غفلت چهلوچند ساله در پول ملی
زنده‌یاد سیف‌اله یزدانی-مدیر مسئول روزنامه عصر اقتصاد
این یادداشت را استاد مرحوم سیف‌اله یزدانی، مدیر مسئول روزنامه عصر اقتصاد، در آن روزنامه نوشت که همچنان خواندنی است.
باتوجه به سالگرد درگذشت سیف‌اله یزدانی (۷ آذر ۹۸) و به یاد آن رفیق عزیز، در این روزهای بی‌توجهی دولتمردان به ارزش ریال و باتوجه به بودجه‌ریزی سال آینده، دوباره آن را به چاپ می‌رسانیم؛ باشد که نمایندگان محترم مجلس بخوانند و به تاریخچه ریال توجه کنند.
از سال ۱۳۰۸ ریال به‌جای تومان پول ملی ایران اعلام شد که هر ریال شامل صد دینار می‌شد و فلزات گرانبها مانند مس، نقره و طلا که ذاتا خود ملاک ارزش و پشتوانه خود بودند، به‌عنوان ابزار مبادله از بازار حذف شدند.
گرچه مردم واحدهای پولی خود را در معاملات اعلام می‌کردند، اما آنها هم مضربی از همین ریال و دینار شدند؛ مثلا:
شاهی یعنی ۵ دینار
صنار ۲ شاهی یعنی۱۰ دینار
عباسی ۴ شاهی یعنی ۲۰ دینار
پناباد۱۰ شاهی یعنی ۵۰ دینار
دوریال۵۰ شاهی یعنی ۲۵۰ دینار
تومان ۱۰ ریال
ضمنا به‌جای ریال در ارقام کوچک (تا۲۰ریال) ازلفظ "زار" شاید مخفف"هزار" استفاده می‌شد؛ مانند دوزار یعنی ۲ ریال و شش زار یعنی ۶ ریال.
این رویه تعیین پول ملی که مانند بسیاری از دستاوردهای تمدن نو بدون رعایت اصول علمی آن اتخاذ شده بود، باعث شد قریب ۳۰ سال، ریال من‌درآوردی پهلوی اول ارزش معینی نداشته باشد.
مروری بر قوانین حاکم بر سیستم پولی کشور نشان می‌دهد ارزش واقعی ریال در قوانین پولی و بانکی کشور مصوب ۱۳۳۹ و ۱۳۵۱ تعیین شده است.
در مواد ۱۱ تا ۱۳ قانون پولی و بانکی مصوب ۱۳۳۹ آمده است:
ماده ۱۱ - واحد پول کشور ایران ریال است که به یکصد دینار تقسیم می‌شود.
ماده ۱۲- نرخ یک گرم طلای خالص ۸۵.۲۳۹۶۱۵۶ریال (هشتاد و پنج ریال و دو میلیون و سیصد و نود و شش هزار و یکصد و پنجاه و شش ده‌میلیونیم ریال) است و یک ریال محتوی یکصد و هفده هزار و سیصد و شانزده ده میلیونیم گرم(۰۱۱۷۳۱۶/) طلای خالص است.
ماده ۱۳- برابری پول‌های خارجی نسبت به ریال و نرخ خرید و فروش ارز توسط بانک مرکزی با رعایت تعهدات کشور در مقابل صندوق بین‌المللی‌پول تعیین و در روزنامه رسمی کشور درج خواهد شد.
در ماده یک قانون پولی و بانکی مصوب ۱۳۵۱هم چنین آمده است:
ماده ۱-
الف- واحد پول ایران ریال است؛ هر ریال برابر صد دینار است.
ب- یک ریال برابر یکصد و هشت هزار و پنجاه و پنج ده میلیونیم( ۰۱۰۸۰۵۵/) گرم طلای خالص است.
ج- تغییر برابری ریال نسبت به طلا به پیشنهاد بانک مرکزی ایران و موافقت وزیر دارایی و تأیید هیأت وزیران و تصویب کمیسیون‌های دارایی مجلسین میسرخواهد بود.
د- برابری پول‌های خارجی نسبت به ریال و نرخ خرید و فروش ارز از طرف بانک مرکزی ایران با رعایت تعهدات کشور در مقابل صندوق بین‌المللی‌پول محاسبه و تعیین می‌شود.
