تلاش برای گسترش ژئوتوریسم معدنی
بهروز برنا-مشاور معدنی ایمپاسکو
در سراسر کشور عرصه‌های زیبای زمین‌شناسی و معدنی پراکنده بوده و ما از این نظر ظرفیت‌های مناسب و بی‌شماری داریم. چه معادنی که درحال‌حاضر فعال هستند و چه عرصه‌هایی که در گذشته فعالیت معدنی در آنها جریان داشته همه و همه جاذبه‌های ارزشمند زمین‌شناسی کشور بوده که صنعت گردشگری می‌تواند روی آنها سرمایه‌گذاری کند؛ از تاریخ معدنکاری قدیمی در ایران باستان گرفته تا ذخایر بزرگی که درحال‌حاضر کشف شده و فعال هستند. همچنین باید این نکته را فراموش نکرد که برخی معادن بزرگی که امروزه در بخش معدن و صنایع معدنی نقش پررنگی دارند، حاصل معدنکاری در دوران گذشته هستند. باید تاکید کرد فعالیت معدنی و اکتشاف ذخایر ارزشمند در کشور سابقه‌ای دیرینه داشته و فعالیت نوپایی نیست؛ ما در ایران بیش از ۱۲۰۰ معدن شدادی داریم؛ به آن معنا که برای سابقه فعالیت این معادن زمان دقیقی نمی‌توان مشخص کرد و نمی‌دانیم شروع معدنکاری در آنها به چه تاریخی بازمی‌گردد. اما شواهد موجود نشانگر آن است که در دوران گذشته، افراد خبره و کاربلدان آن زمان به اکتشاف و استخراج مواد معدنی این پهنه‌ها پرداخته‌اند. سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور در راستای گسترش ژئوتوریسم کشور، در دهه‌های گذشته دپارتمانی مجزا را در این سازمان احداث کرد. با اقدامات این دپارتمان تخصصی، مناطق معدنی و پهنه‌هایی که از نظر زمین‌شناسی و توریستی ارزشمند هستند، شناسایی و در یک اطلس جامع جمع‌آوری شدند. به این ترتیب می‌توان گفت سازمان زمین‌شناسی رسالت خود را در این زمینه انجام داده است. باید توجه کرد این پدیده‌های زمین‌شناسی شناسایی شده به تعداد فراوان و گسترده است؛ به صورتی که هر استان شهرستان ما دارای این جاذبه‌های طبیعی معدنی و زمین‌شناسی منحصر به فرد است. ایران جزو کشورهای غنی از پدیده‌های زیبای زمین‌شناسی و معدنی است و نهادهای دولتی باید بیش از پیش به آن توجه داشته باشند. به عبارتی، این ظرفیت‌های گردشگری طبیعی باید با تبلیغات مناسب، در معرض دید و ویترین عمومی گذاشته شود تا ضمن آشنایی جامعه با این منابع، سازمان‌های مرتبط با بحث ژئوتوریسم مانند میراث فرهنگی بیشتر به این فرصت‌ها توجه کنند. به طور کلی می‌توان گفت نهادهای دولتی باید برنامه‌هایی را در جهت استفاده از ظرفیت‌های زمین‌شناسی موجود و رونق ژئوتوریسم، به‌ویژه مبحث گردشگری معدنی تدوین کنند.
دلیل کم‌توجهی به این جاذبه‌ها را شاید بتوان ناآشنایی مسئولان بخش‌های مرتبط دانست. از این رو، در قدم نخست به نظر می‌رسد سازمان‌های فعال در عرصه گردشگری و متولی زمین‌شناسی و معادن باید با یکدیگر ارتباط برقرار و برای رونق صنعت ژئوتوریسم همکاری کنند. همچنین باید زیرساخت‌های مناسبی برای گسترش اصولی ژئوتوریسم فراهم شود؛ به‌عنوان مثال اسکان، امکانات رفاهی و مسیر رفت‌و‌آمد گردشگران مشخص و فراهم باشد. تمامی این مسائل عنوان‌شده، همکاری سازمان‌های مرتبط و توجه نهادهای دولتی را می‌طلبد. سازمان حافظت محیط زیست، منابع طبیعی، سازمان زمین‌شناسی، میراث فرهنگی و همچنین نهادهای دولتی متولی بخش معدن باید با همکاری یکدیگر در جهت رونق این بخش اقدامات لازم را انجام داده و به ثمر برسانند. علاوه‌بر این، باید به این نکته توجه داشت که ضمن جاذبه گردشگری طبیعی معدنی، باید برنامه‌های تفریحی مناسب نیز در معادن اندیشیده شود تا افراد زیادی را به حضور در تورهای ژئوتوریسم ترغیب کرده و باعث رونق این صنعت شود.
از سوی دیگر، باید درنظر داشت هر کاری برای رسیدن به سرانجام و مقصود مورد نظر، یک متولی برای انجام و نظارت داشته باشد. می‌توان گفت در سال‌های اخیر کم‌توجهی مسئولان مربوطه به حوزه ژئوتوریسم باعث شده تا این موضوع در کشور مغفول بماند. باید درنظر داشت رونق ژئوتوریسم و گردشگری معدنی در اختیار ما است و به دلیل وجود ظرفیت‌های بی‌شمار در کشور، هدف دور از ذهن و دسترسی نیست اما رسیدن به آن، تجمیع فکری مسئولان و نهادهای مرتبط با موضوع ژئوتوریسم را می‌طلبد. مدیران دولتی باید با همکاری یکدیگر برنامه‌هایی چندمنظوره در جهت شناسایی پدیده‌های زمین‌شناسی به مردم و ترغیب صنعت گردشگری برای ورود در این حوزه، تدوین و اجرا کنند. همچنین استانداران و مسئولان دولتی باید از تفکرات قدیمی و روندهای تکراری فاصله بگیرند و با بهره‌گیری از ایده‌های نو و منابع موجود در هر منطقه، به رونق شهرستان‌های خود کمک کنند. این اتفاق نیازمند اتفاقاتی از جمله برگزاری سمینارهای آموزشی در جهت معرفی و شناسایی این منابع را می‌طلبد.
