور هستند که فقط هم مسئله گونه ‌ ها نیست، بلکه کل جنس ‌ ها یا سرده ‌ های ( genus ) گیاهان و مخلوقاتی هستند که ما پیش ‌ تر چیزی از آنها نمی ‌ دانستیم. در صورت معدنکاری در اعماق اقیانوس، خطر نابودی موجودات اعماق دریاها مانند کرم ‌ های رسته چندتاران ( polychaete )، جانوران موسوم به «خیار دریایی»، سنگ ‌ های مرجانی و ماهیان مرکب، بسیار است و در صورت نابودی این اکوسیستم ‌ ها، هیچ شانسی برای احیای سریع وجود ندارد. در عمق چندین کیلومتری زیر آب، نور و غذا محدود و سرعت حیات بسیار آهسته است و تنوع زیستی زمانی که از دست برود، احیای آن ناممکن خواهد بود.

حجم بیشتر و دسترسی آسان ‌ تر به منابع

سهراب حسینی ـ نایب ‌ رئیس هیات ‌ مدیره حفاران غیرنفتی: داستان از این قرار است که در بستر اقیانوس آرام کلوخه ‌ هایی شبیه به سیب ‌ زمینی قرار گرفته ‌ اند که سرشار از مواد معدنی هستند. البته نه اینکه این منابع معدنی در خشکی ‌ ها پیدا نمی ‌ شوند، اما آنچه بشر را به منابع زیرآبی ترغیب می ‌ کند، حجم بیشتر و دسترسی آسان ‌ تر است. عموما این کلوخه ‌ ها شامل پلی ‌ متالیک به ‌ ویژه مس، نیکل، کبالت، منگنز و فسفات ‌ ها هستند. چون این مواد بر بستر دریا قرار دارند و به آن نچسبیده ‌ اند، فرآیند استخراج و حفاری در مقیاس بزرگ نیاز ندارند. یکی از شرکت ‌ هایی که در این حوزه پیشقدم شده، شرکت تی ‌ ام ‌ سی TMC است. تی ‌ ام ‌ سی امیدوار است سالانه ۱ . ۳ میلیون تن کلوخه خیس از بستر آب ‌ ها استخراج کند و بر این باور است استخراج کلوخه از محدوده ‌ هایی که این شرکت مجاز به برداشت از آنها است، می ‌ تواند مواد معدنی موردنیاز برای ساخت ۲۸۰ میلیون وسیله حمل ‌ ونقل برقی را تامین کند. استدلال این شرکت در پاسخ به مقایسه این استخراج با خشکی ‌ ها این است که چون برداشت کلوخه ‌ ها باطله ‌ ای تولید نمی ‌ کند. به ‌ شکل تقریبی زائده ‌ ای برجا نمی ‌ گذارد و جنگل ‌ زدایی ندارد. افزایش نرخ نفت در دهه اول قرن بیست ‌ ویکم باعث ایجاد نوآوری در حفاری ‌ های دریایی شد که خود این امر، کمک به استخراج از کف اقیانوس ‌ ها را آسان ‌ تر می ‌ کند. افزایش تقاضا در عصر دیجیتال نیز باعث افزایش علاقه به این مواد شده است. مواد کبالت، عناصر خاکی کمیاب، منگنز، مس و... در باتری ‌ ها، تجهیزات ‌ پزشکی، دستگاه ‌ های هدایت مهمات و... به کار می ‌ رود.

چشم به آسمان یا اعماق اقیانوس

امی گارتمن، اقیانوس ‌ شناس و محقق USGS و رهبر پروژه جهانی مواد معدنی دریایی شرکت درباره ماهیت مواد معدنی دریایی این ‌ چنین می ‌ گوید: به ‌ طورمعمول، هنگام بحث درباره مواد معدنی در دریا، درباره مواد معدنی در اقیانوس ‌ های عمیق صحبت می ‌ کنیم، که ۳ دسته از آنها به ‌ طور گسترده موردبحث قرار می ‌ گیرند که شامل سولفیدهای عظیم دریایی، پوسته فرومنگانی و گره ‌ های منگنز هستند. هر یک از این دسته ‌ ها از نظر ترکیب، میزان شکل ‌ گیری و مکان در اقیانوس ‌ ها کاملا متفاوت از سایرین است، البته ناگفته نماند در حال ‌ حاضر هیچ معدنکاری در هیچ کجای اقیانوس ‌ ها جریان ندارد. از آنجا که پوسته اقیانوسی بسیار جوان ‌ تر از پوسته قاره است، مواد معدنی دریایی به ‌ طورمعمول بسیار جوان ‌ تر از مواد معدنی زمینی هستند و بسیار کمتر از بین می ‌ روند.سازمان زمین ‌ شناسی امریکا معتقد است تا ۴۰ سال آینده بیش از ۴۵ درصد کل معدنکاری جهان در اقیانوس ‌ ها انجام خواهد شد. این یعنی ورود صنایع معدنی به استخراج از ذخایر معدنی بسیار غنی اقیانوس و کمک می ‌ کند تا بخشی از کاستی ‌ های صنایع جهان در زمینه تامین مواد اولیه رفع شود.