مقایسه معادل طلایی ریال در ماده ۱۲ قانون مصوب ۱۳۳۹ و بند "ب" ماده یک قانون مصوب ۱۳۵۱ نشان می‌دهد طی ۱۲ سال فقط ۸ درصد کاهش ارزش طلایی ریال داریم، در حالی که با احتساب نرخ امروز یک گرم طلای ۱۸ عیار (۹۹۷۷۴۰ ریال) ارزش معادل طلایی ریال در سال ۱۳۳۹ حدود ۱۱۷۰۵ ریال و ارزش معادل طلایی ریال سال ۱۳۵۱ حدود ۱۰۷۸۱ ریال است.
این کاهش ۱۱ هزار برابری ارزش ریال -که امروزه وسوسه حذف ۴ صفر را در اندیشه سیاست‌گذاران پولی کشور انداخته، در حالی صورت گرفته که از سال ۱۳۵۱ تاکنون هیچ سندی دال بر اجرای بند"ج" ماده یک قانون مصوب سال ۱۳۵۱ در دست نیست و این تغییرات ارزش طلایی ریال توسط رؤسای بانک مرکزی، وزرای اقتصاد و دارایی، هیات دولت و قوه مقننه در چهلوچند سال گذشته تایید نشده است.
شاید به لغو معاهده "برتون وودز" توسط ریچارد نیکسون و حذف پشتوانه طلایی دلار در اوایل دهه ۱۹۷۰ استناد کرده و گفته شود دوران پشتوانه طلا برای پول‌های ملی سر آمده و ضرورتی برای تعیین معادل طلایی ریال وجود ندارد، اما به‌دنبال چنین ادعایی سوالات بی‌شماری مطرح می‌شود؛ از جمله:
- تغییرات ارزش پول ملی به‌عنوان پیمانه سنجش دارایی و زحمات مردم یک کشور از کدام فرمول و معیاری تبعیت می‌کند؟
- کدام قانونی این تغییر رویه را تایید و چه رویه جدیدی را جایگزین کرده است؟
- آیا می‌توان اصلی‌ترین عامل تاثیر‌گذار بر معیشت مردم را به‌دست سیاست‌های انفعالی و بی‌معیار سپرد؟
- اسکناس‌ها اسناد مالکیت دسترنج مردمند که طبق قوانین مدنی و ثبت اسناد کشور باید ثمن و مثمن شفاف و صریح معین شود؛ آیا اسکناس‌ها دارای چنین مشخصه‌ای هستند؟
- آیا سیاست‌گذاران پولی کشور متوجه مسئولیت خطیر خود در قبال حق‌الناس هستند؟
- طی چهلوچند سال گذشته هیچ مقام مسئول پولی کشور خود را مقید ندانسته که به مردم با زبان و بیان قابل فهم خودشان توضیح دهد که چرا و به چه دلیلی پول ملی تضعیف شده است؟
- هزینه‌ها و پیامدهای تضعیف پول ملی در معیشت مردم چیست؟
- مردم تاوان کدام رفتار غلط اقتصادی خود را با تضعیف پول ملی می‌دهند؟
- سهم اقدامات و برنامه‌های حاکمیت در تضعیف پول ملی چقدر است؟
- مردم برای حفظ ارزش پول ملی چه وظایفی دارند؟
به‌نظر می‌رسد دولت و مجلس موظف به خاتمه دادن به این غفلت مزمن و قیم‌مآبانه هستند!
در ماده ۱۲ قانون مصوب پولی و بانکی سال ۱۳۳۹ ریال این چنین تعریف شده است:
یک ریال محتوی یکصد و هفده هزار و سیصد و شانزده ده میلیونیم گرم طلای خالص (۰.۰۱۱۷۳۱۶) است و در نتیجه باید نرخ روز یک گرم طلای ۱۸ عیار را محاسبه کرد و ارزش یک ریال مصوب معادل فلان مقدار ریال فعلی می‌شود.
بنابراین اگر بانک مرکزی به تعهد قانونی خود در مقابل ریال مصوب به‌عنوان معیار سنجش دارایی و دسترنج مردم عمل می‌کرد، نیازی به حذف ۳ یا ۴ صفر نداشتیم.