آژانس بین ‌ المللی انرژی پیش ‌ بینی می ‌ کند فناوری ‌ های مرتبط با انرژی ‌ های تجدیدپذیر تا ۲ دهه آینده بیش از ۴۰ درصد از تقاضا برای مس، ۶۰ تا ۷۰ درصد تقاضا برای کبالت و ۹۰ درصد تقاضا برای لیتیوم را به خود اختصاص می ‌ دهد. به ‌ تازگی، مجمع جهانی اقتصاد ( WEF ) اعلام کرده است که ذخایر کبالت، نیکل، لیتیوم و سایر مواد معدنی در کف دریا، می ‌ توانند به ‌ زودی به ‌ صورت تجاری در دسترس قرار گیرند. طبق مقاله جدید منتشرشده از سوی مجمع جهانی اقتصاد ( WEF )، صنایع بهره ‌ برداری از منابع جدید به چارچوب ‌ های نظارتی و مدیریتی جدیدی نیز نیاز دارد و این چارچوب ‌ ها برای مواد معدنی در اعماق دریا، تشکیل خواهد شد.

خطر آزاد شدن مخازن عظیم کربن

نخستین ‌ بار در گزارشی در سال ۲۰۲۰ ، نگرانی ‌ هایی در ارتباط با معدنکاری اقیانوسی مطرح شد. از آن زمان تاکنون، دانشمندان مطالعات خود را درباره مناطق اعماق دریاها و اقیانوس ‌ ها شدت بخشیده و خطرات بیشتر ناشی از معدنکاری در این مناطق را موردتاکید قرار داده ‌ اند. گفته می ‌ شود استخراج معدنی در اعماق دریاها تهدید آب ‌ وهوایی است، زیرا مخازن کربن با تشدید فعالیت ‌ های استخراج معدنی از کف دریاها آزاد خواهد شد و بحران آب ‌ وهوایی را تشدید خواهد کرد. پژوهشگران بر این باور هستند که ابعاد گوناگونی از تاثیرات استخراج مواد معدنی از بستر آب ‌ ها هنوز نامعلوم است. همچنین، دانشمندان شاغل در پروژه پژوهشی در اروپا که تاثیر استخراج مواد معدنی از بستر آب ‌ ها را بررسی می ‌ کنند، می ‌ گویند حتی پیامدهای اختلالات وارد بر بستر آب ‌ ها در پروژه ‌ های آزمایشی تاثیرات طولانی ‌ مدتی بر انواع اکوسیستم ‌ ها می ‌ گذارد. آنها همچنین به این نتیجه رسیده ‌ اند که مناطق تحت ‌ تاثیر از اجرای این پروژه گسترده ‌ تر از ناحیه ‌ ای است که کلوخه ‌ های آن برداشت شده است.اما در نهایت هنوز هیچ نظر قطعی مبنی بر اینکه این استخراج چه تاثیر مخربی بر اکوسیستم اقیانوس ‌ ها دارند، وجود ندارد.

دلایل توجه شرکت ‌ های بزرگ معدنی به اقیانوس ‌ ها

آرش ابراهیم ‌ آبادی ـ استاد دانشگاه و فعال معدن: باتوجه به کاهش ذخایر سطحی و زیرزمینی و افزایش تقاضا برای مواد معدنی، روش ‌ های معدنکاری نوین بسیار موردتوجه قرار گرفته که یکی از این روش ‌ ها استخراج از بستر اقیانوس ‌ ها یا Deep See Mining است. می ‌ توان از بستر اقیانوس ‌ ها عناصر ارزشمندی مثل نیکل، کبالت، مس، منگنز، لیتیوم، روی و عناصر نادر دیگری را استخراج کنیم که باتوجه به گسترش و پیشرفت علم و تکنولوژی، به ‌ طورقطع این عناصر برای صنایع دیجیتال، توربین ‌ های بادی، باتری ‌ ها و... مورداستفاده قرار خواهند گرفت. از مهم ‌ ترین دلایل معدنکاری در اعماق اقیانوس ‌ ها، کاهش ذخایر سطحی و زیرزمینی و افزایش تقاضا برای مواد معدنی و ظهور تکنولوژی ‌ های نوین برای معدنکاری در بستر آب ‌ های عمیق، معاهده آب ‌ های آزاد و امکان استخراج منابع برای شرکت ‌ ها در تمام نقاط جهان، معافیت استخراج از اعماق اقیانوس ‌ ها از قوانین ارزیابی اثرات زیست ‌ محیطی که ذیل معاهده آب ‌ های آزاد تنظیم ‌ شده، مورد دیگر کاهش تمایل به استفاده از سوخت ‌ های فسیلی و افزایش توجه به انواع انرژی ‌ های تجدیدپذیر و تامین مواد معدنی ارزشمند برای صنایع دیجیتال می ‌ توان اشاره کرد که جزو رئوس دلایلی باشد که شرکت ‌ های بزرگ معدنی را به معدنکاوی در اعماق اقیانوس ‌ ها سوق داده است.

اگر ذخایر موجود در خاک به پایان برسد...

گرچه در صورت پایان یافتن منابع و ذخایر خاکی هم می ‌ توانیم استخراج مواد معدنی در کره ماه و کرات و سیارک ‌ های دیگر را مدنظر قرار دهیم و هم استخراج از اعماق اقیانوس ‌ ها و بستر دریاها را به ‌ عنوان گزینه ‌ های جایگزین و روش ‌ های نوین معدنکاری در نظر داشته باشیم، اما از آنجا که استخراج از کرات آسمانی و سیارک ‌ ها و استخراج از کره ماه نیاز به تحقیقات بیشتر، تکنولوژی پیشرفته ‌ تر و اطلاعات بیشتری دارد و گزینه ‌ ای است که هنوز در مرحله کانسپچوال و مفهومی قرار دارد، به نظر من می ‌ توانیم گزینه استخراج از اعماق اقیانوس ‌ ها را محتمل ‌ تر بدانیم. همان ‌ طور که تا امروز چندین مطالعه و چندین مورد امکان ‌ سنجی درباره استخراج مواد معدنی از بستر اقیانوس ‌ ها انجام شده و در مقیاس پایلوت به مرحله اجرا رسیده است و به ‌ نظر می ‌ رسد، گزینه معدنکاری در بستر اقیانوس ‌ ها نسبت به معدنکاری در ماه گزینه محتمل ‌ تر و در دسترس ‌ تری است.

کاهش گازهای گلخانه ‌ ای و آزادسازی کربن

از آنجایی که اعماق دریاها حاوی مخازن عظیم کربن هستند، قاعدتا با انجام فعالیت ‌ های استخراجی بیم آن می ‌ رود که با تشدید این فعالیت ‌ ها بر بستر آب ‌ های کره زمین این گاز آزاد و در این زمینه به ‌ نظر من، باید مطالعات بیشتری انجام شود و مزایا و معایب استخراج مواد معدنی در نزدیکی از مخازن موردبررسی قرار گیرد و ریسک ‌ های مربوطه محاسبه و شناسایی شوند. شاید بتوانیم از روش ‌ هایی برای پایدارسازی و هیدرات کردن دی ‌ اکسیدکربن و جلوگیری از انتشار این گازها استفاده کنیم. از آنجایی که در ابتدای راه هستیم، به ‌ نظر می ‌ رسد که باید مطالعات تکمیلی بیشتری در زمینه امکان ‌ سنجی استخراج از کف اقیانوس ‌ ها و دریاها و مزایای و معایب و ریسک ‌ های آن انجام شود.

سخن پایانی

در پی تصمیم اتخاذشده در کشور، جزیره «نائورو» در اقیانوس آرام برای تشدید فعالیت ‌ های اکتشافی، کارشناسان اقیانوسی درباره دورنمای استخراج معدنی در اعماق دریاها در آینده نزدیک نگران هستند. این کشور در ژوئن ۲۰۲۱ به «اداره بین ‌ المللی امور بستر دریاها» ( ISA ) که مسئول تنظیم مقررات فعالیت ‌ های معدنی در فراسوی حوزه ‌ های اختیارات حاکمیتی کشورها است، اطلاع داد که قصد دارد از یک درخواست ارائه ‌ شده برای اکتشاف در اقیانوس آرام حمایت کند.هم ‌ اکنون مباحثات ۱۶۷ کشور عضو اداره بین ‌ المللی مذکور در جریان و ممکن است در امسال چراغ سبز برای چنین فعالیت ‌ هایی در اعماق اقیانوس ‌ ها صادر شود.«دیوید اتنبرو» مستندساز معروف حیات ‌ وحش بااشاره به خطرات این اقدام خواستار وقفه ‌ ای در تمام فعالیت ‌ های اکتشافی مواد معدنی در بستر دریاها و اقیانوس ‌ ها شده است. وی گفت: استخراج معدنی به معنی ویرانی و نابودی اکوسیستم ‌ هایی است که معلومات کمی درباره آنها داریم.